Бөлүм Экономикалык негизи, негизги каражаттардын мазмуну жана эсепке алуу

Мазмуну
Киришүү		3
Бөлүм 1. Экономикалык негизи, негизги каражаттардын мазмуну жана эсепке алуу
1.1	Негизги каражаттардын түшүнүгү, классификациясы жана синтетикалык эсеби.	7
1.2.	Баалоо, кабыл алуу жана амортизацияны эсепке алуунун негизги каражаттарды баштапкы документтерди эсепке алуусу.	18
1.3.	Негизги каражаттардын кыймылын эсепке алуу, эсептен чыгаруу, инвентаризациялоо жана бар экендиги жана кыймылы жөнүндө отчеттуулук.	29
1.4.	ФОЭСке ылайык негизги каражаттарды эсепке алууну жана талдоону өркүндөтүү.	46
Бөлүм 2.Негизги фонддорду талдоо ("ТES-групп "ЖЧКсынын мисалында)
2.1.	Милдеттери жана негизги каражаттарды талдоо булактары.	55
2.2.	2022-жылга карата "ТES-групп" ЖЧКнын негизги фонддорун пайдаланууну талдоо.	59
2.3.	"ТES-групп" ЖЧКнын негизги каражаттарынын курамын жана түзүмүн талдоо 2021-2022-жылдар үчүн.	61
Бөлүм 3. Негизги каражаттарды эсепке алууну жана талдоону өркүндөтүү.
3.1.		62
3.2.		67
Жыйынтык		70
Адабият		79

