Bozorda raqobat shakllari

2.2 Hamkorlik qilmaydigan xulq-atvor modellari: "Narxlar urushi" va

raqobatdosh hamkorlik

- Javobga asoslangan kelishuv

Kooperativ strategiyalarni amaliyotga tatbiq etish qiyin, hatto imkonsiz. Bu ham davlat tomonidan monopoliyaga qarshi qonunchilikni buzganligi uchun sanktsiyalanish qo'rquvi (og'ir jarimalar va uzoq muddatli qamoq muddatlari), hamda sanoat bozori holatining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq. Shu sababli, oligopolistik bozorlarda raqobatdosh raqobatning mavjudligi juda tez-tez uchraydigan hodisa. Biroq, bu holatda ham, ya'ni kooperativ xatti-harakatlar bo'lmagan taqdirda, oligopol sharoitida raqobatdosh o'zaro munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlari mavjud. Ularning mohiyati shundaki, har bir kompaniya raqobatbardosh strategiyani, raqobatchilar amalga oshirayotgan strategiyani hisobga olgan holda quradi. Boshqacha qilib aytganda, firmaning raqobatbardosh xatti-harakatlari sanoat bozorida faoliyat yuritadigan boshqa firmalarning qarorlariga javob berish shakliga aylanadi. Shu munosabat bilan, firmalar tomonidan javob ob'ekti sifatida qabul qilinadigan parametrni tanlash, ya'ni qaror qabul qilishda firmalar tomonidan dastlabki shart sifatida qabul qilingan va shu ma'noda bozor muvozanatini saqlashda langar rolini o'ynaydigan strategik o'zgaruvchini tanlash juda muhimdir. Odatda, bu parametr ishlab chiqarish narxi yoki hajmi. Ushbu rolni narx o'ynaganda, narx oligopoliya, ishlab chiqarish hajmi esa - miqdoriy oligopoliya bo'ladi. Reaktsiyaga asoslangan o'zaro ta'sir rasmiylashtirilgan tahlil uchun o'ta qiyin jarayon bo'lgani uchun, biz oligopolistik bozor modeli, ya'ni ikkita firma faoliyat yuritadigan sanoat bozori modeli sifatida dupolyatsiyani qabul qilib, muammoni biroz soddalashtiramiz.

Cournot modeli bozorda faqat ikkita firma ishlaydi va har bir firma raqobatchining narxi va ishlab chiqarish hajmini o'zgarmagan holda qabul qiladi, so'ngra o'z qarorini qabul qiladi. Ikkala sotuvchining har biri o'z raqobatchisi har doim o'z mahsulotlarini barqaror ushlab turishini taxmin qiladi. Model, sotuvchilar o'zlarining xatolarini bilmasliklarini taxmin qiladi. Aslida, sotuvchilarning raqobatchining reaktsiyasi haqidagi ushbu taxminlari, avvalgi xatolarini bilib, o'zgarishi aniq.

Bozorda ikkita firma bor deb taxmin qilaylik: X va Y. X firmasi ishlab chiqarish narxi va hajmini qanday aniqlaydi? Xarajatlardan tashqari, ular talabga bog'liq bo'lib, talab o'z navbatida Y firmasi tomonidan qancha mahsulot ishlab chiqarilishiga bog'liq bo'ladi. Ammo X firmasi nima qilishini X firmasi bilmaydi, u faqat o'z harakatlari uchun mumkin bo'lgan variantlarni o'z zimmasiga olishi va shunga mos ravishda o'z mahsulotini rejalashtirishi mumkin.

Bozor talabi berilgan qiymat ekan, firma tomonidan ishlab chiqarishni kengayishi X firma mahsulotlariga talabning pasayishiga olib keladi. 1.1-rasmda X firma mahsulotlariga talab jadvali qanday siljishi (u chap tomonga siljiydi), agar Y firmasi sotishni kengaytira boshlasa. X firma tomonidan marginal daromad va marjinal xarajatlarning tengligi asosida ishlab chiqarilgan mahsulot narxi va hajmi mos ravishda P0 dan P1, P2 gacha va Q0 dan Q1, Q2 gacha kamayadi.

Shakl 1.1 Kornoning modeli. Ishlab chiqarish narxi va hajmining o'zgarishi

y firmasi tomonidan ishlab chiqarishni kengaytirganda X firmasi: D - talab;

MR - marjinal daromad; MC - marjinal narx

Agar biz vaziyatni Y firmasi pozitsiyasidan ko'rib chiqsak, u holda siz X firma tomonidan amalga oshirilgan harakatlarga qarab, u tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar narxi va miqdorining o'zgarishini aks ettiruvchi shunga o'xshash grafik chizishingiz mumkin.

