Bozor iqtisodiyoti va biznes

1.2. Biznes – bozor iqtisodiyotining ustivor sohasi 
Biznes («business») so‘zi ingliz tilidan olingan bo‘lib, ish degan ma‘noni 
anglatadi. Biznes bilan mashg‘ul bo‘lgan odatda odamlar biznesmenlar, ya‘ni 
ishbilarmonlar deb ataladi. 
Li Yakokka XX asrdagi biznesning «eng buyuk qahramoni» hisoblanadi. U 
dastlab Genri Ford kompaniyasida ikkinchi rahbar bo‘lib ishlagan, keyinchalik esa 
uning raqobatchisiga aylangan va «Kraysler» avtomobil korporatsiyasining prezidenti 
lavozimini egallagan. U shunday deb yozgan: «Butun hayot bu vaqt omilidir. O‘z 
11

---

oldingga aniq maqsad qo‘y. Qo‘lingdan kelgancha ta‘lim ol, so‘ngra Xudo haqqi, 
biron narsa qil». 
Agar biron-bir foydali ish qilinsa – bu biznesning albatta bajarilishi lozim 
bo‘lgan shartidir, biznesning o‘zi bozor iqtisodiyotining ishbilarmonlik asosidir. 
Biznes erkin shaxsning tashabbusi va ijodkorligi asosida yaratiladi. U yollanma 
xodimning ko‘r-ko‘rona buyruqni bajarishi, majburiy mehnat qilishiga qarshi 
qo‘yiladi. Biznesni harakatlantiruvchi kuch bu faollik, majburiyat, batartiblik va 
insonning o‘ta mehnatsevarligidir. Ushbu talablarga asoslanmas ekan, biznes yakka 
tarzda amalga oshiriladimi, jamoaviy tarzdami, baribir muvaffaqiyatsizlikka uchrashi 
shubhasiz. 
Insonni biznesmen bo‘lishga majbur qilish mumkin emas, uning uchun faqat 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish, o‘z g‘oya va ixtirolarini ishga solish uchun 
sharoit yaratib berish mumkin. Biznesni boshlashdan avval quyidagi asosiy 
tamoyillarga amal qilish lozim bo‘ladi: 
1. Biznesning qonun va qoidalarini yaxshi bilish. 
2. Etarli miqdorda boshlang‘ich kapitalga ega bo‘lish. 
3. O‘z zimmasiga olgan majburiyatlarni o‘z vaqtida va to‘liq bajarish. 
Biznes 
bilan 
faqat 
qo‘shnilar, 
do‘stlar 
yoki 
tanish-bilishlar 
shug‘ullanayotganligidan kelib chiqqan holda shug‘ullanish mumkin emas. Gap 
shundaki, biznes bu doim ham muvaffaqiyat yoki foyda keltiradigan ish emas, u 
biznesmen uchun ham, uning hamkorlari uchun (jamoaviy biznes hollarida) ham 
ma‘lum bir xavf-xatar va tavakkalchiliklar deganidir. Biznes jiddiy raqobat, o‘zaro 
kurash, doimiy izlanish va qarama-qarshiliklarni anglatadi. 
Ayrim iqtisodchilar biznes va tadbirkorlikni yanglish tarzda sinonim 
tushunchalar deb hisoblashadi. Boshqa iqtisodichilar esa ular o‘rtasidagi farqni to‘g‘ri 
anglay oladilar. Garchi ular o‘rtasida «Xitoy devori» bo‘lmasada, biroq ayrim 
jihatlardagi farqlarni ajratib ko‘rsatishimiz mumkin.