Болалар тарбия жамоаси ва ягона педагогик жараённинг асосий шакли

Jamoa xakida tushuncha. Jamoa (lotincha «kollektivus» suzining 
tarjimasi bulib, yigilma, omma, birgalikdagi majlis, birlashma, gurux) bir necha 
a’zo (kishi)lardan iborat bulib, ijtimoiy axamiyatga ega umumiy maksad asosida 
tashkil topgan gurux demakdir. Zamonaviy talkinda «jamoa» tushunchasi ikki xil 
ma’noda ishlatiladi. Birinchidan, jamoa deganda bir necha kishilarning muayyan 
maksad yulida birlashuvidan iborat tashkiliy guruxi tushuniladi (masalan ishlab 
chikarish jamoasi, zavod jamoasi, ukuv yurti jamoasi, xujalik jamosi va xokazo). 
Ikkinchidan, jamoa deganda yukori darajada uyushtirilgan gurux tushuniladi. 
Chunonchi, ukuvchilar jamoasi yukori darajada uyushtirilgan birlashma 
xisoblanadi. 
Jamoada va jamoa yordamida tarbiyalash - tarbiya tizimida muxim 
axamiyatga ega bulgan tamoyillardan biridir. Shaxsni shakllantirishda jamoaning 
yetakchi rol uynashi tugrisidagi fikrlar pedagogika fanining ilk rivojlanish 

---

davrlaridayok bildirilgan. Jamoada uning a’zolari urtasidagi munosabatning 
aloxida shakli yuzaga keladi, bu esa shaxsning jamoa bilan birgalikda rivojlanshini 
ta’minlaydi. Lekin xar kanday guruxni xam jamoa deb xisoblab bulmaydi. Jamoa 
bir kator belgilarga egadirki, mazkur belgilar jamoani kishilarning yetarli darajada 
uyushgan xar kanday guruxdan ajratib turadi. 
Ukuvchilar jamoasi uziga xoslik kasb etuvchi muxim belgilarga egadir. 
kuyida jamoa va uning xususiyatlari (belgilari) borasida suz yuritamiz. 
Jamoa ijtimoiy jamiyatning bir kismi xisoblanadi, unda ijtimoiy xayot va 
kishilik munosabatlarining barcha meyorlari uz ifodasini topadi. Zero, jamoa 
jamiyatdagi mavjud munosabatlar tizimida namoyon bular ekan, jamoa va ijtimoiy 
jamiyat maksadi, intilishida uzaro birlik, uzviylik, alokadorlik yuzaga keladi. 
Shu bois jamoa xayotining anik (yagona) maksadga karatilganligi va 
ijtimoiy-goyaviy xususiyat kasb etishi uning yetakchi belgisi sanaladi. 
Xar bir jamoa boshka jamoalar bilan uzviy alokadorlikda mavjud buladi. 
Muayyan jamoaning xar bir a’zosi jamiyat ijtimoiy faoliyatini tashkil etish 
jarayonida uz jaomasi bilan birgalikda ishtirok etadi. Jamoa a’zolarini intilishlarini 
tushunish, jamoa oldiga kuyilgan maksad moxiyatini chukur xis etish xamda uning 
shaxsni shakllantirishdagi urni va rolini tugri baxolay olish jamoa a’zolarining 
umumiy va xususiy (shaxsiy) maksad, kizikishi, extiyoj va faoliyatlari urtasidagi 
birlikni namoyon etadi xamda jamoaning bulinishga yul kuymaydi. 
Xar bir jamoa uz-uzini boshkarish organiga ega va umumiy jamoaning 
uzviy kismi sanaladi. Shuningdek, u maksadning birligi va tashkil kilish 
xususiyatlari orkali umummilliy jamoa bilan boglanadi. Ijtimoiy jamiyat extiyojini 
kondirishga yunaltirilgan birgalikdagi faoliyat jamoaning navbatdagi muxim 
xususiyatidir. Jamoa faoliyatining ijtimoiy-goyaviy yunalishi xam jamoaning 
faoliyati mazmunida uz aksini topishi muxim axamiyatga egadir. 
Jamoa xususiyatini aniklashda kishilar guruxining yagona ijtimoiy tizimini 
urnata olishdagi usuli, ya’ni, jamoani tashkil kilish usuli xam muxim xisoblandi. 
Pedagogik jixatdan maksadga muvofik tashkil etilgan jamoa, xususan, 
uning a’zolari urtasida uzaro ruxiy yakinlik, ishchanlik, bir-biri uchun gamxurlik, 

