Бөлүм Экономикалык негизи, негизги каражаттардын мазмуну жана эсепке алуу

Негизги каражаттарды эсепке алуу боюнча негизги бухгалтердик жазуулар.

№ п.п	Операция мазмуну	Дебет	Кредит
1.	Негизги каражаттардын түшүүсү: а) накталай же кредитке сатып алынган	2110-2500	1100 3110
	б) уюштуруучулардан уставдык капиталга салымдын эсебине в) жеке пайдалануу үчүн Ишканада даярдалган же тургузулган г) акысыз алынган	2110- 2500 2110- 2500 3110-2500	1595 1100 1200 3100 1620 1790 3610 3560 3570 5400
2.	Негизги каражаттардын амортизациясы	7170, 7180 1630, 8471-8482	2190-2690
3.	Негизги каражаттарды тескөө: а) негизги каражаттарды сатуу - негизги каражаттарды сатуудан түшкөн киреше - чыгарылган негизги каражаттардын өздүк наркы же адилет рыноктук наркы б) негизги каражаттарды жоюу - жоюу боюнча чыгымдар - жоюудан алынган баалуулуктардын наркы(жоюу боюнча чыгымдардын азайышы)	1100,1400 2190-2590 9570 2190-2690 9570 9570 1790	9190 2150-2500 2150-2500 3610, 3560, 9570

1.2.Негизги каражаттарды баалоону, түшүүнү жана баштапкы документтерди эсепке алуу.
Негизги каражаттарды туура эсепке алуунун зарыл шарты-баалоонун бирдиктүү принциби.
Негизги каражаттардын 3 баасы бар: негизги каражаттардын баштапкы, калдык жана алмаштыруу наркы.
Негизги каражаттардын объекттери бухгалтердик эсепте же баштапкы наркы боюнча, же алмаштыруу наркы боюнча чагылдырылат. Накта нарктын курамына же баштапкы наркка киргизилиши мүмкүн, мында:

• 
  келишимге ылайык сатуучуга (сатуучуга)төлөнгөн суммалар;
  
• 
  аткарылган иштер үчүн курулуш подрядынын келишими жана башка келишимдер боюнча уюмдарга төлөнүүчү суммалар;
  
• 
  негизги каражаттарды сатып алуу менен байланышкан маалыматтык жана консультациялык кызматтар үчүн уюмдарга төлөнүүчү суммалар;
  
• 
  негизги каражаттардын объектиси сатылып алынган ортомчу уюм тарабынан төлөнүүчү сыйлыктар;
  
• 
  каттоо жыйымдары, мамлекеттик алымдар жана негизги каражаттардын объектисине укуктарды алууга байланыштуу жүргүзүлгөн ушул сыяктуу башка төлөмдөр;
  
• 
  бажы алымдары жана башка төлөмдөр;
  
• 
  негизги каражаттардын объектилерин сатып алууга байланыштуу төлөнүүчү кайтарылбаган салыктар;
  
• 
  негизги каражаттардын объектилерин сатып алуу менен түздөн-түз байланышкан башка чыгымдар.
  

Менчиктештирүү процессинде белекке берүү келишими боюнча акысыз алынган негизги каражаттардын объекттеринин баштапкы наркы, ошондой эле субсидия (жардам) катары кириштелген күндөгү алардын рыноктук наркы таанылат.
Баштапкы нарк, эскирүүнүн суммасын алып салганда, негизги каражаттын калдык наркы деп аталат.
Негизги фонддордун ишканага келип түшүүсүндө белгиленген баштапкы наркынын суммасы объектти кеңейтүүдө, аяктоодо, жабдууга чейин, модернизациялоодо жана реконструкциялоодо гана өзгөртүлүшү мүмкүн. Кайра баалоо бирдей негизги фонддорду салыштырмалуу баалоодо чагылдырат жана амортизациянын орточо ченеминин көрсөткүчтөрүн иштеп жаткан фонддордун чыныгы абалына толук калыбына келтирүүгө жакындатат.
Калыбына келтирүү наркы боюнча акыркы кайра баалоо күнүнө карата абал боюнча кайра бааланган объекттер эсепке алынат. Объекттин калыбына келтирүү наркы төмөнкү элементтерди камтыйт: колдонуудагы дүң баа, идишке жана таңгакка чыгымдар (эгерде анын наркы дүң баага кошулбаса), объекттерди эксплуатациялоо учуруна чейин жеткирүүгө чыгымдар, пайдубалды орнотууга жана түптөөгө чыгымдар.
Негизги каражаттардын объекттерин (монтаждоону талап кылган жана талап кылбаган) которуу (жеткирүү) боюнча чыгымдар аларды ички жылдыруу же акысыз өткөрүп берүү тартибинде кабыл алуучу тараптын өндүрүшүнүн же жүгүртүүсүнүн чыгымдарынын эсебинен чегерилет. Акыга сатып алынган негизги каражаттардын объекттери боюнча көрсөтүлгөн чыгымдар кабыл алуучу тарапта капиталдык салымдардын эсебинен алардын инвентардык наркына кошулат. Ашыкча жабдууларды сатуу учурунда аны ташууга, түшүрүүгө, сактоого кеткен чыгымдарды ишканалар экономикалык стимулдаштыруу фонддорунун эсебинен жабат. Негизги каражаттарды кайра баалоо Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык жүргүзүлөт. Негизги каражат ашыкча бааланганда, кайра баалоо күнүнө карата топтолгон амортизация ошол эле кайра баалоо коэффициентине оңдолуп, кайра баалоодон кийинки баланстык нарк анын адилет наркына барабар болот.
Кайра баалоонун натыйжаларын эсепке алууда чагылдыруу:

• 
  Эгерде кайра баалоонун натыйжасында активдин баланстык наркы жогоруласа, көбөйүүнүн суммасы ошол эле активдин мурунку кайра баалоолорунан нарктын төмөндөшүнөн ашкан суммада өздүк капиталга чегерилет. кирешелер жөнүндө отчетто мурда чыгаша катары таанылган;
  
• 
  Эгерде активдин баланстык наркы кайра баалоонун натыйжасында төмөндөсө, азаюу суммасы кирешелер жана чыгашалар жөнүндө отчетто "Активдерди кайра баалоо боюнча корректировкалоолор" статьясы боюнча мурда баланста таанылган ошол эле активди мурдагы кайра баалоолордон нарктын көбөйүү суммасынан ашкан чектердеги чыгаша катары таанылат
  

• 
  Кайра баалоодон түшкөн пайда өздүк капиталга түздөн-түз "бөлүштүрүлбөгөн пайда" статьясына бааланышы мүмкүн ;мында негизги каражаттарды баалоого чейинки сумма кирешелер жана чыгашалар жөнүндө отчетто пайданы эсептөөгө киргизилбейт, ал эми "бөлүштүрүлбөгөн пайда" эсебинин сальдосу түздөн-түз баланста оңдолот.