Brucellyoz qozǵatiwshilari reje

14-LEKCIYA
BRUCELLYOZ QOZǴATIWSHILARI
Reje

1. 
   Brucellyoz qozǵatıwshıkarınıń ulıwma xarakteristikası.
   
2. 
   Brucellyozdi laboratoriya diagnostikası.
   
3. 
   Qollanilatuǵın biopreparatlar.
   

Tayansh sózler: brusella túrleri, brucellalar migraciyasi, hámle taslaw, kesellik deregi, tinktorial, kultural ózgeshelikler, kultura, shtamm, vakcina, bakteriologik diagnoz.

1. 
   Brucellyoz qozǵatıwshıkariniń ulıwma xarakteristikası.
   

Brucellyoz qozǵatıwshısın birinshi márte 1886 jılda ingliz mikrobiologi David Bryus ólgen adamniń talaǵinan ajiratti hám Micrcoccus melitensis dep atadi. 1897- jılda Bing hám Stribolt qaramallardan ajratadı hám Bact.abortus bovis deb atadi, 1914 jılda D.Traum shoshqalar taslaǵan hámlesinen ajratılıp – Bact.abortus suis deb atadi. Amerikalik alım A.Ivens 1918 jılda usi qozǵatıwshılardı tereń úyrenip, ózgeshelikleri tárepinen bir – birine jaqın ekenligin anıqladı hám D.Bryus sharapatina hámmesin bir áwladqa kiritip Brucella deb atadi. Házirgi waqıtta alti brucella túri bar bolıp, keselliktiń qoy hám eshkilerde – Brucella melitensis, qaramallarda – Brucella abortus, shoshqalarda – Brucella suis, itlerde – Brucella canis, qoshqarlarda – Brucella ovis, tıshqanlarda – Brucella neotomae qozǵaydı. Qoshqarlarda bul kesellik – infekcion epidedimit dep aytıladı.

Brucellyoz juqpalı, sozılmalı ótetuǵın kesellik. Bárshe túrdegi uy hám jabayi haywanlar, adamlar hám kesellenedi. Ol adamlarǵa kesel haywan, onıń ónimlerinen ótedi. Brucellyoz enzootiyanıń baslanıwında haywanlarda yalpi hámle taslaw, bunıń aqıbetinda joldasınıń tez ajiralmasliǵi, endometrit, biypushlıq menen anıq boladı. Kóp hallarda klinik belgilersiz ótedi.

Brucellalardiń bir tur haywannan basqa túrine ótiwi – migraciyası, ul'ken epizootologik hám epidemiologik àhmiyetke iye. Maselen Br. melitensis qaramal hám shoshqalarda tawılǵan, sonıń ushın bunday haywanlar adamlardıń brucellyoz benen keselleniwinde deregi bolıp qaladı (Ye.V. Kozlovskii, 1954-1956 hám boshqalar). Sonıń menen birge, Br.suis qaramal hám qoy, eshkilerge, Br abortus qoey, eshki hám shoeshqalarǵa migraciya qılıwı anıqlanǵan.

Adam bárshe túrdegi brucella mikroblari menen keselleniwi múmkin, biraq qoy-eshki brucellalari adamlar ushın ásirese juqpalı bolıp, kesellik awır keshedi.

Morfologiyası. Brucellalar polimorf-domalaq, oval, kokk tárizli bakteriyalar yáki 0,5x0,7-0,6x1,5mkm ólshemli tayaqshalar. Spora payda qılmaydı, hárekeciz. Mikroskopta brucellalar bir, eki yáki top-top bolıp jaylasqan halda kórinedi. Ayrım alımlar brucellaniń virulentli shtammlarında kapsulali túrlerin kúzetken.

Tinktorial ózgeshelikleri. Anilin boyaqlari menen jaqsı boyaladı. Grammteris. Arnawlı boyaw usıllarınan biri –Stamp, Kozlovskiy , Shulyak-shin qollanadı. Brucellalar qızıl reńde, basqa bakteriyalar hám toqımalı jasıl reńge boyaladı.

