Botanikani o`qitishda masal a va mashql ardan foydal anish usuli

BOTANIKANI 

O`QITISHDA MASAL A VA 

MASHQL ARDAN 

FOYDAL ANISH USULI.  

Reja: 

1.Botanikani o`qitishda masala va mashqlardan foydalanishning 

ahamiyati, turlari. 

2.O’quvchilarning yoshlik va individual xususiyatlarini hisobga 

olgan holda o`quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil etish. 

3. Botanikadan masala va mashqlarni yechish usullari. 

 

T A Y A N S   S O ’ Z   V A   I B O R A L A R :   B I L I M ,   K O ’ N I K M A   V A   M A L A K A L A R ,   A Q L I Y  

F A O L I Y A T ,   M U A M M O L I   V A Z I Y A T ,   N A Z A R I Y   B I L I M L A R ,     M A S A L A N I N G   I Z O H I ,  

M A S A L A N I N G   S H A R T I .  

   

B O T A N I K A N I   O ’ Q I T I S H D A   F O Y D A L A N I L A D I G A N   M A S A L A   V A   M A S H Q L A R :  

*   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   I L M I Y   D U N Y O Q A R A S H I N I   K E N G A Y T I R I S H ;  

*   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   O ’ Z L A S H T I R G A N   B I L I M ,   K O ’ N I K M A   V A   M A L A K A L A R I N I  

M U S T A H K A M L A S H ;  

*   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   M U S T A Q I L   V A   I J O D I Y   F I K R L A S H I N I   R I V O J L A N T I R I S H ;  

* A M A L I Y   M U A M M O L A R N I   H A L   E T I S H G A   Q A R A T I L G A N   B O ’ L A D I .  

H A R   Q A N D A Y   M A S A L A   Y E C H I S H   J A R A Y O N I D A   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   A Q L I Y  

F A O L I Y A T I   J A L B   E T I L A D I .   B U   H O L D A   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   H I S S I Y O T I ,  

M O T I V I ,   I N T I L I S H I   V A   B I L I S H G A   B O ’ L G A N   H O H I S H I   Y U Q O R I   B O ’ L A D I .  

M A S A L A   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   A Q L I Y   F A O L I Y A T I N I   R I V O J L A N T I R I S H N I N G  

P R E D M E T I   S I F A T I D A   M U H I M   R O L   O ’ Y N A Y D I ,   C H U N K I   U N D A   O ’ Q U V C H I L A R  

M U A Y Y A N   Q I Y I N C H I L I K K A   D U C H   K E L A D I   V A   M U A M M O L I   V A Z I Y A T N I   H A L  

E T I S H G A   B I L I M I ,   K U C H I ,   I Q T I D O R I   J A L B   E T I L A D I .  

M A S A L A   Y E C H I S H   J A R A Y O N I D A   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   O ’ Z I   Y A N G I   B I L I M L A R N I  

E G A L L A S H G A   E H T I Y O J   S E Z A D I ,   U N G A   M A ’ L U M   B O ’ L G A N   O ’ Q U V   F A O L I Y A T I  

U S U L L A R I D A N   F O Y D A L A N I B   M U A M M O L I   V A Z I Y A T L A R N I   H A L   E T I S H G A  

K I R I S H A D I .   A G A R   O ’ Q U V C H I L A R   N A Z A R I Y   B I L I M L A R N I   T O ’ L I Q  

O ’ Z L A S H T I R G A N   B O ’ L S A ,   U S H B U   M U A M M O N I   Y E C H I S H D A   Q I Y I N C H I L I K  

S E Z M A Y D I ,   M U A M M O L I   V A Z I Y A T N I   T E Z D A   H A L   E T I S H G A   K I R I S H A D I .  

O ’ Q U V C H I L A R D A   N A Z A R I Y   B I L I M L A R   Y E T A R L I   B O ’ L M A S A ,   O ’ Q U V C H I L A R  

M U A Y Y A N   Q I Y I N C H I L I K   S E Z A D I ,   M A N T I Q I Y   F I K R   Y U R I T I S H  

O P E R A T S I Y A L A R I N I   B A J A R I S H D A   Q I Y N A L A D I .  