Ikkala grafikani birlashtirib, biz ikkala firmaning bir-birining xatti-harakatlariga reaktsiyasining egri chiziqlarini olamiz. Shakl. 1.2 egri chiziq X shu nomdagi kompaniyaning Y firma ishlab chiqarishidagi o'zgarishlarga reaktsiyasini aks ettiradi va Y egri navbati bilan aksincha. Muvozanat ikkala firmaning javob egri chiziqlari kesishmasida sodir bo'ladi. Ushbu nuqtada firmalarning taxminlari ularning haqiqiy harakatlariga to'g'ri keladi.

Shakl: 1.2 - X va Y firmalarining bir-birining xulq-atvoriga reaktsiyasining egri chiziqlari

Cournot modeli bitta muhim holatni aks ettirmaydi. Raqobatchilar firmaning narx o'zgarishiga ma'lum tarzda munosabatda bo'lishadi deb taxmin qilinadi. Y firmasi bozorga kirib, Y firmasidan iste'molchilar talabining bir qismini olib qo'yganda, ikkinchisi "voz kechadi", narxlar o'yiniga kiradi, narxlar va ishlab chiqarishni pasaytiradi. Shu bilan birga, X firmasi faol pozitsiyani egallashi va narxni sezilarli darajada pasaytirish orqali Y firmasining bozorga kirishiga yo'l qo'ymasligi mumkin. Firmaning bunday harakatlari Cournot modeli tomonidan qamrab olinmagan.

Kornoning modeli ko'plab iqtisodchilar tomonidan quyidagi sabablarga ko'ra sodda deb hisoblangan. Model, dupolistlar raqobatchilarning reaktsiyalari haqidagi taxminlarining yolg'onchiligidan xulosa chiqarmaydilar. Model yopiq, ya'ni firmalar soni cheklangan va muvozanat tomon siljish jarayonida o'zgarmaydi. Model ushbu harakatning mumkin bo'lgan davomiyligi haqida hech narsa demaydi. Va nihoyat, nolinchi tranzaksiya xarajatlari haqidagi taxmin haqiqiy emas. Cournot modelidagi muvozanatni raqobatchining natijasini hisobga olgan holda, bitta firma tomonidan ishlab chiqariladigan, foyda keltiradigan maksimal hajmlarni ko'rsatadigan javob egri chiziqlari bo'yicha tasvirlash mumkin.

I javob egri chizig'i birinchi firmaning foydasini maksimal darajaga chiqaradigan mahsulotni ikkinchisining ishlab chiqarish funktsiyasi sifatida ifodalaydi. Javob egri chizig'i ikkinchi firmaning birinchi darajadagi mahsulotga bog'liqligi sifatida foyda keltiradigan mahsulotni aks ettiradi.

Muvozanat qanday o'rnatilishini ko'rsatish uchun javob egri chiziqlaridan foydalanish mumkin. Agar siz q1 \u003d 12000 chiqarilishidan boshlab bir egri chiziqdan ikkinchisiga tortilgan o'qlarni kuzatib borsangiz, bu har bir firma 8000 ta mahsulot ishlab chiqaradigan E nuqtasida Kursoning muvozanatini amalga oshirishga olib keladi. E nuqtada ikkita javob egri chiziqlari kesishadi. Bu Kornoning muvozanati.

Bertranning dupolistlari hamma narsada Kornoning dupolistlariga o'xshaydi, faqat ularning fe'l-atvori boshqacha. Bertranning dupolistlari bir-birlari tomonidan belgilanadigan narxlar o'zlarining narx qarorlaridan mustaqil bo'lishlari haqidagi taxminlardan kelib chiqadilar. Boshqacha qilib aytganda, raqibni qo'yib yuborish emas, balki u tayinlagan narx - bu duopolist uchun parametr, doimiy. Bertran modeli bilan Kornoning modeli o'rtasidagi farqni yaxshiroq tushunish uchun biz uni izoprofit va javob egri chiziqlari nuqtai nazaridan ham keltiramiz.

