Boshqaruv hisob fanidan o`quv tadqiqot loyihasi Qabul qildi: U. Tulayev Tayyorladi: Sh. Tursunboyev

Trend
Aksariyat vaqt seriyalari uzoq muddatli harakatlarga amal qiladi. Vaqt seriyasida
tahlil trend bilan o'lchanadi.
Mavsumiy o'zgarishlar
Trend topilgandan so'ng, mavsumiy o'zgarishni aniqlash mumkin.
Agar vaqt seriyasida to'g'ri chiziqli tendentsiya mavjud bo'lsa, mavsumiy o'zgarishlar bir-birini bekor qilishi kerak. Har bir tsikl bo'yicha mavsumiy o'zgarishlarning jami yig`indisi nol bo'lishi kerak.
Davriy o'zgarishlar
Davriy o'zgarishlari odatda iqtisodiyot bilan bog'liq bo'lgan o'rta va uzoq muddatli ta'sirlar hisoblanadi. Ushbu davrlar kamdan-kam hollarda izchil uzunlikka ega va davr mavjudligiga ishonch hosil qilish uchun bizga 6 yoki 7 to'liq davr kerak bo'ladi.
Tasodifiy o'zgarishlar
Tasodifiy o'zgarishlarga yong'in yoki toshqin kabi oldindan aytib bo'lmaydigan tartibsiz narsalar sabab bo'ladi.
Bizni faqat vaqt qatorlarining dastlabki ikkita komponenti, tendentsiya va har qanday mavsumiy o'zgarishlar qiziqtiradi, chunki biz byudjetni prognoz qilmoqchi bo'lsak, davriy o'zgarishlar juda uzoq muddatli va qoldiq o'zgarishlar juda oldindan aytib bo'lmaydi.
Vaqt o'tishi bilan tarixiy ma'lumotlardan aniqlangan va mavsumiy o'zgarishlarga moslashtirilgan tendentsiya kelajak uchun bashorat qilish uchun ishlatilishi mumkin.

Kutilayotgan nattija =trend * mavsumiy o`zgarish

Yil	Davr	Sotilgan mahsulot	Trend dona	O`zgarish soni	Foiz o`zgarish
2021-yil	1-chi 2 oy	65	60	5	8.33%
2021-yil	2-chi 2 oy	90	70	20	28.5%
2021-yil	3-chi 2 oy	85	80	5	6.2%
2021-yil	4-chi 2 oy	80	90	-10	-11.1%
2021-yil	5-chi 2 oy	95	100	-5	-5%
2021-yil	6-chi 2 oy	120	110	10	9.1%

Bu jadvalimizda biz 2021-yilda 2-oylik 6- ta davr mobaynida sotilgan mahsulotlar hajmi hamda trendlar soni berib o`tilgan. Endilikda biz bu na’lumotlardan kelib chiqqan holda yanagi 2022 yilning huddi shu davrlarida qancha mahsulot sotishimizni topib koramiz. Natijamizni keyingi jadvalda ko`rishimiz mumkin.

Yil	Davr	Sotilgan mahsulot	Qo`shish usuli	Ko`paytirish usuli
2022-yil	1-chi 2 oy	100	100+5=105	100*1.0833=108.33
2022-yil	2-chi 2 oy	110	110+20=130	110*1.285=141.35
2022-yil	3-chi 2 oy	120	120+5=125	120*1.062=127.44
2022-yil	4-chi 2 oy	130	130-10=120	130*0.889=115.57
2022-yil	5-chi 2 oy	140	140-5=135	140*0.95=133
2022-yil	6-chi 2 oy	150	150+10=160	150*1.091=163.65

Mana bu jadvalimizda bizni vaqtli qator tahlil natijalarimizni ko`rib turibmiz. Ko`rishimiz mumkinki bu jadvalning so`ngi ikki ustunida hisoblashning ikki usuli qo`shish hamda ko`paytirish usuli natijalari keltirib o`tilgan. Tabiiyki mahsulot hajmlari orasida bir muncha farqlar mavjud. Bu tabiiy chunki mavzumizning o`zi prognozlash. Ammo ikki sonlar orasidagi farqlar katta emas.

Eng kam va eng ko`p qiymat usuli
Bu usulda biz korxonada yuzaga kelishi mumkin bo`ladigan xarajatlar miqdorini topishda foydalanishimiz mumkin. Faoliyatning turli darajalarida xarajatlarni bashorat qilish uchun doimiy xarajatlar elementini o'zgaruvchan xarajatlar elementidan ajratish kerak. Undan tashqari eng ko`p hamda eng kam usul bilan birlik uchun o'zgaruvchan xarajatlarni va umumiy belgilangan xarajatlarni taxmin qilish uchun ishlatilishi mumkin. Formulasi quyidagicha
Jami xarajatlar = Doimiy xarajatlar+Bir birlik uchun o`zgaruvchan xarajatlar*Mahsulot hajmi
Total cost=Fixed cost +Variable unid cost*Quantity
Har qanday ishning bajarish ketma – ketligi bo`lganidek xarajatlar funksiyasini aniqlashda bajariladigan ishlarni ketma - ketligi mavjud.

1	Eng kata va eng kichik faollik darajasi ya’ni mahsulot hajmi aniqlanadi.
2	Bir birlik uchun to`g`ri keladigan o`zgaruvchan xarajat VCU hisoblanadi. VCU=(Eng katta –eng kichik)xarajat/ (eng katta-eng kichik)hajm
3	Doimiy xarajat FC hisoblab topiladi. FC=TC-VCU*Q
4	Yuqorida ko`rsatilgan ko`rsatkichlar asosida xarajatlat funksiyasini tuzib olamiz

Korxona o`tgan davr mobaynida ishlab chiqargan mahsulotlari hajmi hamda ular uchun sarflagan jami harajatlari keltirib o`tilgan. Xozirda bizni qilishimiz kerak bo`lgan vazifamiz mana shu xarajatlar tarkibidan kelib chiqqan xolda kelasi davr uchun jami xarajatlar finksiyasini tuzishdir.

Mahsulot hajmi	Jami xarajat