 

O ’ Q U V C H I L A R   M A S A L A   Y E C H I S H   U C H U N :  

*   M A S A L A N I N G   I Z O H I N I   T A H L I L   Q I L I S H I   V A   A N G L A S H I ;  

*   M A S A L A N I N G   S H A R T I N I   T U S H U N I S H I ;  

*   M U A M M O N I   H A L   E T I S H   Y O ’ L L A R I N I   B E L G I L A S H I   L O Z I M .  

N O M A ’ L U M   B O ’ L G A N   O B ’ E K T N I N G   X U S U S I Y A T L A R I N I   A N I Q L A S H  

O ’ Q U V   U S U L L A R I N I N G   M A Q S A D I G A   A Y L A N A D I .   M A S A L A N ,   Q U Y I D A G I  

M A S A L A N I   Y E C H I S H   U C H U N   O ’ Q U V C H I L A R   L I S H A Y N I K L A R N I N G  

T A B I A T D A G I   V A   I N S O N   H A Y O T I D A G I   A H A M I Y A T I N I   B I L I S H I ,   U L A R  

H A V O N I N G   T O Z A L I G I N I   A N I Q L A S H D A   I N D I K A T O R   S I F A T I D A  

F O Y D A L A N I S H I N I   B I L I S H   L O Z I M .  

1 - M A S A L A .   L I S H A Y N I K L A R   T A B I A T D A   K E N G   T A R Q A L G A N ,   H A T T O K I  

D E N G I Z   V A   O K E A N L A R D A G I   S U V D A N   C H I Q I B   Q O L G A N   Q O Y A L A R D A  

H A M   O ’ S A D I ,   L E K I N   S H A H A R L A R D A   U C H R A M A S L I G I N I N G   S A B A B I N I  

A N I Q L A N G .  

2 - M A S A L A .   O ’ R M O N L A R D A   Q I R Q Q U L O Q L A R   J U D A   K O ’ P   U C H R A Y D I .  

Q I R Q Q U L O Q L A R N I N G   A H A M I Y A T I N I   A N G L A G A N   H O L D A  

O ’ R M O N C H I L A R   B O S H Q A   D A R A X T L A R N I   K E S I B   T A S H L A D I L A R .  

N A T I J A D A   Q I R Q Q U L O Q L A R   Q I R I L I B   K E T D I .   M A Z K U R   H O L A T N I N G  

S A B A B I N I   A N I Q L A N G   V A   J A V O B I N G I Z N I   S X E M A   T A R Z I D A   I F O D A L A N G .  

O ’ Q U V C H I L A R   U S H B U   M A S A L A N I   Y E C H I S H   U C H U N   O ’ R M O N L A R D A G I  

O ’ S I M L I K L A R N I N G   Y A R U S L A R I ,   Q I R Q Q U L O Q L A R N I N G   Y A S H A S H  

M U X I T I ,   O ’ R M O N D A G I   B O S H Q A   D A R A X T L A R   B I L A N   A L O Q A S I N I  

B I L I S H I   L O Z I M .   B U N D A N   T A S H Q A R I   T A B I A T G A   K O ’ R S A T I L G A N   H A R  

B I R   T A ’ S I R   O ’ Z   N A T I J A S I N I   B E R I S H I N I   A N G L A S H   I M K O N I N I   B E R A D I .  

Q U Y I D A   B E R I L A Y O T G A N   M A S A L A L A R   O ’ Q U V C H I L A R G A  

O ’ S I M L I K L A R N I N G   T A B I A T D A G I   A H A M I Y A T I ,   U L A R   O ’ R T A S I D A G I  

B O G ’ L A N I S H L A R N I   T A S A V V U R   Q I L I S H   I M K O N I N I   B E R A D I .  

 

3 - M A S A L A .   O L C H A   V A   G I L O S   M E V A S I N I   C H U M C H U Q   H A M ,   Q A R G ’ A   H A M  

I S T E ’ M O L   Q I L A D I .   C H U M C H U Q   M E V A N I   C H O ’ Q I Y D I ,   Q A R G ’ A   Y U T I B  

Y U B O R A D I .   S I Z N I N G C H A   B U   Q U S H L A R N I N G   Q A Y S I   B I R I   O ’ S I M L I K   U C H U N  

F O Y D A   K E L T I R A D I ?  

