Bookmany print

Гулжаҳон Мардонова 
~
38
~ 
нинг эстетик дидини ҳам намойиш этадилар. Ўйин учун 
чуқурча кавлаш ҳам болаларда меҳнатга муносабатни 
шакллантиради. 
Тўрт тош 
Тошкент шаҳридан ёзиб олинди. 
Ўйинда беш нафар бола иштирок этади. Улардан 
бири ўйинбоши. Қолган тўрт нафар бола эса “овчи”лар. 
Уларнинг ҳар бирида тўрттадан тош бўлиши керак. 
Болалар ўйинбоши назоратида чуқурча ковлайди- 
лар. Чуқурча тайёр бўлди. Энди ўйинбоши чуқурчадан 
уч қадам ташлайди ва ўша жойга таёқ ташлаб қўяди.
– Ҳар бир иштирокчи чуқурчага тўрттала тошини 
бир вақтда ташлайди. Ким чуқурчага тўртта тошини 
тушира олса у “саркарда”. Учта тошини тушира олган 
бола “суворий”. Иккита ва битта тош тушира олган бола 
“улов”лардир. “Улов”лар “саркарда” ва “суворий”ни 
елкаларига опичлаб айлантириб келади ёки бўлмасам 
айтилган шартларни бажаради, – дейди ўйинбоши. 
Болалар ғирромлик қилмасдан, таёқдан ичкарига 
ўтмасдан навбати билан тошларини чуқурча томонга 
ирғитади.
Ўйинбоши, иштирокчилар ва ўйинни томоша қилиб 
турган болалар ўзаро келишиб “улов”ларга шарт 
айтадилар.
– Менинг шартим “улов”лар муздайгина сув олиб 
келсин, – дейди “саркарда” ва “суворий”. 
Агар болалар истасалар шартлар учун жисмоний 
талабларни қўядилар. Бунда улов образидаги болалар, 
икки оёқда сакраш, бир оёқда ҳаккалаш, умбалоқ отиш, 
ўтириб-туриш кабиларни бажаради. Чуқурчага тош 
отишда моҳирлик кўрсата олмаган икки бола барча 
шартларни бажаради. Ўйин ана шу тариқа давом этади. 

---

Ўзбек миллий ўйинлари 
 
~
39
~ 
У болаларда мўлжални аниқ олиш маҳоратини шакл- 
лантиради. 
Ганг 
Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги Баҳрин 
қишлоғидан ёзиб олинди. 
Ўйин воситали ва ҳаракатли ўйинлар сирасига 
киради. Унда беш нафар бола иштирок этади. Улардан 
бири ўртабоши вазифасини бажаради. У ўйинда ғир- 
ромлик бўлмаслигига ҳаракат қилади. Ўйинда ёнғоқ ва 
тошлар воситадир. Ҳар бир иштирокчида бештадан 
ёнғоқ бўлиши керак. 
Ўртабоши аввал катта айлана чизади. Унинг ичига 
кичик айлана ҳам чизади. Кичик айлананинг ичига 
тўртта иштирокчи келтирган йигирмата ёнғоқни қўяди. 
Ва айланадан уч қадам санаб таёқ ёрдамида ерга чизиқ 
чизади. Ва иштирокчиларни чизиқ ёнига чорлайди. 
Болалар навбати билан чизиққа оёқ қўйганча қўллари- 
даги тош билан айлана ичида турган ёнғоқларни мўл- 
жалга олиши керак. Мўлжаллаб отилган тош ёнғоқлар- 
га тегиб, ёнғоқлар айланадан чиқиб кетса, иштирокчи 
бола уларни қўлга киритади. Демак, отилган тоши қан- 
чалик ёнғоққа кўп тегса, иштирокчи шунча кўп ёнғоқни 
қўлга киритади. Ким мўлжални тўғри ололмаса, ишти- 
рокчилар томонидан айтилган шартни бажаради. 
Шартлар болаларнинг кайфияти, ҳавонинг иссиқ ёки 
салқинлигига қараб турлича бўлади. Улар жисмоний, 
маънавий ёки турли фанлардан саволлар ҳам бўлиши 
мумкин. Барча шартлар мағлуб бола томонидан бажа- 
рилади. Шу билан у ўзининг бошқа имкониятини 
намойиш этади. Ўйиннинг тартибига кўра мағлуб бола 
барча айтилган шартларни бажаргач қайтадан болалар 
навбати билан тош отадилар. Навбатдан ортиқча тош 
отиш мумкин эмас. 

---