Bozor munosabatlari sharoitida boshqarishning moxiyati, maqsadi, vazifalari va tamoyillari. Reja

Boshqaruv ilmining o ‘ziga xos xususiyatlari
Bugungi kunda «boshqaruv ilmi», «qabul qilish ilmi», «tizimli tahlil», «tizimlar haqida ilm», lekin ko‘proq «operatsiyalar tadqiqoti» kabi bir-birini almashtiradigan tushunchalarni uchratish mumkin. Boshqam v ilmining yondashish sifatida o ‘ziga xos xususiyatlari quyidagicha: — ilmiy usulning qo‘llamlishi; — tizimli yondashish; — m odellar ishlatilishi. Ilmiy usul boshqaruv ilmi m aktabining am aliyotda birinchi bor ishlatilgan har qanday ilmiy tadqiqotning fundam ental tadbiridir. U uch bosqichdan iborat (1.2-chizm a). 10 Gipoteza noto‘g‘ri bo‘lsa Gipoteza to‘g‘ri bo‘lsa Relevant omillar haqida m a’lumot 3. Gipolezani tekshirish — gipotezaning to‘g‘riligini aniqlash 1. Kuzatuv — m a’lumotni yig‘ish va tahlil etish Qaroming yoki modelning bajarilishi 2. Gipotezani ifoda etish — kuzatuv m a’lumotlari bo'yicha tarkibiy qismlar o‘rtasida bog'liqlikni belgilash 1.2-chizma. 1. Kuzatuv. G ap m uam m o va vaziyat haqida axborotni obyektiv tarzda yig’ish va tahlil qilish ustida ketm oqda. M asalan, m ahsulotlarga ehtiyoj va zaxiralar darajasi o ‘rtasidagi bog‘liqlik ko‘rib chiqilayotganda, rahbar zaxiralar darajasi ehtiyojga qarab o ‘zgarishini baholashi kerak. (Bugungi kunda ilmiy tahlilning bu va deyarli ham m a boshqa jihatlari, odatda, idora bo‘linmalari mutaxassislari tom onidan o ’tkaziladi). 2. Gipotezaning ifoda qilinishi. G ipotezani ifoda etayotib, tadqiqotchi mavjud imkoniyatlar (alternativlar), faoliyat (harakat) variantlari va vaziyat uchun ulam ing oqibatlarini aniqlaydi, shuningdek, ushbu kuzatuvlar asosida bo‘lgan prognozni qiladi. M aqsad — m uam m oning tarkibiy qism lari o'rtasidagi o ‘zaro bog‘liqlikni o ‘m atish. M asalan, kuzatuv oy davom ida ehtiyoj 10 foizga o'sganda zaxiralar kamayishini ko‘rsatsa, rahbar gipotezaga asoslanishi m um kin, qaysiki zaxiralam ing m uayyan m iqdorga o ‘sishi ulam ing bunday vaziyatda qisqarishining old ini oladi. 3. Verifikatsiya. Verifikatsiyaning yoki gipotezaning to ‘g‘riligini tasdiqlanishining uchinchi bosqichida tadqiqotchi gipotezani qabul qilmgan qarorning natijalarini kuzatib tekshiradi. Bizning misolni davom ettirib, rahbar aslini olganda zaxiralar darajasini idora mutaxassisi taklif etgan miqdorga ko‘paytirishi mumkin. Agar bunda zaxiralar kamaymasa yoki haddan ziyod ko‘paym asa, gipotezani to ‘g‘ri deb tan olish kerak. 11 Agar har holda ehtiyojning o ‘sishi bilan m ahsulotlam ing yetishmasligi paydo bo‘Isa yoki zaxiralar shunchalar o ‘ssaki, ularni saqlash chiqimlari haddan ziyod bo‘lib qolsa, unda gipotezani noto‘g‘ri deb tan olish kerak. Bu holda, rahbar birinchi bosqichga qaytib, mavjud axborotga gipotezani tekshirish bosqichida yig‘ilgan axborotni va boshqa m a’lum otlarni q o ‘shgandan keyin, yangi gipotezani ifoda qilishi kerak. Boshqaruv muam m olarini hal etayotganda ilmiy usulni q o ‘llab turib shuni esda tutish kerakki, tashkilot - bu o ‘zaro bog‘langan qism lardan iborat ochiq tizimdir. Shuning uchun boshqaruvga ilmiy yondashishning ikkinchi xususiyati bo‘lib tizim li yondashish turadi. Boshqaruv ilmining uchinchi xususiyati - modellarni ishlatishdir. Modellashtirish ko‘p hollarda boshqaruv m uam m olarining murakkabligi va ilmiy tajribalarni real hayotda o ‘tkazish qiyinchiligi tufayli zarurdir. M odellashtirish — bizning m uhokam ada k o ‘p e’tibor berilgan konsepsiyadir. Ilmiy boshqaruv maktabining eng ko‘rinadigan va ehtimol eng yirik hissasi oddiy sabab-oqibatli baholash uchun judda murakkab vaziyatlarda obyektiv qaror qabul qilishga imkoniyat beradigan muqobil modellarni ishlab chiqishdadir. Bunday m odellarning ko‘pi shunchalik murakkabki, har bir o ‘rta rahbar mustaqil ravishda ularni ishlatishga qodir emas. Biroq, m odellar haqida ishonarli tasavvurning yo‘qligi rahbarni sinash va xato usullarni qo‘llashga va tekshirilgan usullarni qoMlash o ‘m iga o‘ylanmagan qarorlarni qabul qilishga olib keladi. Modellashtirish Model o ‘zi nim a? Boshqam