4 - M A S A L A .   O Q   Q A Y I N   O ’ R M O N D A G I   O ’ S I M L I K L A R N I N G   1 - R A Q A M L I S I  

S A N A L A D I ,   Y A ’ N I   D A S T L A B   O Q   Q A Y I N   O ’ S A   B O S H L A Y D I   V A   O ’ R M O N   H O S I L  

Q I L A D I .   L E K I N ,   O Q   Q A Y I N L I   O ’ R M O N   V A Q T I N C H A L I K   S A N A L A D I .   O ’ R M O N D A  

S O D I R   B O ’ L A D I G A N   O ’ Z G A R I S H L A R N I   S X E M A T I K   T A R Z D A   I F O D A L A N G .  

5 - M A S A L A .   M A ’ L U M K I ,   O ’ S I M L I K N I N G   I L D I Z   S I S T E M A S I   U N I N G   O ’ S A Y O T G A N  

M U H I T G A   B O G ’ L I Q .   B O T Q O Q L I K D A   Y O K I   C H O ’ L D A   O ’ S A Y O T G A N  

O ’ S I M L I K N I N G   I L D I Z I   N I S B A T A N   R I V O J L A N G A N   B O ’ L I S H I N I   A N I Q L A N G .  

6 - M A S A L A .   N I M A   S A B A B D A N   O ’ S I M L I K   Y O K I   D A R A X T N I   K O ’ C H I R I B  

O ’ T Q A Z A Y O T G A N   P A Y T D A   M O ’ L - K O ’ L   S U G ’ O R I L A D I ?  

7 - M A S A L A .   N I M A   S A B A B D A N   M E V A ,   U R U G ’   V A   S A B Z A V O T   E K I N L A R I   P I S H I S H  

O L D I D A N   S U G ’ O R I S H   M A N   E T I L A D I .  

8 - M A S A L A .   I K K I T A   X O N A   O ’ S I M L I G I N I N G   K O ’ C H A T L A R I   B I R   X I L  

T U V A K L A R G A   O ’ T K A Z I L D I .   B I R   X I L   P A R V A R I S H   Q I L I N D I ,   L E K I N   B I R I N C H I  

T U V A K   B O ’ Y O Q   B I L A N   B O ’ Y A B  

Q O ’ Y I L D I .   Q A Y S I   O ’ S I M L I K   Y A X S H I   O ’ S A D I   V A   R I V O J L A N A D I ?   N I M A  

S A B A B D A N ?  

9 - M A S A L A .   N I M A   S A B A B D A N   S A B Z A V O T   E K I N L A R I N I N G   K O ’ C H A T L A R I  

O ’ T Q A Z I L A Y O T G A N   P A Y T D A   I L D I Z N I   C H I L P I S H ,   M O ’ L - K O ’ L   S U G ’ O R I S H   V A  

T U P R O Q   Z I C H L A N A D I ?   U S H B U   A G R O T E X N I K   T A D B I R L A R N I N G   Z A R U R L I G I N I  

T U S H U N T I R I N G .  

1 0 - M A S A L A .   U R U G ’ D A N   U N I B   C H I Q Q A N   O ’ S I M T A   D A S T L A B   S A R I Q   R A N G D A  

B O ’ L I B ,   Y O R U G ’ L I K   T A ’ S I R I D A   T E Z D A   Y A S H I L   R A N G G A   K I R A D I .   B U  

O ’ Z G A R I S H N I N G   M O H I Y A T I N I   T U S H U N T I R I N G

.  

 

1 1 - M A S A L A .   M A ’ L U M K I ,   B I T T A   B A R G N I N G   E R T A L A B K I   V A  

K E C H Q U R U N G I   M A S S A S I   O ’ R T A S I D A   M U A Y Y A N   F A R Q   B O ’ L A D I .  

S I Z   Q A C H O N   U N I   Y E N G I L   B O ’ L A D I   D E B   O ’ Y L A Y S I Z ?  

J A V O B I N G I Z N I   D A L I L L A N G .  

1 2 - M A S A L A .   S A B Z A V O T   Y E T I S H T I R A D I G A N   D A L A L A R D A  

O V Q A T G A   I S H L A T I L A D I G A N   K O ’ K A T L A R N I   K E C H Q U R U N   Y I G ’ I S H  

T A V S I Y A   E T I L A D I .   B U   N I M A   B I L A N   B O G ’ L I Q ?  

