Reja: Eksperldan bilimlarni olish

20-ma'ruza. Bilimlarni olish
Reja:

1. 
   Eksperldan bilimlarni olish
   
2. 
   Bilimlarni olish usullari
   

3, Bilimlami olish aspektlari
4. Ekspertlardan bilimlar olish tizimlari

Tayanch iboralar: Ma'lumotlar (Du@, bjljm (knowledge), bjljynlarnj numoyjsh qi/ish (knowledge represen/d/ion), ma 'iumoiiar bazasi (data base), ma 'lumotlar buzusini boshqar}sh tizmlari buse management systems), (knowledge base). Bilimlar muhandisi (knowledge engineering), inwrfeys/j bilijnlar (jn,terfuce knowledge), bj/jmlur ('he problem ofknowledge), proisednra/i biljmiar (procedural knowledge), struktura/i biiimlar (structwt*/ knowledge), megabilim/ar (metaknowledge), e-xiensia/ bj/jmiur (extensional knowledge), }ntensjonal bilim/ar (intensional knowledge), deklarc,div/i biliyn/ar (declarative knowledge),

I. Ekspertdan bilimlarni olish

Bilimlarni manbalardan aniqlash va ularni kerakli shaklga o'zgartirish, shuningdek, texnik vosita(TV)larning BBga kiritish bilimlarnj hosil qi/ish deb nomlanadi. Bilimlarning manbalari kitoblar, arxiv hujjatlari, boshqa bilimlar bazalari va boshqalar, ya'ni egallovchiga tushunarli bo*lgan shaklga keltirilgan ba'zi obyek/lashlirilgun bilinjlur bo'lishi mumkin, Bilimlarning boshqa mri eksper/ biiimlar hisoblanadi- Ular mutaxassislarda mavjud bo'lib, ular mutaxassisga nisbatan tashqi saqlovchilarda qayd qilinmagan tfladi. Ekspelt bilimlar sub'ektiv hisOblanadi. Sub'ekliv bilimlarning yana bir kcfrinishi empirik hi/imlur hisoblanadi, Bunday bilimlar tashqi muhitni kuzatish yo'li bilan TV lar yordamida hosil qilinadi [1-7],
Obyektlashtirilgan bilimlarni BBga kiritish muammo tugⁱ dirmaydi, sub'ekliv bilimlarni, ayniqsa ekspetl bilimlarni aniqlash va kiritish anchagina murakkab, Ekspertlardan olinadigan sub'ektiv blllmlarni egallash uslubiyotini ishlåb chiqish uchun bilimlarni qayta namoyish etishning ikki xil shaklini aniq farqlay olish lozim. Birinchi Shakl bu bilimlar inson — ekspeltda qanday va qaysi modellarda saqlanishî bilan bog'liq. Bunda ekspert undagi bilîmlar qanday qayta namoyish etilganinî har doim ham to'liq tushunmaydi, Ikkinchi shakl ET ni loyihalaydigan bilimlar injeneri bilimlarni qanday tavsiflashi va namoyish etishi bilan bog'liq, Bilimlar injeneri ishining samaradorligi ushbu ikki qayta namoyish etish shakllarining o'zaro moslik darajasiga bog' liq 11-7].

20. I -rasm. Bilim/ov ba:usming ruzilmasi.
Kongnitiv psixOlogiyada inson uchun xarakterli boflgan (kongnitiv bilimlar strukturasi) bilimlarni qayta namoyish etish (reprezentatsiya) shakllari o'rganiladi. Quyidagilar mîsol bo'la oladî tushunchalar sinfini ularnîng elementlarî orqalî tasvirlash (masalan, "qush” tushunchasi chayka, qarg'a, chumchuq kabi qatorida qayta namoyish etiladi), sinf obyektlarining tipik xususiyatlarini aks ettiradigan bazaviy prototip yordamida sinf tushunclîasinini tasvirlash (masalan, ”quslî” tushunchasî qanot, tumshuq, uchîsh va shu kabi qandaydir prototiplar bilan qayta namoyish etiladi), belgilar yordamida tasvirlash ț'îqush” tushunchasi uchun, masalan, qanotlarș tumshu@, patlarining borligi).
Tushunchalardan tashqari ular orasidagi munosabatlar ham qayta namoyish etiladi, Qoidaga ko'ra, tushunchalar orasîdagî munosabatlar prołsedurcdi usul bilan, tushunchalarni tasllkil etuvchilari orasidagi munosabatlar esa deklorđ/iv usul bilan aniqlanadi. Ikki xil ko' rinishdagi tavsiflarning mavjudligi bilimlarni tasvirlash modellarida bir vaqtda ikki komponent masalan, kongnitiv modelda tasvirlangandek, semantik tarmoq va lizimning bo'lishini talab etadi
Bllîmlarnî hosîl qilîshda predmet sobani tavsîflashda ishlatîladigan hamda tarkibida asosiy tushunchalar mavjud bo' gan bilimlar maydoni va tushunchalar &rtasida aloqani o'matish uchun ishlatiladigan barcha munosabatlaming xususiyatlari muhim rol o'ynaydi, Bilimlar maydoni predmet sohasining kontseptual modeli bilan bog'lîq, Bu modelda BBda ularni tasvîrlashda yumga keladigan cheklanish hisobga olinmagan, Biror sobani bilimlar tasvirlashdan BBda tasvirlashga &tish MBning kontseptual modelidan uning mantiqiy sxemasiga o^î tishga o'xshash bo'ladi.