Boshlang’ich sinflarda og’zaki hisoblashni rivojlantirish texnologiyasi djumaniyazova Dinara Kalandarovna Urganch shaxar 28-son maktab o’qituvchisi Telefon: [phone]

BOSHLANG’ICH SINFLARDA OG’ZAKI HISOBLASHNI RIVOJLANTIRISH TEXNOLOGIYASI
Djumaniyazova Dinara Kalandarovna

Urganch shaxar 28-son maktab o’qituvchisi

Telefon: [phone]

[e-mail]
Nurmetova Salomatjon Saparbayevna

Yangibozor tumani 14-son maktab o‘qituvchisi

Telefon: [phone]

[e-mail]
Annotatsiya: Ushbu maqola boshlang’ich sinflarda og’zaki hisoblashni rivojlantirish texnologiyasi haqida.

Kalit so’zlar: Og’zaki hisoblash, yig’indi, ko’paytma, bo’linma, arifmetik amallar, distrebutevlik qonuni.
Boshlang’ich sinflarda o’quvchilar og’zaki hisoblash bilimini shakllantirish hozirgi zamon o’qitish metodikasida yangi texnologiyani joriy etishni asosiy masala qilib qo’ymoqda. Lotin yozuviga asoslangan matematika darsliklarimizda ayniqsa, yuz ichida, ming ichida arifmetik amallar bajarish jarayoni o’quvchilarni fikrlash qobiliyatlarini o’stiradigan, ijodiy qobiliyatini aniqlaydigan holatdir. Yig’indidan, ko’paytmaga o’tish qoidasi, ko’paytma, bo’linma tushunchalari, ularning komponentlari orasidagi munosabatlarni mukammal o’zlashtirishni talab etadiki, bu yuqori sinf matematika fanidan oladigan bilimini mustahkamlash asosi bo’lsin. Boshlang’ich sinflarda eng qulay usul bilan hisoblash masalasi arifmetik amallar bajarishning asosiy tayanchi hisoblanadi. O’qituvchi darslikdagi materiallar bilan cheklanib qolmasdan balki ijodiy fikrlaydigan materiallar bilan darsni boyitish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 10, 100, 1000 ichida ko’paytirishni turli ko’rinishlaridan foydalanish o’quvchilarni qiziqishini oshiradi.

68·5 = (34·2) · 5 =34· (2·5) = 34·10 =340

68·50= 34·100=3400

Qo’shishning distrebutevlik qonuniga ko’ra:

17·50= (16+1) ·50= 16·50+1·50=800+50 = 850

Sonlarni bo’lish texnikasiga ko’ra:

135:5= (135·2) : (2·5) =270:10=27

2250:50=4500:100=45

O’quvchilar diqqatini og’zaki va yozma ko’paytirishga jalb etish zarurki, bunda o’quvchilar qiziqishi ortib borsin.

24·25 = (6·4) · 25= 6· (4·25) = 6·100=600

Bunda imkon boricha qisqa holat tanlashga intilish zarur:

24·25=(24:4) ·(25·4) = 6·100=600

Ko’paytirishning qavslardan foydalanish holatlari juda ham qiziqarlidir:

37·25=(36+1)·25=36·25+25=900+25=925

35·25=(36-1)·25=36·25-25=900-25=875

38·25=(36+2)·25=36·25-2·25=900+50=950

25 ga ko’paytirishning og’zaki usulini 24 va 26 ga ko’paytirishni (25-1) va (25+1) ifoda bilan almashtirish maqsadga muvofiqdir.

(Bu chorak, bo’lak, ulushlar tushunchasini o’tganda zarur bo’ladi.)

Masalan: 36·26=36·(25+1)=36·25+25+36·1=900+36=936

36·24=36·(25-1)=36·25-36·1=900-36=864

25 ga bo’lish esa, 5 ga bo’lish qoidasidek bajariladi. Yuqoridagi hisoblashlarga teskari hisoblashlarni bajarish bilan mustahkamlaymiz.

Bo’luvchini 2 ga, 4 ga ikki martalab ko’paytirish bo’lgan hollar uchun xonalarni nollar bilan to’ldirish qoidalariga asoslanadi:

225:25=(225·2): (25·2) yoki (225·4): (25·4)=900 : 100=9

Agar 9,99 va 999 ga ko’paytirish kerak bo’lsa, u holda eng qulay usulda hisoblash qoidasiga ko’ra (10-1), (100-1), (1000-1) ko’rinishlarda distrebyuterlik qonuniga ko’ra:

678·9=678(10-1)=6780-678=6102

577·99=577(100-1)=57700-577=57123

34·999=34(1000-1)=34000-34=33966

3 sinfda (14·15) ko’paytirish qoidasi

14·15=14(10+5)=140·14·5=140+70=210

Buni darhol hisoblashga shoshilmasdan bajarish zarur, chunki

14·15=14·10+14·5=(14+7)·10=21·10=210

ko’rinishda hisoblashni bajarishni unutmaslik kerak.

Agar 23·15 bo’lsa

23·15=(22+1)·15=22·15+1·15=330+15=345

Shuningdek, 14 va 16 ga ko’paytirishni (15+1) va (15-1) ifodaga almashtirish mumkin.

66·14=66·(15-1)=66·15 - 66 = 990 - 66 = 924

62·16=62(15+1)=62·15+15·1=930+62=992

61·69=6(6+1)·100+1·9=4200+9=4209

243·247=24·25·100+3·7=60000+21=60021

Bunday usullardagi hisoblashlarni bajarish o’quvchilarni og’zaki hisoblash texnologiyasini mustahkamlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1.M.Jumayev. Matematika (1-sinf). Turon iqbol. 2018 yil 160 bet. O’quv qo’llanma

2.M.Jumayev. Matematika daftari. Turon iqbol. 2018 yil 4,5 bet.

3.M.Jumayev. Boshlang’ich matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi. Ilm Ziѐ.2018 yil.

4.Jumayev M., Yuldasheva M, Mingbayeva B., Mamatova G. Boshlang’ich ta’lim fanlarini o’qitish metodikasi moduli bo’yicha O’QUV-USLUBIY MAJMUA – T.: – Nizmiy nomli TDPU huzuridagi XTXQTMOHM‖ 2017