1 4 - M A S A L A .   I S S I Q X O N A L A R D A   O ’ S I M L I K L A R N I N G  

H O S I L D O R L I G I N I   K O ’ P A Y T I R I S H   M A Q S A D I D A   Q O ’ S H I M C H A  

Y O R I T I S H D A N   T A S H Q A R I   H A V O   D A V R I Y   R A V I S H D A   K A R B O N A T  

A N G I D R I D   B I L A N   T O ’ Y I N T I R I L A D I .   M A Z K U R   T A D B I R L A R N I N G  

Z A R U R L I G I N I   A S O S L A N G .  

B O T A N I K A N I   O ’ Q I T I S H D A   M A S A L A L A R   B I L A N   B I R   Q A T O R D A  

M A S H Q L A R   H A M   M U H I M   O ’ R I N   T U T A D I .   M A S H Q L A R  

O ’ Q U V C H I L A R N I N G   O ’ Z L A S H T I R G A N   B I L I M L A R N I  

M U S T A H K A M L A S H   V A   U L A R N I   A M A L G A   Q O ’ L L A S H   I M K O N I N I  

B E R A D I .  

M A S H Q L A R   D I D A K T I K   K A R T O C H K A   S H A K L I D A   Y O K I   R A S M L I  

B O ’ L I S H I   M U M K I N :  

M A S A L A N ,   Q U Y I D A G I   R A S M D A   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   O B ’ E K T L A R  

Y O K I   U L A R N I N G   Q I S M L A R I N I   T A N I S H   K O ’ N I K M A L A R I N I  

R I V O J L A N T I R I S H G A   X I Z M A T   Q I L A D I .  

 

1 - M A S H Q .   R A S M D A   B E R I L G A N   T A S V I R N I   D I Q Q A T   B I L A N  

K O ’ R I B   C H I Q I N G .   B A R G N I N G   Q A Y S I   T O ’ Q I M A S I  

B E R I L G A N .   1 - 4   R A Q A M L A R   B I L A N   B E L G I L A N G A N  

O B ’ E K T L A R N I N G   N O M I N I   Y O Z I N G .  

 

2 - M A S H Q .   B A R G N I N G   K O ’ N D A L A N G   K E S I M I   T A S V I R L A N G A N  

R A S M N I   K O ’ R I B   C H I Q I N G .  

B A R G   U S T I   E P I D E R M I S I   (   ) ,   B A R G   E T I   H U J A Y R A L A R I   (   ) ,  

G ’ O V A K   T O ’ Q I M A   H U J A Y R A L A R I   (   ) ,   B A R G   O S T I   E P I D E R M I S I  

 

(   ) ,   U S T I T S A   ( B A R G   O G ’ I Z C H A S I )   (   ) ,   T O M I R L A R   (   ) ,   M E X A N I K  

T O L A L A R   (   ) ,   O ’ T K A Z U V C H I   N A Y L A R   (   )   Q A Y S I   R A Q A M L A R D A  

B E R I L G A N L I G I N I   A N I Q L A N G   V A   Q A V S L A R   I C H I G A   Y O Z I N G .  

 

B O T A N I K A N I   O ’ Q I T I S H D A   F O Y D A L A N I L A D I G A N   M A S H Q L A R   I C H I D A  

T A Q Q O S L A S H ,   T A H L I L   Q I L I S H N I   T A Q O Z A   E T A D I G A N   M A S H Q L A R  

H A M   U C H R A Y D I .  

M A S A L A N ,   U S H B U   M A S H Q N I   B A J A R I S H   U C H U N   O ’ Q U V C H I  

B A R G L A R N I   A N I Q L A S H I ,   B A R G L A R N I   T U Z I L I S H I G A   K O ’ R A  

T A Q Q O S L A S H I ,   T O M I R L A N I S H   T I P L A R I N I   B E L G I L A S H I ,  

P O Y A G A   B I R I K I S H   U S U L I N I   K O ’ R S A T I S H I   L O Z I M .  

 

2 - M A S H Q .   R A S M D A   B E R I L G A N   B A R G L A R N I   K O ’ R I B   C H I Q I N G   V A  

Q U Y I D A G I   J A D V A L N I   T O ’ L D I R I N G .  

