Borliq, yo‘qlik, mavjudlik tushunchalari, borliq haqidagi turli kontseptsiyalar

Borliq falsafasi (Ontologiya)

Reja:

1. 
   Borliq, yo‘qlik, mavjudlik tushunchalari, borliq haqidagi turli kontseptsiyalar.
   

2. 
   Borliqning asosiy shakllari va ko‘rinishlari. Borliqning atributlari.
   

3. 
   Materiya kategoriyasi va uning asosiy xususiyatlari.
   

4. 
   Harakatning asosiy shakllari va ularning o‘zaro aloqadorligi.
   

5. 
   Makon va zamon, fazo va vaqt tushunchalarining falsafiy mazmuni.
   

Tayanch so‘z va iboralar: Ontologiya, borliq, yo‘qlik, mavjudlik, reallik, materiya, borliq atribitlari, harakat, mexanik harakat, fizik harakat, kimyoviy harakat, biologik harakat, ijtimoiy harakat, rivojlanish, fazo, vaqt. tabiat tushunchasi, tabiat va jamiyat, ikkinchi tabiat, ekologik muammolar, in’ikos, virtual borliq, «Olam» tushunchasi, substantsiya, substrat, fan va din, fizik olam, aktual olam, real olam, abstrakt olam, ijtimoiy olam, ong, «vujudi vojib», «vujudi mumkin», olam va odam evolyusiyasi. obyektiv idealizm, absolyut makon konsepsiyasi, nisbiylik nazariyasi, gravitasiya, makonning ko‘p o‘lchovliligi, makon va vaqtning cheksizligi, makon va vaqtning metrik xossalari, ko‘lam, vaqt tartibi.




Borliq tushunchasi. Faylasuflar qadim zamonlardan buyon «borliq» va «yo‘qlik» haqida bahs yuritishgan. Ular borliqning vu judga kelishi, mohiyati, xususiyatlari va shakllari haqida ko‘plab asarlar yozishgan. Xo‘sh, borliq nima. Bu savol bir qarashda juda oddiy ko‘ringani bilan unga shu choqqacha barcha kishilarni birday qanoatlantiradigan javob topilgani yo‘q. Bu holat borliqqa turlicha nuqtai nazarlardan qarashlarning mavjudligi bilan izohlanadi. Masalan, ayrim faylasuflar borliqni moddiylik, moddiy jismlar bilan bog‘lab tushuntirishadi. Ularning nuqtai nazarlaricha, borliq - obyektiv realliknigina qamrab oluvchi tushunchadir. U holda fikr, inson tafakkuri, o‘y-xayollarimiz borliq tushunchasidan chetda qolar ekanda, degan savolga ular, bunday tushunchalar obyektiv reallikning hosilasidir, deb javob berishadi.
Falsafaning borliq haqidagi ta’limotni izohlaydigan qismi — ontologiya deb ataladi. (Bu tushunchani falsafada birinchi bor X. Volf qo‘llagan). Olam va borliq masalalarini falsafaning ana shu sohasi o‘rganadi.
Yo‘qlik hech nima demakdir. Hamma narsani hech narsaga aylantiruvchi, hamma narsaning ibtidosi ham, intihosi ham yo‘qlikdir. Bu ma’noda yo‘qlik cheksizlik, nihoyasizlik va mangulik bilan birdir. Yo‘qlik chekingan joyda borliq paydo bo‘ladi. Demak, borliqning bunyodkori ham, kushandasi ham yo‘qlikdir. Borliq yo‘qlikdan yo‘qlikkacha bo‘lgan mavjudlikdir. Yo‘qlikni hech narsa bilan qiyoslab bo‘lmaydi. Fanda yo‘qlik nima, degan savolga javob yo‘q.