Book · November 016 citations reads 181 author

Курылысын 
уйрениу аркалы каракалпак тилиниц езине тзн 
езгешеликлерин аныклау.
1 О т емисивА. К^ракалпаклардьщ енср-кэсшш сри. Некие. 1991.
Алламурат ов А. М эцги мийрас. Нокис, 1993.
3 Алланиязова Ш. Каракалпак тилиниц кол енер лексикасы. Некие, 1997.
Каракалпак; тилиндеги уй буйымлары 
атамаларыньщ тематикалык; топарлары
Белгили бир тарауга тийисли терминлерди тематикалык 
топарларга ажыратып уйрениудиц езине тэн езгешеликлери бар. 
Кэлеген 
бир тарауга тийисли 
терминлерди 
тематикалык 
топарларга белиу, бириншиден, бул тарау терминлериниц 
улыума байлыгын анык корсетиуде, екиншиден, олардыц 
жасалыу модельлерин аныклауда хэм терминлердиц лексика- 
семантикалык тэрептен ез ара байланысын ашып бериуде улкен 
хызмет аткарады.
Ыдыс-табак атамалары
К,азан -  аукат писириуге ямаса суу ысытыу ушын шойыннан 
исленген ыдыс. Казанныц исленген материалына, аткаратугын 
хызметипе хэм келемине карай хэр кыйлы турлери ушырасады: 
кара казан, шулен казан, манты к,азан, мыс казан, еки кулацлы 
цазан, у ш цулацлы цазан, терт цулацлы цазан, тай к,азан, топпы 
казан, тайпак казан. 
Тай 
казан 
той-мерекелерде 
аукат 
асатугын улкен казанды билдиреди. Оган бир тайдыц ети 
сыятугын болган. Каракалпак тилинде «улкен казан» мэнисинде 
кебинесе шулен к,азан атамасы колланылады. Мысалы: Кими 
саркумларын ала Есжан гаррыныц терт аяклы темир ошагында 
буркылдап атырган кара суулы шулен крзанга карай жууырысты 
(Ш.Сейтов).
Соцгы 
дэуирде 
манты 
писириуге 
колайластырылган 
кастрюль туриндеги ыдысты айрыкша ез аты менен манты 
цазан деп атайды. Сондай-ак каракалпак тилинде хэзирги уакытта 
сийрек колланылатугын жам цазан, шаугум цазан, мосы цазан 
деген турлери де ушырасады. Мосы казан XIX эсирдиц акырында 
тилимизге кирип келген хэм сол дэуирде жийи колланылган. 
Мысалы: 
Тас 
копарыушылардаи 
Ерназар 
катарлы 
кец 
жауырынлы, кара муртлы сулыушык жигит уш аяклы ошакка 
мосы цазанцы илдире сала от жагып жиберди (Т.Кайыпбергенов).
Тубелек -  казанды ошактан тусиргеннен кейин, оныц астына 
койылатугын агаштан ямаса темирден исленген децгелек зат.

---

Оны гейде тубилдирик деп те айтады. Мысалы: «Б ага на кай 
жерге дейин айтып едим?» деди 
казан толы сутти кетерип, 
тубилдиригин излеп турган кемпирге (Ш.Сейтов).
Таба - нан ямаса баска хэр турли аукат писириу ушын 
металлдан жасалган децгелек ыдыс. Таба келемине карай улкен 
таба, кишкене таба болып келеди. Мысалы: Бул кунлери 
келиншеклердиц 
дурсилдескен 
келилериниц 
сеслери
саябырланган, жууери, сек дегенниц бэри кашшан салынып 
болынган едидагы, бирак тандырларга нан жабыу, табаларга нан 
салыу еле дауам етер еди (Ш.Сейтов).
Пышац — бир нэрсени кесиу, туурау, майдалау ушын 
темирден, полаттан исленген курал. Х,эзирги каракалпак тилинде 
нан пышац, май пышац, цазан пышац, мал соятугын пышац, 
шаццы хэм т.б. турлери колланылады. Мысалы: Ол казан-табак 
беттен улкен цазан пыишцты алды да, улын ертип шыгып кетти 
(Ш.Сейтов). Бай мэтгапылда калмау ушын косбауынан полат 
пышагын алып атыр еди (ТДайыпбергенов).
Каракалпак халык ауызеки доретпелери тилинде хэм 
каракалпак тилиниц диалектлеринде пышактыц кездик (кишкене 
пышактыц тури), цусгезлик (кусты бауызлайтугын пышак) деген 
турлери де ушырасады.'
Табац 
-  
азьщ-аукат 
затларды 
салатугын 
темирден, 
калайыдан, агаштан хэм баска да материаллардан исленген ыдыс. 
Оныц аткаратугын хызметине, келемине, исленген материалына 
Карай нан табац, самар табац, mac табац, агаш табац, кишкене