---

uzaro yordam, jamoa manfaati uchun kaygurish, mazkur yulda amaliy xarakatlarni 
tashkil etish xamda javobgarlik xissi karor topadi. 
Demak, jamoa uzida kuyidagi xususiyatlarni namoyon etadi 
Birgalikdagi faoliyat umumjamiyat ishi uchun ma’suliyat xissini uygota 
borib, jamoa a’zolarini bir-biriga yakinlashtiradi, a’zolarda jamoaga mansublik 
xissini paydo bulishiga kumaklashadi, jamoa bilan munosabatda bulish extiyojini 
oshiradi. Jamoa a’zolari orasida uzaro xissiy birlik (bir-birini yoktirish xissi) 
yuzaga keladi. Ushbu munosabat kupincha uz-uzidan paydo buladi xamda ular 
ukituvchiik ta’sir kursatish uchun kul keladi. Jamoa a’zolari urtasidagi ruxiy birlik 
mazmuni ular orasida xosil bulgan ishchanlik faoliyatining xarakteriga bevosita 
boglikdir. 
Jamoaning rasmiy (ishchanlik) va norasmiy (xissiy) tuzilishini bir-biridan 
farklash lozim. Jamoaning rasmiy tuzilishi deganda jamoa faoliyatining turli 
kurinishlarini amalga oshirish uchun zarur buladigan tashkiliy jixatlari kuzda 
tutiladi. Mazkur jixat bir tomondan jamoa a’zolari urtasida yuzaga kelgan 
ishchanlik munosabati mazmunini ifoda etsa, ikkinchi tomondan, raxbarlik 
vazifasini bajaruvchi shaxslar tomonidan jamoa a’zolarining xatti-xarakatlari va 
intilishlarini muvofiklashtirish yulida tashkil etilayotgan boshkaruv faoliyati 
moxiyatini yoritishga xizmat kiladi. 
Norasmiy tuzilma jamoaning barcha a’zolari urtasidagi shaxslararo 
ma’naviy-psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruxni tashkil 
kiluvchi ayrim a’zolar urtasidagi tanlash munosabatlari mazmunini ifodalaydi. 
Jamoaning xar bir a’zosi mavjud munosabatlar tizimida u yoki bu urinni egallaydi. 
Ukuvchining jamoadagi urni uning shaxs sifatida shakllanishi va kamolotga 
erishishiga muxim ta’sir kursatadi. Maktab yoki sinfdagi rasmiy va norasmiy 
tuzilmalar bir-biriga muvofik bulganda, jamoaning rasmiy yetakchilari norasmiy 
munosabatlar tizimida kuzga kuringan urinni egallagan xoldagina u chinakam 
jamoa bula oladi. Shuningdek, norasmiy guruxlar (mikroguruxlar) umumjamoa 

---

ijtimoiy manfatlari uchun kurashuvchi guruxlar bulgandagina jamoa uzini 
chinakam jamoa tarzida namoyon etishi mumkin. 
Yashash joylarida uzaro birikkan bolalar guruxlari kanchalik axil va inok 
munosabat asosida tashkil topgan bulmasin xakikiy jamoa bula olmaydi. Chinakam 
jamoa ijtimoiy axamiyatga moyillik faoliyatini tashkil eta olishi, jamoa a’zolari 
urtasida uzaro xamkorlik va ishchanlik xarakteridagi aloka va munosabalarni karor 
toptirishi lozim. Jamoaning majburiylik belgisi unga ukituvchiik raxbarlikning 
yulga kuyilishidir. 
Shunday kilib, jamoa bir necha (a’zo) kishidan iborat gurux bulib, u 
ijtimoiy axamiyatga ega bulgan umumiy maksad asosida tashkil topadi. Jamoa 
tomonidan amalga oshirilayotgan faoliyat uning oldiga kuyilgan maksad 
mazmunini ifoda etadi. Jamoa a’zolari urtasida karor topgan uzaro birlik, 
shuningdek, ular urtasida tashkil etiluvchi munosabat jarayonidagi tenglik jamoaga 
raxbarlik kilish, jamoa a’zolarining gurux yetakchilariga buysunishlari, 
shuningdek, ular tomonidan jamoa oldidagi javobgarlik xissini anglashlari uchun 
zamin yaratadi. 
Jamoa va uni shakllantirish ukituvchiik faoliyatining maksadi xisoblanidi. 
Muxim tarbiyaviy ta’sir kuchiga ega bulgan subyektlarning aloxida namuna 
kursatishlari jamoani shakllantirishning muxim vositasi bulib, ushbu vosita 
yordamida jamoaning barcha yoki muayyan a’zosini tarbiyalash ijobiy samaralar 
beradi. 
Jamoa tomonidan xal etilishi kuzda tutilgan yetakchi tarbiyaviy vazifa 
shaxsni xar tomonlama tarbiyalash, unda ijobiy sifatlarni tarbiyalash xamda 
mustaxkam xayotiy pozitsiyani karor toptirishdan iboratdir. 
Umumiy urta ta’lim xamda urta maxsus kasb-xunar ta’limi muassasalarida 
jamoani shakllantirish mas’uliyatli vazifa sanaladi. 
Maktab jamoasi tarkibida eng barkaror bugin - bu muayyan sinflar negizida 
shakllangan jamoalar sanaladi. Sinf jamoasi tarkibida ukuvchilar tomonidan 
amalga oshiriluvchi asosiy faoliyat ukish faoliyati sanaladi. Aynan sinf jamoasida 
shaxslararo aloka va munosabatlar tarkib topadi. Shuningdek, sinflar jamoalari 

---

negizida maktab jamoasi shakllanadi. Maktab jamoasi ikki muxim bugin – 
ukituvchilar jamoasi xamda ukuvchilar jamoasi asosida tarkib topadi. Ukuv 
yurtlari jamoasi tarkibida ukuvchilar jamoasi asosiy kismni tashkil etadi. 
Ukuvchilar jamoasi - bu ijtimoiy axvoli shuningdek, umumiy saylov organlari 
oldidagi umumiy javobgarlik, barcha a’zolarning xukuk va burchlari tengligi 
asosidagi uzaro birlikka ega ukuvchilar guruxidir. 
Ukuvchilar jamoasi unga raxbarlikni olib boruvchi ukituvchilar xamda 
bolalardan iborat jamoaning murakkab birlashmasi bulib, uz-uzini nazorat kilish 
xamda uz-uzini boshkarish xukuki, shuningdek, uziga xos psixologik muxit va 
an’analariga ega buladi. 
Jamoani shakllantirish muayyan konuniyatlarga buysunadigan uzok 
muddatli murakkab jarayondir.