Book · January 021 citations reads 6,702 authors

Kurs ishining nazariy ahamiyati: Kurs ishining nazariy ahamiyati 
informatika fani bo’yicha yig’ilgan ilmiy izlanishlar asosida, insonlar o’zlari uchun 
ko’plab shart-sharoitlarni takomillashtirishda foydalanish bilan izohlanadi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: ko’plab professor olimlarninig 
informatika, fizika, matematika, dasturlash va boshqa soxalarida bizgacha 
qoldirgan meroslarini o’rganish va shulardan foydalangan holda yangiliklar 
yaratish fan texnika taraqqiyoti rivojlanishiga xizmat qilish. 
Ish tuzilmasining tavsifi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, sakkista bo’lim, xulosa 
va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. Ishning hajmi 31 betdan iborat. 

---

6 
I BOB. BILIMLARNI TAQDIM ETISH MODELLARI: MANTIQIY 
MODEL, TARMOQLI SEMANTIK MODEL 
1.1 
MANTIQIY MODEL. 
Bizni o’rab turgan olam to’g’risidagi bilimlar dekla-rativ va protsedurali 
bilimlarga bulinadi. Deklarativ bilimlar bu biror bir tizimda o’zaro borlangan 
dalillardir. Xaqiqatan ham ro’y bergan biror bir xodisa, vokea dalilga misol bo’la 
oladi [24,34]. Protsedurali bilimlar — dalillar ustida bajarilgan amallarni 
(algoritmlar, dasturlar, analitik uzgartirishlar, empirik qoidalar va shu kabilarni) 
amalga oshirish natijasida hosil bo’ladigan bilimlardir. Bilimlarning bunday 
bulinishi shartli xarakterga ega, chunki bilimlarni ifodalash (tasvirlash) ning aniq 
modellari xar xil maqsadda tasvirlashning deklarativ va protsedurali shaqllarini 
ishlatadi. Kompyuterning boshlanrich uchta avlodida protsedurali tasvirlash 
yagona, u xam masalalarni echishda qo’llaniladi. Kompyuterlar uchun dasturlar bu 
bilimlarning saqlovchilari bo’ladi, deklarativ bilimlar xar doim tobe bilimlardir. 
Intellektual tizimlar buyicha muta-xassislarni xar ikki bilim turi bir xilda 
kiziktiradi. Ekspert tizimlar sohasidagi tadqiqotlar shuni kursatadiki, bilimlarni 
tasvirlash uchun kupincha semantiq tarmoqlar, freymlar va maxsulot qoidalarining 
modellari ishlatiladi. SHuning uchun bu modellarni tularok ko’rib chiqamiz. 
Mantiqiy model- ma'lumotlar bazasi va apparat platformasining yakuniy 
bajarilishidan qat'i nazar, qabul qilingan ma'lumotlar modelini (ierarxik, tarmoq, 
relatsion va hk) hisobga olgan holda ma'lumotlar bazasi strukturasining grafik 
ko'rinishi. Boshqacha qilib aytganda, u ma'lumotlar bazasida WHAT nima 
ekanligini ko'rsatadi (domen ob'ektlari, ularning atributlari va ular o'rtasidagi 
munosabatlar), lekin QANDAY savolga javob bermaydi (1-rasm). 
Mavzu sohasining tavsifi: 
Ulgurji savdo zavodoh ombor 