v ilmi ishlatadigan ayrim modellarni kompyutersiz amalga oshirish m urakkab b o ‘lsa ham , modellashtirish konsepsiyasi oddiy. S hennonning ta ’rifiga binoan: «M odel — bu obyektni, tizimni yoki g‘oyani butunlikning o ‘zidan farqli m a’lum bir shaklda taqdim etilishi». M asalan, tashkilot sxemasining o ‘zi uning tuzilishini ifoda etadigan modeldir. Ushbu kitobda tavsiflangan ham m a boshqaruv nazariyalari tashkilot yoki uning qandaydir kichik tizimi ishlash modelining mohiyatidir. Siz ko‘p o ‘tm ay m odellarning boshqa ko‘p sizga tanish boMgan misollari borligiga ishonch hosil qilasiz. Model qoMlanilayotgan real hayotiy vaziyatni soddalashtirishni uning asosiy xususiyati deb hisoblasa boMadi. Model shakli kamroq murakkab bo'lgani va ishga tegishli bo'lm agan, real hayotda muam m oni xiralashtiradigan m a’lu m o tlar y o ‘q b o ‘lib ketgani u ch u n , m odel rahbarning uning oldida paydo bo'layotgan m uam m olam i tushunish 12 va hal etish qobiliyatini oshiradi. M odel, shuningdek, rahbarga o ‘z tajribasini va mulohaza qilish qobiliyatini ekspertlar tajribasi va mulohaza qilish qobiliyati bilan mujassamlashtirishga yordam beradi. Modellashtirish zarurati Real hayot bilan to ‘g‘ridan to ‘g‘ri o ‘zaro m unosabatda bo'lish o ‘rniga m odel ishlatishni shart qiladigan bir necha sabablar mavjud. Ularga ko‘p tashkilot vaziyatlaming tabiiy murakkabligi, real hayotda zarur bo‘lganda ham ilmiy tajribalarni o ‘tkazishning imkoni bo ‘lmasligi va rahbariyatning kelajakka qarashi taalluqlidir. M urakkablik. H am m a boshqaruv m aktablaridek boshqaruv ilmi ham real olam ning tashkilot m uam m olarini hal etishda foyda I i boMishga intiladi. Inson m odel yordam ida reallik bilan o ‘zaro m unosabatda boMganida qobiliyatlarining oshishi g‘alati ko‘rinishi m um kin. Ammo bu shunday, chunki tashkilotning real hayoti nihoyatda murakkabdir va m uayyan m uam m oga taalluqli o ‘zgaruvchan m iqdorlarning faktik soni har bir kishining qobiliyatidan ancha ortiq bo'lishidir va real h ay o tn i m o d ellash tirish y o rd a m id a so d d ala sh tirib u ni anglash mumkindir. Ilm iy tajriba o'tkazish. M uam m olam i hal etishning alternativ variantlarini si nab ko‘rishi va tajribada tekshirishi m a’qul boMgan boshqaruv vaziyatlari ko‘p uchraydi. Albatta, rahbarlar yangi m ahsulotga avvaldan u n ing ko ‘zlaganday ishlashi va iste ’m o lch ilar tom onidan qabul qilinishini tajribada aniqlam asdan turib m illion dollarlarini tikishi n o to ‘g‘ri bo ‘lar edi. Real hayot sharoitida muayyan tajribalar oMkazilishi m um kin va shartdir. «Boing» firm asi yangi samolyotni, «Nissan» yangi avtomobilni, «Ay Bi Em» yangi kompyutemi loyihalashtirayotganda ular har doim nam unani ishlab chiqib, uni real sharoitda tekshirishadi va undan keyingina keng koMamli ishlab chiqarishni boshlaydilar. Lekin, bunday ko‘rinishdagi to ‘g‘ridan to ‘g‘ri tajriba o ‘tkazish qim m at b o ‘lib vaqt talab qiladi. Tasavvur qilingki, agarda «Djencral Elcktrik» firmasi aslini olganda firma muhandislari tom onidan faqat potensial takomillashtirishlar deb o ‘ylab topgan mingta qism lam i ishlab chiqarib si nab ko‘rganda avtomobil qanday qiymatga ega bo‘lar va undagi yangiliklar qancha kam b o ‘Iar edi. Bunday holatda m odellar yordam beradi. Q aror qabul qilish kerak boMgan, lekin real hayotda tajriba oMkazish m u m k in boM m agan behisob tan g v aziy atlar m avjud. M asalan, 13 «Folksvagen» firmasi A Q SH da ishlab chiqaruvchi korxona qurishga qaror qilganda, unga yetarli ish kuchi, m a’qul b o ‘ladigan soliq solish shartlari mavjud va tayyor avtom obillam i yuklab jo'natishda iqtisodiy jihatdan qulay joyni tanlashga to ‘g‘ri keldi. Unga keyin, «Rebbit» modelining ko‘p minglab qismlarini yiglish navbatini aniqlash, zavodning o ‘zi qay bir qism lam i ishlab chiqarishi, qay birini esa sotib olishi m um kinligini bilib olish, har b ir qism ning zarur zaxira darajasini belgilashga to ‘g‘ri keldi. M a’lum ki, firma bu m uam m olam i tajriba sifatida har bir im koni bor joyda bir necha loyihalar bo‘yicha zavod qurib hal qila olmasdi