Boshqariladigan o'zgaruvchining (ishlab chiqarishdan narxgacha) o'zgarishi tufayli ikkala izoprofit va javob egri chiziqlari natijalar emas, balki narxlarning ikki o'lchovli maydonida joylashtirilgan. Ularning iqtisodiy ma'nosi ham o'zgarib bormoqda. Bu erda 1-sonli dopolistning izoprofiti yoki teng foyda egri chizig'i - bu narxlar doirasidagi (P 1, P 2) P 1 va P 2 narxlarining kombinatsiyalariga mos keladigan nuqtalar to'plami bo'lib, ushbu dupopolistga bir xil miqdorda foyda keltiradi. Shunga ko'ra, duopolist 2 izoprofiti - bu Z1 va P 2 narxlarining kombinatsiyalariga (nisbatlariga) mos keladigan bir xil narxlar oralig'idagi nuqtalar to'plamidir va 2-dupolistga bir xil foyda keltiradi.

Shunday qilib, duopolist 2 narxining har qanday o'zgarishi uchun, uning foydasini maksimal darajada oshiradigan duopolist 1 uchun yagona narx mavjud. Maksimal foyda keltiradigan ushbu narx dopolist 1-ning eng yuqori izoprofitining eng past nuqtasi bilan belgilanadi. Bunday nuqtalar yuqori izoprofitlarga o'tishda o'ng tomonga siljiydi. Bu shuni anglatadiki, uning foydasini oshirish orqali 1-sonli duopolist buni 2-sonli duopolist xaridorlarni jalb qilish orqali amalga oshiradi, u hatto narxini oshiradigan bo'lsa ham, uning narxini oshiradi. Barcha ketma-ket joylashgan izoprofitlarning eng past joylashgan nuqtalarini birlashtirib, biz 2 ≈ R 1 (P 2) duopolisti tomonidan narx o'zgarishiga duopolist 1 ning javob egri chizig'ini olamiz. Ushbu egri chiziqdagi nuqtalarning abstsissalari bu duopolist 1 narxlarini ushbu nuqtalarning ordinatalari tomonidan berilgan duopolist 2 narxlarida maksimal darajaga ko'taradigan foydani anglatadi.

Endi Bertran duopolistlarining javob egri chiziqlarini bilib, biz Bertran muvozanatini Nesh muvozanatining boshqacha (Kornoning muvozanatiga nisbatan) maxsus holati sifatida aniqlashimiz mumkin, bunda har bir korxonaning strategiyasi Kursoning muvozanatidagi kabi o'z ishlab chiqarish hajmini tanlashda emas, balki tanlashda. u o'z ozodligini sotmoqchi bo'lgan narx darajasi. Grafik jihatdan Bertran ≈ Nash muvozanati, xuddi Korno ≈ Nash muvozanati kabi, har ikkala dupolistning javob egri chiziqlarining kesishgan joyida emas, balki (Cournot modelidagi kabi), lekin narxlar maydonida aniqlanadi.

Agar dupolistlarning bir-birlarining narxlari bo'yicha xatti-harakatlari haqidagi taxminlari ro'yobga chiqsa, Bertran muvozanatiga erishiladi. Agar duopolist 1 uning raqibi P 1 2 narxini o'rnatadi deb hisoblasa, u o'zining javob egri chizig'iga binoan, foydani maksimal darajaga ko'tarish uchun P 1 1 narxini tanlaydi. Ammo bu holda, duopolist 2 o'z mahsuloti uchun uning javob egri chizig'idan kelib chiqib, aslida P 2 2 narxini belgilashi mumkin. Agar biz (Kornoning muvozanatini ko'rib chiqayotgandek) duopolist 1 ning javob egri chizig'i mos keladigan duopolist 2 egri chizig'idan ancha yuqori deb taxmin qilsak, u holda bu takroriy jarayon dupolistlarni Bertran-Nash muvozanatiga olib boradi, bu erda ularning javob egri chiziqlari kesishgan. Ularning B≈N nuqtaga yaqinlashish marshruti Cournot duopolistlari masalalarining yaqinlashish marshrutiga o'xshaydi. Ikkala dupolistning mahsulotlari bir hil bo'lganligi sababli, ularning har biri muvozanat holatida o'z narxining bir xil darajasini afzal ko'rishadi. Aks holda, arzonroq narxni taklif qilgan duopolist butun bozorni egallab olar edi. Shuning uchun Bertran-Nash muvozanati kelib chiqishiga 45 burchak ostida chiqadigan ikki o'lchovli narxlar fazosidagi nurga tegishli yagona narx bilan tavsiflanadi.