Киришүү

Азыркы учурда өлкөбүздүн экономикалык өнүгүүсүнүн көптөгөн концепцияларын кайра карап чыгуу зарылдыгы келип чыгууда. Экономиканын рыноктук механизми экономикалык субъекттердин иш-аракеттерине, эмгек, материалдык жана каржылык ресурстарды сарамжалдуу пайдаланууга өзгөчө көзөмөлдү камсыз кылат. Кыргызстан таптакыр жаңыча өнүгүп жатат. Менчиктин формалары жана артыкчылыктары өзгөрдү. Кыргыз Республикасынын Конституциясына ылайык жеке менчик укугу мыйзам менен корголот, жарандар жана алардын бирикмелери жеке менчикте мүлккө, өндүрүштүк кубаттуулукка ээ болууга укуктуу. Рынокто жана атаандаштыкта иштеп, ар бир менчик ээси ар кандай каражаттарды сатып алуунун жана өндүрүүнүн пайдалуулугун ар дайым талдоого, банкроттон же жоюлуудан качуу үчүн экономикалык ресурстарды үнөмдүү жана сарамжалдуу пайдаланууга аргасыз болот. Бардык бул эсепке алуу жаатындагы маселелерди, анын ичинде ар түрдүү, чечүү үчүн жаңы кайра жана жаңы мамилени талап кылат. Базар экономикасынын шарттары, ал өндүрүү, жүгүртүү, бөлүштүрүү жана керектөө реалдуу жараяндарды чагылдырат, анткени, бухгалтердик эсепти жигердүү пайдалануу зарылдыгын шарттайт, компаниянын каржылык абалын мүнөздөйт, анын ишин пландаштыруу үчүн негиз болуп саналат. Бухгалтердик эсепке алуу, алардын туура пайдалануу жана наркын төмөндөтүү боюнча кошумча камдардын аныктоо үчүн, негизги, жүгүртүлүүчү акча каражаттарынын сакталышын туруктуу контролдоо үчүн абдан маанилүү каражаты болуп саналат.
Бухгалтердик эсептин маанилүү тармактарынын бири-негизги каражаттарды эсепке алуу. Негизги каражаттардын мааниси өндүрүш күчтөрүн жана өндүрүштүк мамилелерди өнүктүрүүдө эмгек куралдары ээлеген орду менен аныкталат. Негизги каражаттар маанилүү шилтеме болуп саналат илимий-техникалык прогресс барган сайын эмгек жараянына гана эмес, баш ийдирет, ошондой эле бүт өндүрүш процесси, анын технологиясы жана уюштуруу.
Изилдөө темасынын актуалдуулугу азыркы учурда алдыңкы техниканы жана технологияны кеңири жайылтуу аркылуу негизги каражаттарды жаңыртуу процессинде, негизги каражаттарды эсепке алуу жана алардын амортизациясы биринчи орунда турат.
Негизги каражаттарды натыйжалуу пайдалануу, техниканы жана жаңы технологиялык процесстерди билдирүү менен өндүрүштү интенсификациялоо өндүрүштүк фонддордун ар бир бирдигинен продукцияны чыгарууну көбөйтүүнүн маанилүү фактору болуп саналат. Бул негизги каражаттарды пайдалануу үчүн өз убагында жана туруктуу контролдоо зарыл экенин көрсөтүп турат. Бул негизги каражаттардын элементтеринин талдоо эсепке алуу туура уюштуруу менен жетишүүгө болот.
Менин квалификациялык ишимдин максаты-бухгалтердик эсептин ушул бөлүмүн изилдөө, б.а. бухгалтердик эсепти уюштуруу, негизги каражаттардын элементтерин талдоо жана аларды өркүндөтүү жолдору. Өз ишинди баштап, мен эсепке алуу, негизги каражаттардын маани-мазмуну жана алардын жашыруун Бул тармагында тиешелүү бардык нерсени карап чыгуу максатын коюп, негизги каражаттарды баалоо, документалдык жол-жоболоштуруу, эскириши боюнча жүзөгө ашырылышы керек эле – негизги каражаттардын амортизациясы, негизги каражаттардын эскириши жана жоюлушу, негизги каражаттардын амортизациясын эсепке алуунун өзгөчөлүктөрү, ошондой эле негизги өндүрүштүк каражаттардын амортизациясын эсепке алуу маалыматын колдонуп, акырында ушул тармактын алдында турган бардык көйгөйлөрдү аныктап алыңыз жана мүмкүн болушунча бул көйгөйлөрдү чечүүнүн бардык жолдорун, негизги каражаттардын амортизациясын эсепке алууну жакшыртуу жана өркүндөтүү жолдорун табыңыз.
Биз билгендей, базар экономикасына экономиканын өтүшү менен жана бухгалтердик эсептин теориялык принциптери жана методологиясы боюнча болгон көз караштарга байланыштуу түп-тамырынан бери кайра карап чыгуу, эл чарбасын башкаруунун административдик-командалык тутумунда түзүлгөн бухгалтердик эсептин ыкмалары жаңы шарттарда кабыл алынгыс экендиги айкын болду. Эми бухгалтерлерден, экономикалык маалыматты иштеп чыгуу боюнча инженерлерден, аудиторлордон жана аудиторлордон экономикалык өнүккөн өлкөлөрдө таанылган жана жайылган экономикалык жашоонун фактыларын байкоо жана сүрөттөө куралдарын өздөштүрүү талап кылынат.
Эл аралык рынокко чыгуу үчүн учурдагы бухгалтердик эсеп жана отчеттуулук тутуму мүмкүн болушунча дүйнөлүк стандарттарга жакын болушу керек. Дүйнөлүк өнүгүүнүн азыркы этабы үчүн коомдук-экономикалык байланыштардын ар түрдүүлүгүнүн өсүшү, экономикалык процесстердин жана аларды башкаруу методдорунун татаалдыгы менен мүнөздөлөт, бул экономикалык өнүгүүдөгү маалыматтын ролун тездик менен күчөтөт.
Кыргызстанда эсепке алуу жана отчеттуулук системасын түзүү эсепке алуунун жалпы принциптерин иштеп чыгуунун жана сактоонун жана атайын талаптарды же стандарттарды белгилөөнүн негизинде ишке ашат, ага ылайык эсепке алуу жана отчеттуулук түзүлүшү керек. Акыркы мезгилде трансулуттук корпорациялардын ролун күчөтүү менен пайданы эсептөөнү, салык салууну, инвестициялоону ж.б. түзүүнүн тигил же бул сабында колдонулуучу принциптеринин белгилүү бир түрдүүлүгүн жана түшүнүктүүлүгүн талап кылат.. Бухгалтердик эсеп моделдеринин дал келбестиги глобалдуу жана бухгалтердик эсепти бириктирүү көйгөйү катары белгилүү.
Өзүмдүн квалификациялык ишимдин эсептик бөлүгүн, тагыраагы негизги каражаттарды документтик тариздөөнү карап жатып, негизги каражаттардын амортизациясын эсепке алууга көп көңүл бурдум, анткени негизги каражаттардын кыймылын эсепке алуу боюнча баштапкы документтерди иштеп чыгууну автоматташтыруу инвентардык карточкаларды, инвентардык тизимдерди жүргүзүүдөн баш тартуу мүмкүнчүлүгүн шарттайт; негизги каражаттардын кыймылынын жыйынды көрсөткүчтөрү автоматтык түрдө алынышы мүмкүн, ошондой эле негизги каражаттардын түрлөрү боюнча амортизациялык чегерүүлөр дагы. Бул иштин изилдөө объектиси ЖЧК "TES-групп" мейманкансы болуп саналат.
Негизги каражаттарды эсепке алууну жана талдоону өркүндөтүү жолдорун жана аларды эсепке алуу тартибин аныктоо менин квалификациялык ИШИМдин экинчи бөлүмү жана ортонку цикли болуп саналат.

