Bolalarni nutqini o’stirish fanidan oraliq nazorat ishi 4-semestr 16-variant 1

2. Maktabgacha katta yoshdagi bolalar bilan muloqot.

Kadrlar malakasining pastligi, shubhasiz, hozirgi sharoitda ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalanishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, Negaki, jahon standartlari asosida nutqni rivojlantirishning hozirgi zamon metodlari, ta’limni tashkil etish bilan o`lchanadi.

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini individuallashning qulay shart- sharoitlarini aniqlash natijasida ulaming tevrak-atrof ob'ektlarini o'rganishlarida (quyidagi metodlardan foydalangan holda o'z ishlarini rejalashtirishlari maqsadga muvofiq degan xulosaga keldik:

• 
  kuzatish metodi (ko'rilayotgan bino, inshootning diqqatga sazovor joylarini ko`zdan kechirish. boshqa sayohat va shu kabilar);
  
• 
  rasmlar, fotosuratlar. kinofilmlar va diafilmlar namoyish etish (tevarak-etrof obyektlarini bevosita o'rganish imkoni yo'q bo'lgan taqdirda);
  
• 
  o'yinchoqlarni tomosha qilish.
  

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishga oid mashg'ulotlarni rejalashtirishda suhbat metodi, imitatsiya metodi, qayta hikoyalash va og’zaki insho metodlaridan foydalanishni alohida hisobga olish zarur Nutqni rivojlantirishda S.V.Petrina tomonidan tavsiya etilgan ko'rgazmali o'yin-mashg’ulotlari va etik xarakterdagi o'yin-inssenirovkalar ham muhim o‘rin tutadi. Aniqshart-sharoitlardan kelib chiqqan holda nutqni rivojlantirishda suhbat, ko'rgazmali hamda o'yin usullaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Amaliyotda ko'proq quyidagi usullarni qo'llash mumkin:

• 
  nutqiy namuna (bu tarbiyachining to'g’ri va sayqallangan nutq faoliyati);
  
• 
  takrorlash (aynan bir xil nutq elementlari - tovushlar, so'zlar, iboratardan bir qancha marta foydalanish);
  
• 
  tushuntirish (biron-bir hodisa yoki harakat obrazining mohiyatini ochib berib);
  
• 
  maktabgacha yoshdagi bolalarga qanday harakat qilish, talab qilinadigan natijaga qanday erishish lozimligini ko'rsatish, izohlash;
  
• 
  maktabgacha katta yoshdagi bolalarning muayyan nutq harakatni ko'p marta bajarishi.
  

Maktabgacha ta’limning hozirgi ahvoli hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablarini hisobga olib, bolalar bog’chasida mashg'ulotlarni rejalashtirishda, avvalo, nutq o'stirish bo'yicha ustivor masalalarni hisobga olmoq lozim.

Ushbu metodning mohiyati quyidagilardan iborat: Adabiy manbalarni tahlil qilish, ish tajribalarini o'rganish asosida so'rovnomalar natijalari hisobga olindi; Qayd etuvchi eksperimentlar o'tkazilib, maktabgacha katta yoshdagi bolalar tomonidan tevarak-atrofni o'rganishda ular nutqini rivojlantirish masalalarini u yoki bu darajada hal etish aniqlandi. So'ngra ekspertlar tanlandi (bular yetakchi olimlar. metodistlar, tajribali taibiyachilar va boshqalar).

«Maktabgacha katta yoshdagi bolalar tomonidan tevarak-atrofni o'rganishda ular nutqini rivojlantirish bo'yicha masalalar umumiy ro‘yxati»ga (3-jadval) ega bo'lgan ekspert «Umumiy masalalar ro‘yxati»ni uch toifa: asosiy savollar. qo'shimcha savollar, ikkinchi darajali masalalarga tabaqalashtirishi zarur

Bu erda shuni ham ta'kidlash lozimki, masalalami shu tarzda o'xshash toifalarga bo'lish ilgari ham amalga oshirilgan. Biroq keyingi o‘n yillikda, xususan 0‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi yillarida nazariya va amaliyotda muayyan o'zgarishlar yuz berdi. Ayniqsa, bu maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish darajasiga bo'lgan talabchanlikning oshishida alohida ko'zga tashlanadi.

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini o^`stirishga oid tcvarak-atrof ob’ektlari:

1. 
   Hayvonot olami.
   
2. 
   Tabiat ko'rinishlari (Bahor, yoz va boshqalar).
   
3. 
   0‘simliklar dunyosi.
   
4. 
   Insonlarning mehnat faoliyati
   
5. 
   Xo'jalik sohalari (sanoat, qishloq xo‘jaligi va boshqalar).
   
6. 
   Pochta, telegraf.
   
7. 
   G`alla, un, sabzavot va boshqalarni saqlash uchun binolar(elavatorlar,omborlar va boshqalar.)
   
8. 
   Dengiz, ko`l, daryo, sharshara, ariq, kanal.
   
9. 
   Tog`lar, tog` dalalari, g`orlar
   
10. 
    Osmon,yulduzlar, fazo
    
11. 
    Madaniy- maishiy inshootlar
    
12. 
    Savdo rasmlari, do'konlar.
    
13. 
    O'yinchoqlar.
    
14. 
    Kitoblar, rasmlar, bezakli jurnallar.
    

Nutqni rivojlantirishga oid tevarak-atrof ob'ektlarini quyidagi guruhlarga bo^`lish mumkin

• 
  hayvonot va o'simliklar olami;
  
• 
  insonlar mehnati va texnika vositalari;
  
• 
  tevarak-atrof predmetlari,
  
• 
  narsa-buyumlar;
  
• 
  o'yinchoqlar, rasmlar, badiiy asarlari:
  
• 
  madaniy-maishiy binolar;
  
• 
  tevarak-atrof hodisalari, yil fasllari;
  

Xulosa qilganda, turli xil adabiy manbalami, maktabgacha tarbiya muassasalari ilg’or ish tajribalarini atroflicha o'rganish va tahlil etish natijasida tevarak-atrofni o'rganishda nutqni rivojlantirish muammosi ta’limning ilk bosqichi taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi.

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojiantirish mashg’ulotlarmi rejalashtirish va tashkil etish, amaliyotdagi mavjud tavsiyalardan foydalanish, tanqidiy va ijodiy yondoshishlar zaxurligiga e’tibor qaratish, shuningdek, maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishga oid ilg’or texnologiyalardan foydalanishning mazmuni va ayrim xususiyatlari tahlil qilinadi.