Bundan tashqari, Bertran-Nash muvozanat holatida muvozanat narxi har bir dupolistning chegara narxiga teng bo'ladi. Aks holda, butun bozorni zabt etish uchun har bir istakni boshqaradigan duopolistlar o'zlarining narxlarini pasaytiradi va bu nafaqat o'zlari orasida, balki chekka xarajatlar bilan narxlarini tenglashtirganda, bu istak falaj bo'lishi mumkin. Tabiiyki, bu holda sanoatning umumiy foydasi nolga teng bo'ladi. Shunday qilib, sotuvchilarning juda oz sonli bo'lishiga qaramay (ularning ikkitasi ikkitadir), Bertran modeli, aslida, dupolyar tuzilishga ega bo'lgan sanoatning to'liq raqobatdosh muvozanatini bashorat qiladi.

Kurso modelidagi kabi, bozor talabi P \u003d a - bQ chiziqli funktsiyasi bilan ifodalansin, bu erda Q \u003d q 1 + q 2. U holda teskari talab funktsiyasi Q \u003d q 1 + q 2 \u003d (a / b) √ (1 / b) P bo'ladi.

Agar duopolist 1 uchun berilgan narx uchun P 1\u003e MC, duopolist 2 Z 2\u003e MC narxini o'rnatgan bo'lsa, duopolist 1 ning qoldiq talabi P 1 va P 2 narxlari nisbatiga bog'liq bo'ladi. Ya'ni, P 1\u003e P 2, q 1 \u003d 0 uchun, arzonroq narxga jalb qilingan barcha xaridorlar 2-dupolistga murojaat qilishadi. Aksincha, P 1 uchun< P 2 весь рыночный спрос окажется захваченным дуополистом 1. Наконец, в случае равенства цен обоих дуополистов, P 1 = P 2 , рыночный спрос окажется поделенным между ними поровну и составит (а/b - 1/b P)0,5 для каждого.

Duopolist 1-ning talab funktsiyasi DP 2 ABD talab egri chizig'ida bo'shliq (AB) bo'lgan holda aks etadi. "Agar duopolist 2 P 2 narxini belgilasa, u holda duopolist 1 mahsulotiga talab nolga teng bo'ladi, bu uning talab egri chizig'ining vertikal segmentiga (DP 2) to'g'ri keladi. P 1 \u003d bo'lganda P 2 bozor teng ravishda bo'linadi (P 2 A segmenti duopolist 1 ga, AB segment esa duopolist 2 ga tegishli bo'ladi.) Nihoyat, agar duopolist 1 P 2 ga o'z narxini ushbu darajadan pastga tushirib javob bersa, u butun bozorni egallaydi (BD segmenti). Korxonalarning har biri - duopolistlar Bertran-Nash muvozanat holatini tavsiflovchi P 1 \u003d P 2 \u003d MC tenglikka erishilgunga qadar bozor talabidagi ulushini oshirish uchun narxni asta-sekin pasaytirib, foydali bo'lib qolishlari mumkin.

Shunday qilib, faqat oligopolistlar sonining ko'payishi bilan to'liq raqobatbardosh natijaga erishishni bashorat qiladigan Kornoning modelidan farqli o'laroq, ya'ni n / (n + 1) biriga yaqinlashganda, Bertran modeli bir sotuvchining monopoliyasidan darhol darhol to'liq raqobatbardosh natijani taxmin qiladi. ikkilamchi. Xulosalardagi bunday keskin farqning sababi shundaki, har bir Kurnoning duopolisti qoldiq talab egri chizig'iga duch kelmoqda, Bertran dupopolistlari esa raqobatbardosh talab egri chizig'ining egiluvchanligiga egadirlar, shuning uchun narxlarni pasaytirish marginal xarajatlardan yuqori bo'lib qolganda foydali bo'ladi.

N \u003d 2 uchun sezilarli darajada farqli natijalarni bashorat qiladigan Cournot va Bertrand modellarini o'rganib chiqib, tabiiyki, kimning modeli "yaxshiroq" yoki "to'g'riroq", qisqasi, oligopoliya tahlilida ulardan qaysi biri ishlatilishi kerakligi haqida hayron bo'lasiz. Bunga javob berishdan oldin, keling, bu haqda o'ylab ko'ring. Kurs va Bertran duopolistlari nafaqat "sodda" va tajriba ta'sirida xatti-harakatlarini to'g'rilashga qodir emaslar, yoki ular tez-tez aytganidek, "o'rganish bilan o'rganishga" qodir emaslar, ularga yana bittasi berilgan, model yaratish uchun qulay, ammo juda real bo'lmagan mulk - ularning ishlab chiqarish quvvatlari tom ma'noda "o'lchovsiz" va ular shartnoma tuzishga va rezina singari kengayishga qodir. Axir, dupopolistlar qo'shimcha xarajatlarni talab qilmasdan, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini noldan butun bozor talabiga teng qiymatgacha erkin ravishda o'zgartirishi mumkin. Shu bilan birga, ularning chekka va o'rtacha xarajatlari o'zgarishsiz qolmoqda, miqyosdan tejash yoki iqtisodiy bo'lmagan samaradorlik mavjud emas. F. Edgevort Bertran modelida quvvat cheklovini joriy etishni taklif qildi.