O ’ Q U V C H I L A R   U S H B U   M A S H Q N I   B A J A R I S H L A R I   U C H U N   “ B A R G ”  

B O B I D A N   O ’ R G A N I L G A N   N A Z A R I Y   B I L I M L A R I N I   A M A L I Y O T G A  

Q O ’ L L A S H   I M K O N I   V U J U D G A   K E L A D I .   R A S M L I   M A S H Q L A R N I N G  

A F Z A L L I G I ,   O ’ Q U V C H I L A R   M A S H Q L A R N I   B A J A R I S H   J A R A Y O N I D A  

T A S A V V U R   Q I L I S H I ,   M O H I Y A T I N I   A N G L A S H   I M K O N I N I   B E R A D I .  

Q U Y I D A   M A Z K U R   R A S M L I   M A S H Q L A R N I N G   B A ’ Z I L A R I   M I S O L  

T A R I Q A S I D A   B E R I L M O Q D A .   B O T A N I K A N I   O ’ Q I T I S H D A  

O ’ Q U V C H I L A R N I N G   B I L I M L A R I N I   U M U M L A S H T I R I S H ,   T I Z I M G A  

S O L I S H D A   R A S M L I   M A S H Q L A R   M U H I M   O ’ R I N   T U T A D I .   M A S A L A N ,  

“ O ’ S I M L I K L A R   S I S T E M A T I K A S I ”   B O B I D A   O ’ S I M L I K L A R N I N G  

K O ’ P A Y I S H   S I K L I N I   T A S A V V U R   Q I L I S H D A   V A   M A Z K U R  

M A T E R I A L N I   Q A Y T A   I S H L A S H D A   Q U Y I D A G I   M A S H Q L A R D A N  

F O Y D A L A N I S H   T A V S I Y A   E T I L A D I :  

Barg №  

O’simlik nomi  Oddiy yoki 

murakkab barg 

Tomirlanishi 

Poyaga o’rnashish tipi 

  

  

  

  

  

3-mashq. Qarag’ayning rivojlanish siklini ko’rib chiqing. Raqamlar bilan belgilangan 

organlarni aniqlang. Raqamlar ketma-ketligi asosida ularning 

nomlarini yozing. 

Mazkur mashqda o’quvchilar qarag’ayning bargi, turli yoshdagi g’udda-mevasi, 

changchi guli, urug’chi guli, bargi, urug’ini aniqlashi lozim. 

 

4 - M A S H Q .   O C H I Q   U R U G ’ L I   O ’ S I M L I K L A R N I N G   K O ’ P A Y I S H  

S I K L I .  

M A Z K U R   R A S M L I   M A S H Q D A   T O P S H I R I Q   B I R   M U N C H A  

M U R A K K A B R O Q ,   Y A ’ N I   K O ’ P A Y I S H   O R G A N L A R I N I   A N I Q L A S H  

B I L A N   B I R   Q A T O R D A   C H A N G L A N I S H   V A   U R U G ’ L A N I S H  

J A R A Y O N I N I   T U S H U N T I R I B   B E R I S H I   K E R A K .   T O P S H I R I Q L A R N I N G  

B U   T A R T I B D A   B E R I L I S H I ,   O ’ Q U V C H I L A R N I N G   B I L I M L A R I N I  

S O D D A D A N   M U R A K K A B   T O M O N G A   Q A R A B   U M U M L A S H T I R I S H  

I M K O N I N I   B E R A D I .  

 



Raqamlar bilan belgilangan organlarni aniqlang. 

Raqamlar ketma-ketligi asosida ularning nomlarini 

yozing. 



O’quvchilar ushbu mashqni bajarish jarayonida 

gulli o’simliklar gulining tuzilishi, changlanish va 

urug’lanish jarayonlarining sodir bo’lishi, 

tugunchada meva, meva ichida urug’ning 

rivojlanishi, urug’ o’simliklarning generativ organi 

ekanligini qayd etishlari zarur. 



Shunday qilib, botanikani o’qitish jarayonida 

o’quvchilarni masala va mashqlar yechish 

ko’nikmasini egallashga erishish, ular tomonidan 

biologiyaning turli shohobchalari bo’yicha masala va 

mashqlar yecha olishlariga zamin tayyorlaydi. 

 

5 - M A S H Q .   R A S M D A   B E R I L G A N   G U L L I   O ’ S I M L I K L A R N I N G  

K O ’ P A Y I S H   S I K L I N I   K O ’ R I B  

C H I Q I N G .