Bo’riyev Navro’z 15 21 mo’m labaratoriya Dars mavzusi: Silindr Darsning maqsadi

Bo’riyev Navro’z 115_21
MO’M Labaratoriya 4
Dars mavzusi: Silindr
Darsning maqsadi: Silindrdan tushunish, uning tarkibini va xususiyatlarini o'rganish.

Darsning rejasi:
1. Silindrning tarixiy jarayoni
- Silindrning asrlar davomida qanday rivojlanishi.
- Silindrdan qanday foydalanish san'at korxonalarida.

2. Silindrning tavsifi va shakli
- Silindrning asosiy xususiyatlari.
- Silindrdagi ayrim zaruriy elementlar.

3. Silindrning tarkibini o'rganish
- Silindrning qanday tarkibga ega bo'lishi.
- Har bir tarkib elementining vazifalari.
- Silindrdagi tarkib elementlari haqida tafsilot.

4. Silindrning foydalanish sohalarini o'rganish
- Klassik va moshinlar silindri.
- Silindrning qaysi sohalarda foydalanilishi: poligonlar, arxitektura, hidroliklar va boshqalar.

Darsning metodlar va usullari:
- Tasviriy materiallar va slaydlar ishlatish.
- Silindrdagi elementlarni tahrir qilish yoki namunaviy antiklardan ko'rish.
- Takrorlovchi harakatlar va murakkab masalalarni hal qilish uchun jetramizlar.
Dars yakunida talabalar silindr haqida umumiy savollar berishlari uchun vaqtni ajratish kerak. Shundan so'ng, talabalar o'zlarining tushuntirishlari tugatishini talab qilish uchun o'z-tuzatish amalga oshirishlari mumkin.

Darsning natijalari:
- Talabalar silindr haqida asosiy bilimlarni oshirishlari kerak.
- Talabalar silindrdan qanday foydalanishni tushunishlari kerak.
- Talabalarning silindr tarkibi va foydalanish sohalariga oid tafsilotlarni o'rganishlari kerak.

Ushbu darsning o'zbek tilidagi maqsadi talabalar uchun silindr haqida umumiy tushunchani berish, tarkibni va foydalanish sohalarini tushuntirishdir. Bu darsning o'zlashtirilishi kerak bo'lgan metodlar savollar va amalga oshirishlar hisoblanadi.

Silindr

Berilgan m to 'g 'ri chiziqqa parallel va I chiziqni kesib o 'tuvchi a to 'g'ri chiziqning harakati natijasida hosil bo 'Igan sirt silindrik sirt deyiladi
Doiraviy silindr deb, parallel tekisliklarda yotuvchi ikkita teng doira va yasovchilari berilgan tekisliklarga perpendikular bo 'Igan silindrik sirt bilan chegaralangan geometrikjismga aytiladi. Bunda parallel tekisliklarda yotgan doiralar silindrning asoslari, silindrik sirt esa uning yon sirti deyiladi. Silindr asoslarining markazlarini tutashtiruvchi kesma silindrning o'qi deyiladi. To'g'ri doiraviy silindrlar qaralganda, o'qning uzunligi silindrning balandligiga teng bo'ladi: Silindr asosining radiusini R bilan belgilaymiz, ya'ni OA=R . Silindrning o'qi orqali o'tkazilgan tekislik uning o 'q kesimi deyiladi. Silindrik sirtni yasovchi bo'yicha qirqamiz va tekislikka yoyamiz . Natijada, silindrning to'g'ri to'rtburchak va ikkita doira — silindrning asoslaridan tashkil topgan yoyilmasini hosil qilamiz

3-chizma 4-chizma

Doiraviy silindr deb, parallel tekisliklarda yotuvchi ikkita teng doira va yasovchilari berilgan tekisliklarga perpendikular bo 'Igan silindrik sirt bilan chegaralangan geometrikjismga aytiladi. Bunda parallel tekisliklarda yotgan doiralar silindrning asoslari, silindrik sirt esa uning yon sirti deyiladi. Silindr asoslarining markazlarini tutashtiruvchi OO1kesma (3-chizma) silindrning o'qi deyiladi. To'g'ri doiraviy silindrlar qaralganda, OO1kesma o'qning uzunligi silindrning balandligiga teng
bo'ladi: OO1=H Silindr asosining radiusini R bilan belgilaymiz, ya'ni OA=R . Silindrning OO1 o'qi orqali o'tkazilgan tekislik uning o 'q kesimi deyiladi. Silindrik sirtni AA1 yasovchi bo'yicha qirqamiz va tekislikka yoyamiz (21.4- chizma). Natijada, silindrning AA1C1C to'g'ri to'rtburchak va ikkita doira — silindrning asoslaridan tashkil topgan yoyilmasini hosil qilamiz.

Silindr yon sirtining yuzi sifatida uning yon sirti yoyilmasi yuzi qabul qilinadi, u to'g'ri to'rtburchakdan iborat bo'lganligidan (4- chizma),Syon=AC*AA1 bo'ladi. AC kesmaning uzunligi silindrning asosida yotgan aylana uzunligiga teng. Agar silindr asosining radiusi R, silindrning balandligi H bo'lsa, silindr yon sirtining yuzi Syon= 2πR*H. Silindr to'la sirtining yuzi uning yon sirti va ikkita asosi yuzlarining yig'indisiga teng, ya'ni Sto’la=Syon+Sasos. Doiraning Sasos= πR² yuzi bo'lganligidan, formula Sto’la=2 πRH+2πR² yoki Sto’la=2 πR(H+R) ko'rinishga keladi