Бөлүм Экономикалык негизи, негизги каражаттардын мазмуну жана эсепке алуу

Жыйынтык

Ошентип, бухгалтердик эсептин эң маанилүү бөлүмдөрүнүн бирин изилдеп, мен төмөнкүдөй тыянак чыгарсам болот:
Азыркы учурда экономиканы кайра куруу, негизги каражаттарды жаңылоо процессинде алдыңкы техниканы жана жаңы технологиялык процесстерди кеңири киргизүү жолу менен биринчи кезектеги мааниге ээ болууда. Бул, өз кезегинде, негизги каражаттарды эсепке алуу ролун жогорулатууга алып келет. Негизги каражаттар өндүрүштү түзүү процессине көп жолу катышат же бул процессти узак убакыт бою жеңилдетет; алар табигый формасын сактап, акырындык менен өндүрүлгөн продукцияга баасын которушат.
Негизги каражаттарды эсепке алуунун туура уюштурулушу, анын ыкчамдыгы жана аныктыгы жалпы ишканада, ошондой эле айрым өндүрүштүк бөлүмдөрдө негизги каражаттарды пайдалануунун деңгээлин аныктоо үчүн зарыл. Негизги каражаттарды натыйжалуу пайдалануу өндүрүштүк фонддордун ар бир бирдигинин өндүрүшүн көбөйтүүдө маанилүү фактор болуп саналат.
Акционердик ишканалардагы негизги каражаттардын бухгалтердик эсеби:

• 
  негизги каражаттарды эсепке алуу боюнча туура документалдык;
  
• 
  ар бир инвентардык объекттин сакталышын контролдоо;
  
• 
  негизги каражаттар боюнча эскирүүнү туура эсептөө;
  
• 
  жана негизги каражаттарды ремонттоо боюнча чыгымдарды өз убагында жана туура эсепке алуу;
  
• 
  жана эсептелген суммаларды мамлекеттик бюджетке которууну өз убагында жана туура эсептөө.
  