Oligopol sharoitida narxlar raqobati mexanizmining yorqin tasviri - bu buzilgan talab egri chizig'i modeli, shuningdek, amerikalik iqtisodchi P.M. Sweezy (1910-2004). Buzilgan talab egri chizig'ining modeli oligopolistik o'zaro ta'sir sharoitida javob berishning o'ziga xos xususiyatlari haqidagi taxminlarga asoslanadi. Farazning mohiyati shundan iboratki, raqobatchilar har doim firma tomonidan narxning pasayishiga, o'z mahsulotlarining narxining etarlicha pasayishi bilan javob beradilar, ammo ular narxlarining ko'tarilishiga javob bermaydilar va ularning narxlarini o'zgarishsiz qoldiradilar. Bundan tashqari, firmalar mahsulotining ma'lum darajada farqlanishiga yo'l qo'yiladi, bu esa turli firmalar mahsulotlarini almashtirishning yuqori elastikligini oldini olmaydi.

Shakl: 2.1 Egri talab egri chizig'i modeli: D1, MR1 - talab egri chiziqlari va

firmaning marjinal daromadi P0 dan yuqori narxlarda;

D2 MR2 - talab egri chiziqlari va firmaning marjinal daromadlari

p0 dan past narxlar

Ko'rib chiqilgan printsip tarmoq bozorida faoliyat yuritadigan barcha firmalarga taalluqli bo'lgani uchun, sektor talabining egri chizig'i bir xil shaklga ega bo'ladi. Talab egri chizig'ining o'ziga xos xususiyati shundaki, uning egilish nuqtasi E, bu muvozanat bozor narxining nuqtasi bo'lib, u o'z navbatida alohida firmalarning optimal ishlab chiqarish hajmini belgilaydi. Ammo, biz allaqachon bilganimizdek, talabning egri chizig'i buzilgan taqdirda, marginal daromad liniyasi ham singan chiziqqa aylanadi MR d. Asosiy xususiyati shundaki, ST bo'shliq marginal daromadlar liniyasida paydo bo'ladi, bu mukammal va monopolistik raqobat, shuningdek monopoliya uchun marginal daromad egri chiziqlaridan keskin farq qiladi. Ushbu bo'shliq qanchalik katta bo'lsa, bozorda firmalar qancha kam ishlasa, ishlab chiqarish quvvatlariga o'xshash bo'lsa, ularning mahsuloti shunchalik standartlashtiriladi va ular o'rtasidagi o'zaro ta'sir yaqinroq bo'ladi. Agar firmalar o'z xatti-harakatlarida foydani maksimallashtirish (MR \u003d MC) bo'yicha rahbarlik qilsalar, u holda cheklangan ishlab chiqarish xarajatlari ST oralig'ida o'zgargan bo'lsa ham, masalan, MC X dan MC 2 ga ko'tarilganda, firma ishlab chiqarilgan q * ni o'zgartirmaydi. Bozor ulushining pasayishi tahdidi tufayli narxning oshishidan, shuningdek raqobatchilarning reaktsiyasi tufayli uning pasayishidan qo'rqib, firma narxlarni belgilangan muvozanat bozori P * darajasida ushlab turishni afzal ko'radi. Oddiy qilib aytganda, o'zlarining harakatlariga to'liq ma'lum bir javob turishini kutib, firmalarning har biri narxni raqobatbardosh ustunlik qilish vositasi sifatida ishlatishga intilmaydi, ishlab chiqarish xarajatlari ko'paygan taqdirda ham uni doimiy ravishda ushlab turishni afzal ko'radi.

Oligopolistik o'zaro ta'sir firmalarni bozor narxlari barqarorligini saqlashga undaydi.

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, biz oligopolistik bozor faoliyatining bir qator xususiyatlarini to'g'rilashimiz mumkin. Birinchidan, uning ishtirokchilari narxlarning motivatsiyasiz o'zgarishlaridan tiyilishadi. Ikkinchidan, bir xil yoki taqqoslanadigan narxlarda sotish. Uchinchidan, oligopoliya sharoitida bozor narxlarining barqarorligini (qat'iyligini) belgilovchi omillar mavjud.