Bookmany print

 
Болалар ўйинлари – ҳаёт машқлари 
Кўп ҳаракат қилган организм яшовчан бўлади. 
Боболаримиз кечираётган ҳаёт тарзларига, ҳаракатларга 
қараб ўйинларни кашф этганлар. Одам умри давомида 
қиладиган ҳатти-ҳаракатлар, тирикчилик ташвиши, 
четдан бўладиган турли қаршиликларни енгиш, оилани 
ҳимоя қилиш каби ҳаётий вазиятлар бу ўйинларга 
мавзу бўлган. 
Дастлабки ўйинлар инсониятнинг болалиги бўлган 
териб ейиш даври билан боғлиқлиги фикримиз исботи- 
дир. Кейинчалик ўйинлар мундарижасига овчилик, 
чорвачилик, деҳқончилик, ҳунармандчилик билан боғ- 
лиқ турлари кириб келдики, бу ҳаётий жараёнлар, 
яшаш учун ҳаракат қилиш, интилиш билан боғлиқдир. 
Таъбир жоиз бўлса, бу ўйинлар ўша даврдаёқ одамлар- 
нинг табиат инжиқликларига дош беришларига, турли 
касалликларни енгиб ўтишларига замин ҳозирлаб 
борди. 
Ўйинларда теварак-атрофда юз бераётган воқеа-
ҳодисалар сюжетлари жонлантириб борилган. Сюжет- 
лар одамларнинг ҳаёти билан бевосита боғлиқ ҳолда 
шаклланган. Ўйинлар инсонни маънан, ахлоқий, эсте- 
тик жиҳатдан тарбиялайди. Чунки ўйинлар жамият 
ҳаётида меҳнатдан кейинги ҳодиса саналади. Ибтидоий 
замонларда одамлар ўйинлар орқали овчилик жараён- 
ларини акс эттирганлар.
Шу маънода Гулжахон Мардонова томонидан ёзиб 
олинган ўйинларнинг айримлари бир қадар унутилган- 
лиги, ноёблиги, қолаверса замонавий болаларнинг кун- 

---

Гулжаҳон Мардонова 
~
4
~ 
далик машғулотларидан айтарли четлашганлиги билан 
ҳам қимматга эга. Улар билан танишар экансиз халқ- 
нинг миллий тарбия мактаби нечоғлик қадим тарихга 
эгалигига тан берасиз. 
Ўзбек халқида йигитнинг белбоғи ҳам, қизнинг 
рўмоли ҳам оддий мато, аксессуарлар эмас. Улар мард- 
лик, ор-номус, ҳаё, садоқат, покликнинг матода намоён 
бўлиши. Шунинг учун ҳам халқимизда белбоғ қадим- 
дан азизланган. Ўз сўзида турадиган, айтганидан қайт- 
майдиган йигитлар “Белида белбоғи бор” деб мақтал- 
ган. Белбоғ йигитнинг кўрки, номуси, ори саналган. 
Халқ тўқиган достон ва эртакларда ҳам белбоғга нис- 
батан юқори баҳо берилади. Демак, ўғил болалар ўйин- 
лари орасида белбоғнинг восита сифатида ишлатили- 
шида катта миллий маъно бор. 
“Белбоғ” ўйинининг энг афзал томонларидан бири 
унга махсус тайёрланадиган восита шарт эмас. Қола- 
верса, бу ўйин билан исталган жойда ҳамроҳ бўлиш 
мумкин. Баҳсга киришган болалар бўйи, ёши, кучи 
тенг бўлиши талаб қилинади. Ўйин давомида иштирок- 
чи нималарга эътибор бериши керак? Энг аввало, у 
зийрак бўлиши, ўйинбошининг ҳатти-ҳаракатини диқ- 
қат билан кузатиб туриши керак. Сабаби, ўйинбоши 
“бошланг” ишорасини берганда бир лаҳза кеч бошлан- 
ган ҳаракат инсоннинг мағлуб бўлишига сабабчи бўла- 
ди. Оёқлар тагига ташланган белбоғни биринчи бўлиб 
эгаллаб олиш ва уни бош узра баланд кўтаришга рақиб- 
дан олдинроқ улгуриш керак.
Бойсун туманидан ёзиб олинган “Зар қалпоқ” ўйини-
да восита сифатида бош кийим танланган. Халқ ўйин- 
ларида бош кийимнинг восита сифатида танланиши 
ҳам бежиз эмас. Бош кийим инсоннинг обрўси, ҳур- 
мати, шахсини англатади. Ҳатто бошдаги дўппининг 
ҳолатига қараб эгасининг қандай инсонлигини билиб 

---