Бул милдеттердин аткарылышына алардын туура классификациясы өбөлгө түзөт. Негизги фонддор Кыргыз Республикасынын Финансы министрлиги тарабынан бекитилген эл чарбасынын негизги каражаттарынын типтүү классификациясына ылайык классификацияланат. Өнөр жайда негизги фонддор төмөнкүдөй белгилер боюнча топтоштурулат: арналышы, пайдаланылышы, таандыктыгы, пайдалануу үчүн акы төлөө. Негизги каражаттарды баалоонун төмөнкү түрлөрү бар: баштапкы, калдык жана алмаштыруу наркы. Баштапкы нарк-бул негизги каражаттарды куруунун же сатып алуунун натыйжасында пайда болгон иш жүзүндөгү нарк. Негизги каражаттарды көбөйтүү наркы алмаштыруу наркы деп аталат. Куткаруу Наркы Негизги каражаттардын баштапкы наркы менен эскирүү суммасынын ортосундагы айырманы билдирет.
Негизги каражаттарды кайра баалоо Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жүргүзүлөт. Негизги каражат ашыкча бааланганда, кайра баалоо күнүнө карата Топтолгон амортизация ошол эле кайра баалоо коэффициентине оңдолуп, кайра баалоодон кийинки баланстык нарк анын адилет наркына барабар болот.
"ТES-групп" ЖЧКда негизги каражаттарды эсепке алуунун бул бөлүмүн изилдеп жатып, мен бул эсеп участогун жакшыртуу керек деген тыянак чыгардым, анткени дал ушул негизги каражаттарды туура баалоо негизги фонддордун көлөмүнүн, абалынын жана кыймылынын көрсөткүчтөрүнүн тактыгына көз каранды. Өзгөчө, азыркы учурда, заманбап техникалык негизде эмгек каражаттарын жаъыртуунун байланыштуу, негизги каражаттарды жаңы баа берүү милдеттүү болуп саналат.
Негизги каражаттарды документалдык тариздөө операциялардын түрүнө жараша жүргүзүлөт. Бул үчүн аналитикалык жана синтетикалык эсепке алуу регистрлери, негизги каражаттарды сатып алуу, кыймыл жана тескөө боюнча документтер бар. Негизги каражаттар боюнча эсептик маалыматтын ондон ашык типтүү формалары бар; аларды кол менен жана автоматташтырылган иштеп чыгууда колдонулат.
Бухгалтердик эсеп бөлүмүндө негизги каражаттарды эсепке алуу боюнча көптөгөн документтер жок. Негизги каражаттардын ар бир түрү боюнча инвентардык карточкалар толтурулбайт; аналитикалык эсептин регистрлери, журнал-ордер 13, жүгүртүү ведомосту ж. б. Натыйжалуу өнүгүүгө умтулган ар бир ишкана, биринчиден, Кыргыз Республикасынын Финансы министрлиги бекиткен жоболорго ылайык негизги каражаттардын документтерин туура, өз убагында жана так жүргүзүшү керек деп ойлойм, анткени негизги каражаттарды эсепке алууну туура уюштуруу өндүрүштүк фонддордун ар бир бирдигинен кызмат көрсөтүүнүн натыйжалуулугун жогорулатуунун маанилүү фактору болуп саналат.
Негизги каражаттардын түшүүсү боюнча операцияларды документтик жол-жоболоштуруу бухгалтериянын кызматкерлеринин милдеттүү катышуусу менен объектилерди кабыл алууну, өткөрүп берүүнү жана эксплуатациялоону жүзөгө ашыруучу ишканалардын бөлүмдөрүнүн кызматкерлери тарабынан аткарылат. Алар операциялардын түрүнө жараша негизги каражаттарды кабыл алуу-өткөрүп берүү, негизги каражаттарды акысыз берүү ж. б. актылары менен таризделет.. Негизги каражаттардын синтетикалык эсеби активдүү жана биринчи кезекте турган "негизги каражаттар" эсебинде жүргүзүлөт6л активдин балансы. Дебет негизги каражаттардын түшүүсүн көрсөтөт, ал эми кредит боюнча чыгаруу. Жаңы эсеп планына ылайык, негизги каражаттардын эсеби 2100 Активдүү эсепте жана экинчи жана үчүнчү тартиптеги суб-эсептерде негизги каражаттардын ар бир түрү боюнча жана амортизациянын ушул түрлөрү боюнча чегерилген.
Модернизация жөнүндө да бир аз белгилей кетүү керек, ал иштеп жаткан жабдуулардын элементтеринин эксплуатациялык касиеттерин жаңылоо жана жакшыртуу болуп саналат. Объектилерди модернизациялоонун мүнөзү жаңы негизги каражаттарды кайра чыгарууга караганда капиталдык оңдоого жакын.
Ишкананын ичинде негизги каражаттардын кыймылы боюнча капиталдык иштерди аткаруу менен байланышкан эмес, өндүрүштүк зарылчылыгы менен шартталган, мындай жылыштарды түшүнүү керек.
Баланстын активинде негизги каражаттарды оңдоого кеткен чыгымдардын чоо-жайы камтылган. Негизги каражаттардын курамындагы өзгөртүүлөр уставдык фонддун өзгөрүүлөрү менен байланышкан, алар "уставдык фонддун кыймылы"деп аталган №3-те болот. Отчеттуулуктун маанилүү формаларынын бири болуп жылдык отчеттун курамына кирген" негизги каражаттардын жана амортизациялык фонддун болушу жана кыймылы жөнүндө Отчет " (Ф, № 11) саналат.
Менин Дипломдук иштин экинчи бөлүм - "негизги өндүрүштүк каражаттарды талдоо". Талдоо негизги каражаттарды түзүүнүн жана сатып алуунун тууралыгын жана максатка ылайыктуулугун, негизги фонддорду түзүүнүн жана сатып алуунун тууралыгын жана максатка ылайыктуулугун, пайдалануу режимин жана алардын сакталышын сактоо менен негизги фонддордун толук пайдаланылышын системалуу контролдоодо чоң роль ойнойт. Бул каттоо участкасын талдап жатып, мен төмөнкү булактарды пайдаландым: форманын маалыматтары, №1. Негизги өндүрүштүк каражаттарды пайдалануунун эң маанилүү көрсөткүчтөрү болуп Фонддун кирешелүүлүгү жана Фонддун сыйымдуулугу саналат.
Аудитордук текшерүүлөрдү жүргүзүү практикасы көрсөткөндөй, көпчүлүк учурларда негизги каражаттарды кириштөө менен байланышкан зарыл документтер жүргүзүлбөйт, эгерде жүргүзүлсө, анда документтин формасында каралган бардык реквизиттер толтурулбайт, бул жыйынтыгында амортизациялык чегерүүлөр туура эмес аныкталышына алып келет, ал эми капиталдык оңдоолорду жүргүзүүдө негизги каражаттар жобо боюнча капиталдык салымдарга чегерилүүгө тийиш болгон чыгымдардын өздүк наркына мыйзамсыз киргизилет. Көпчүлүк учурда жабдуулар анын сакталышы үчүн жооптуу кызматкерлерге бекитилип берилбестен эсепке алынат, бул кээде кем чыгууларга жана уурдоолорго алып келет. Көп учурда негизги каражаттарды өткөрүп берүү бир жерден экинчи жерге документтештирилбейт, Бул эсепке алуунун татаалдыгына алып келет. Бардык учурларда аудитор ишкананын жетекчилигине билдириши керек. Аудитор негизги каражаттарды эсептен чыгаруунун мыйзамдуулугун документтештирүүгө өзгөчө көңүл бурушу керек, анткени бул жагдай ишкананын акыркы натыйжаларына таасир этет. Негизги каражаттарды эсептен чыгаруу маселелерин чечүү менен, аудитор демонтаждоодон алынган материалдык баалуулуктардын кириштелишин текшериши керек негизги каражаттар; эгерде ал жүргүзүлбөсө, анда эсептен чыгаруунун акыркы натыйжаларын туура деп табуу мүмкүн эмес негизги каражаттар.