"TES-групп" ЖЧКсы (мындан ары "Коом") Кыргыз Республикасынын (мындан ары "КР") мыйзамдары боюнча коммерциялык юридикалык жак болуп саналат жана өз ишин Уставга ылайык жүзөгө ашырат.

Коом жеке менчик формасы менен жоопкерчилиги чектелген коомдун уюштуруу-укуктук формасында түзүлгөн.
Мыйзам талаптарына ылайык коом төмөнкү каттоолордон (кайра каттоолордон) өттү:

• 
  КР Юстиция министрлигинде юридикалык жактардын мамлекеттик реестринде алгачкы каттоо 07-июль 2010-жыл, 2022-жылдын июнунда уюштуруучулардын курамы өзгөргөндүгүнө байланыштуу кайра каттоодон өткөн, каттоо номери 112630-3310-ЖЧК;
  
• 
  23.03.2020-жылы Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигиндеги юридикалык жактардын мамлекеттик реестринде катышуучулардын үлүштөрү өзгөргөндүгүнүн себеби боюнча;
  
• 
  Ош шаарынын Мамлекеттик салык кызматында салык төлөөчү катары 009072010010190 идентификациялык салык номери (ИНН) ыйгарылган;
  
• 
  ОКПО коду ыйгарылган статистикалык бирдиктердин бирдиктүү мамлекеттик каттоосунда 26127229;
  
• 
  Ош шаарынын Социалдык фондунун Ош шаардык бөлүмүнө 3500206431 каттоо номери ыйгарылды.
  

Уставга ылайык коомдун башкаруу органдары болуп төмөнкүлөр саналат:

• 
  Катышуучулардын жалпы чогулушу-Жогорку орган;
  
• 
  Директорлор кеңеши-байкоочу орган;
  
• 
  Текшерүү комиссиясы-көзөмөлдөөчү орган;
  
• 
  Аткаруучу директор-жалгыз аткаруучу орган.
  

Курамына 14 катышуучу кирген жеке жактар коомдун катышуучулары (уюштуруучулары) болуп саналат.
Коом өз ишин рынок экономикасынын принциптеринде жүзөгө ашырат жана Кыргыз Республикасынын ченемдик укуктук актыларына жана коомдун уставына ылайык аракеттенет.
Коомдун негизги ишмердүүлүгү мейманкана кызматтарын уюштуруу болуп саналат. Коом Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында тыюу салынбаган иштин башка түрлөрүн да жүзөгө ашыра алат.
Юридикалык дареги: Ош ш., Сай бой көч.,5.