---

7 
Turli shaharlardagi etkazib beruvchilarning ma'lum doirasidan (doimiy yoki 
tasodifiy) ma'lum materiallardan (quyma) tayyorlangan qismlar omborga etkazib 
beriladi. 
Yetkazib beruvchi sifatida yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar 
ishtirok etishlari mumkin, bundan tashqari, ushbu guruhlar o'ziga xos xususiyatlar 
to'plami bilan tavsiflanadi; yuridik shaxslar - davlat raqami va sanasi ro'yxatdan 
o'tkazish, nomi, yuridik manzili, mulkchilik shakli; Tadbirkorlar - TIN, nomi, 
sug'urta polisi, pasport raqami, tug'ilgan sana. 
Etkazib berishda sana, miqdori va narxi, qadoqlash turi va etkazib berish usuli 
(avtotransport, temir yo'l transporti, olib ketish) hisobga olinadi va bitta etkazib 
berishda bir necha turdagi qismlar bo'lishi mumkin. 
Agar etkazib beruvchilar yiliga 1 000 000 rubldan ortiq mahsulot etkazib 
bersalar doimiy bo'lib qoladilar. 
Qismlar sana, miqdori va ish sonini hisobga olgan holda zavod ustaxonalariga 
yuboriladi. Stokdagi tovarlarning haqiqiy miqdori saqlanadi. 
Shakl 1. IDEF1X notasida mantiqiy ma'lumotlar bazasining modeli 
IDEF1 metodologiyasiX- 
"shaxs - aloqa" tushunchasiga asoslangan ma'lumotlarni modellashtirish 
usullaridan biri (Shaxs - munosabatlar) 1976 yilda Piter Chen tomonidan taklif 
qilingan. 
Mantiqiy modellar asosiy hisoblash tilidan foydalanadi. Birinchi predikat mos 
keladi munosabatlar nomi , va muddatli argumentlar ob'ektlar . Predikatik 
mantiqda ishlatiladigan barcha mantiqiy iboralar qiymatlarga ega haqiqat
yoki soxta. 
Misol: iborani ko'rib chiqing Jon IT mutaxassisi. Ushbu ibora quyidagicha 
ifodalanishi mumkin: (Jon, IT mutaxassisi). Ruxsat bering X - ob'ekt ( Jon), kim IT 
mutaxassisi. Keyin quyidagi belgi ishlatiladi: bu ( XIT mutaxassisi). 

---

8 
Ifoda: Smit IBM uchun mutaxassis sifatida ishlaydipredmet sifatida uchta 
argument bilan ifodalanishi mumkin: ishlaydi (Smit, IBM, mutaxassis). 
Mantiqiy modellar bilan ishlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak: 
1. Dalillar tartibi har doim ushbu mavzu bo'yicha qabul qilingan predmetlarni 
sharhiga muvofiq berilishi kerak. Dasturchi qat'iy dalillar tartibini qaror qiladi va 
unga boshidan oxirigacha amal qiladi. 
2. Predikat o'zboshimchalik bilan ko'p sonli argumentlarga ega bo'lishi 
mumkin. 
3. Shaxsiy predikatlar va u bilan bog'liq bo'lgan dalillardan iborat mantiqiy 
biriktirgichlardan foydalangan holda murakkab gaplarga birlashtirilishi mumkin: 
AND (END,), OR (yoki,), NOT (emas, ~), → - formada qoidalarni shakllantirish 
uchun ishlatiladigan ta'sir. : IF ..., TO… 
Keling, bir nechta misollarni ko'rib chiqaylik: 
1 ) Predikat nomi a. 
(Smit, IT mutaxassisi) ∩ o'qiydi (Smit, adabiyot). 
Smit IT mutaxassisi bo'lib, adabiyotlarni o'qiydi.. 
2 ) Predikat nomi xabar beradi. 
Hisobot (Smit, Jon) → rejissyorlik (Jon, Smit). 
Agar Smit Jonga hisobot bersa, u holda Smit Smitni boshqaradi.. 
3 ) Predikat nomi yozgan. 
Yozdi (Smit, dastur) ∩ YO'Q ishlar (dastur) → disk raskadrovka (Smit, 
dastur, kechqurun) YOKI uzatish (dastur, dasturchi, keyingi kun). 
IF Smit dastur yozdi Va u ishlamaydi, TO Smit kechqurun dasturni tuzatishi 
kerak YOKI uni ertasi kuni dasturchiga topshiring. 
Bayonotlarda o'zgaruvchilar argument sifatida ham ishlatilishi mumkin. 
Bunday holda, o'zgaruvchilar tushunchasi kiritiladi. hisoblagich . 
Ikkita turdagi hisoblagich mavjud: 
1 . Umumjahonlikning kvantifikatori. 

---

9 
2. Borliqning miqdoriyatori. 
(x ) ma'lum bir sohaga tegishli qavslardagi o'zgaruvchining barcha qiymatlari 
to'g'ri bo'lishi kerakligini anglatadi. 
(x ) faqat ba'zi qiymatlarni anglatadi x haqiqatlar. 
Va ular bir-birining bir qismi bo'lishi mumkin.