Болалар тарбия жамоаси ва ягона педагогик жараённинг асосий шакли

---

Bolalar tarbiya jamoasi va yagona pedagogik 
jarayonning asosiy shakli 
 
 
Reja: 
1. Mustakil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish ta’lim va kadrlar tayyorlash 
milliy modelining asosiy maksadi. 
2. Shaxsning jamoada karor topishi 
3. Jamoa xakida tushuncha 
Mustakil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirish ta’lim va kadrlar 
tayyorlash milliy modelining asosiy maksadi. Ijtimoiy munosabatlar kulamining 
kengayishi usib kelayotgan avlodni uta murakkab xususiyatga ega munosabatlar 
jarayoniga xar tomonlama yetuk etib tayyorlash vazifasini kuymokda. Psixologik, 
intellektual va fiziologik jixatdan yetuk inson xayotiy karama-karshilik, xususan, 
turli buzgunchi goyalar ta’siriga tushib kolish, nosoglom turmush kechirish va 
nokonuniy xatti-xarakatlarni sodir etishdan uzini saklab kola oladi. Shuningdek, 
shaxsning akliy saloxiyatga egaligi jamiyat ijtimoiy-iktisodiy rivojlanishini 
ta’minlovchi asosiy omildir. Uzbekiston Respublikasida demokratik va xukukiy 
jamiyat barpo etilayotgan mavjud sharoitda yosh avlodning mustakil va erkin 
fikrlay olishi ruy berayotgan vokea-xodisalarga shaxsiy munosabtini bildirishga 
imkon beradi. Ijtimoiy borlikda kechayotgan uzgarishlarga nisbatan shaxsiy nuktai 
nazarning shakllanishi shaxs faolligini kursatuvchi muxim jixatlardan biridir. 
kolaversa, mustakil fikr egasi bulgan shaxs uz imkoniyatlari, kobiliyatini erkin 
namoyon eta oladi. Muvaffakiyatli ravishda olib borilayotgan ta’limiy 
isloxotlarning xam asosiy maksadi erkin, mustakil fikriga ega barkamol shaxs va 
malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga yetkazishdan iboratdir. Bu xususida 
Uzbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov kuyidagilarni e’tirof 
etadi: «Amalga oshirilayotgan isloxotlarning asosiy maksadi xar bir fukaroning 
shaxs sifatida shakllanishi uchun, uz kobiliyatini, uz talantini ishga solib xayotini 

---

yanada yaxshilashi, ma’nan boyitishi uchun barcha imkoniyatni yaratib berishdan 
iboratdir»
1
. 
Komil insonni shakllanirish masalasi barcha davrda xam muxim ijtimoiy 
vazifa sifatida kun tartibiga kuyilgan. Xususan, zardushtiylik dinida komillikning 
asosi ezgu fikr, ezgu suz va ezgu amal (xarakat)dan iborat ekanligi ta’kidlansa, 
islom ta’limoti goyalariga kura yetuklikning bosh mezoni – ilmlilik, bilimli 
bulishdir.
Shark mutafakkirlarining asarlarida xam komil inson kiyofasining 
yoritilishiga aloxida axamiyat berilgan. Xususan, Abu Nasr Forobiy komil insonni 
shakllantirish va fozil jamoa (yetuk jamiyat)ni shakllantirish tarbiyaning bir butun, 
yaxlit ikki yunalishi ekanligiga urgu beradi. Allomaning fikricha, fozil jamiyat 
komil inson sayi-xarakati bilan barpo etilishi mumkin. Shu bois mamlakatni 
boshkaruvchi shaxs uzida eng oliy insoniy fazilatlarni mujassam eta olishi zarur, 
deb xisoblaydi. «Akl tugrisidagi» risolasida Abu Nasr Forobiy raxbar shaxs 
kiyofasida namoyon bulishi lozim bulgan un ikki fazilatni keltirib utadi. Bizning 
fikrimizcha, mazkur fazilatlar xar bir zamonaviy shaxsda uz aksini topa olishi 
kerak, zero, ular inson xayotini mu’tadil kechishi xamda muayyan kasbiy 
faoliyatlarni tashkil etishda muvaffakiyatlarga erishishni kafolatlaydi. 
Abu Rayxon Beruniy xam komillikning asosini ilmli bulishda deb 
xisoblaydi va barcha illatlarning asosiy sababi ilmsizlikdir, deya urgu beradi. 
Allomaning fikricha, axlokiylik, tugrilik, odillik, tadbirkorlik, uzini vazmin tutish, 
kamtarlik, insof, extiyotkorlik, shuningdek, aadolatli va vijdonli bulish komil inson 
kiyofasida aks etishi zarur bulgan eng asosiy sifatlardir. 
Abu Ali ibn Sino xam kamolotga erishishning birinchi mezon sifatida 
bilimli bulishni aloxida kayd etadi. Bilimli insonning adolatli bulishi esa uning 
yanada yuksalishini ta’minlaydi, deya baxolab alloma, adolatni ruxiy lazzat (ruxiy 
xotirjamlik)ning muxim kursatkichi ekanligini uktiradi. 
Alisher Navoiy asarlarida komil inson muammosi markaziy urinni 
egallaydi va uz orzusidagi komil inson shaxsini asarlarining kaxramonlari 
1
Каримов И.А. Бунёдкорлик йылидан. – Тошкент, Ызбекистон, 1996. – 116-бет. 

---

timsolida gavdalantirishga urinadi. Mutafakkir karashlarida komil inson kuyidagi 
sifatlarga ega bulishi borasidagi goya ilgari suriladi: aklli, axlokli, bilimli, ijodkor, 
kobiliyatli, dono, kamtar, insonparvar, saxovatli, sabr-kanoatli, adolatli, 
muruvvatli, soglom, jismonan bakuvvat, mard va jasur
1
. 
Abdulla Avloniy komil insonni tarbiyalash borasidagi karashlari bilan 
Shark mutafakkirlarining fikrlarini boyitar ekan, komil inson kiyofasida, yana 
shuningdek, vatanparvarlik, xamda intizomlilik sifatlari xam namoyon bulishi 
kerak, deb xisoblaydi. Alloma millat takdirining jonkuyari sifatida milliy til 
tarakkiyoti jamiyat ma’naviy rivojini ta’minlovchi asosiy omil, deya baxolaydi.