Kultural ózgeshelikleri. Brucellalardi óstiriw ushın tómendegi azıqlıq ortalıqlar isletiledi: gósh peptonlı bawırli bulon – GPJB hám agar, bawır – glyukoza glicerinli bulon – JGGB hám agar, kartofelli agar, eritrit agar, syvorotka dekstrozali agar. Qoshqarlardiń infekcion epidedimit keselliginiń qozǵatıwshısı Br.ovis tıǵız yáki yarım suyıltırılǵan bawır syvorotkali yáki bawır aminopeptidli, syvorotka dekstrinli agarlarda, 10 – 15 % karbonat angidridi bar atmosferada ósedi. Iri shaqali mallardan keltirilgen patmaterildan tayarlanǵan egilmerdiń yarmi quramınde 10 – 15 % karbonat angidridi bar atmosferada, yarmı ádettegi atmosfera sharayatlarinda óstiriledi.

Eksikatorda karbonat angidridniń kerekli muǵdarın tómendegi jol menen alıw múmkin: 1.Gaz ballon yáki kipp apparati járdeminde.

2.Natriy bikarbonat hám sulfat kislota yáki xlorid kislota járdeminde.

3.Spirt penen ızǵarlanǵan paxtani jandiriw jolı menen.

Buniń ushın probirkalar eksikatornıń yarmini iyellewi kerek. Egilmeler termostatea 3 7 – 38^oC 30 kún dawamında óstiriledi. Biytanis mikroflora menen pataslanǵan patologik materiallardan brucellani ajıratıw ushın azıqlıq ortalıqlarǵa biytanis mikroflorani óltirip, brucellani ósiwine tosqinlıq qilmaytuǵın antibiotiklar qosıladı.

Tıǵız azıqlıq ortalıǵında názik, jıltıraq, tınıq qabat payda etedi. Keyinrek xiralashib, kókshil reńge boyaladı. Virulentli epizootik shtammları agarda S kolonıyalar payda qıladı. Olar mayda, reńsiz, domalaq, bórtiq, beti sillıq, tınıq, kókshil kolonıyalar. Keyinrek xiralashadi. Bulondi bir túrde layqalandiradi, halqa payda boladı. Qalqa bulon sathidan bálent jaylasadı. Kultura eskirgen sayin probirkada shókpe payda boladı. Probirkani qaǵip kórgenimizde sozılıwshan shókpe, órilgen shash kórinisinda kóteriledi. R – shtammları bolsa bulondi bir túrde layqalandirmaydi keyinsheli tinip, ushaq tárizli shókpe payda qıladı. S hám R túrli kolonıyalardi parqlaw ushın Uayt hám Vilson (1951) arnawlı boyaw usılın usınıs qılǵan.

Bioximiyalıq ózgeshelikleri. Brucellalardıń proteolitik fermentleri joq, olar jelatinanı suyıltırmaydı, sútti iritpeydi. Saxorolitik ózgesheligi kúshsiz. Olardıń ayrım shtammları ǵana dekstroza, galaktoza, ksiloza, levulezani, rabinozani tarqatadı. Br.abortus hám Br. suislar vodorod sulfid ajratadı. Br.melitensis bolsa altıngúgirt qosılǵan ortalıqta payda etedi. Brucellalardıń katalaza aktivligi anıqlanǵan.

Shıdamlılıǵı. Brucellalar sırtqı ortalıq tásirine shıdamlı boladı. Izǵar topıraq, suwda 3 – 4 ay, qaramal tezeginde tómen temperaturada 160 kún, qoy júninde 1,5 – 5 ay, tuwrı túsken quyash nurinda 2,5 saat jasaydı. Sútte 8 kún, brinza hám pishloqda 45 kún, mayda 60 kún, suwıqta saqlanǵan góshte 20 kún jasaydı. Sút 70^oC ga qızdırılǵanda 30 minutta, qaynatılǵanda 1 – 2 minutta óledi. Sútti 70⁰C temperaturada 30 minut yáki 85-90⁰C temperaturada 20 sekund Pasterizasiyalanadi. Dezinfeksiya ushın 2 % li oyıwshı natriy, 20 % jańa sundirilǵan ohak, 2 % li formaldegid, 4 % kreolin hám basqalar isletiledi.

Patogenligi. Brucellalar – fakultativ, tek toqıma ishinde, ásirese zıyanlanǵan haywan organizminiń retikuloendotelial sisteması toqımalarıniń ishinde jasap, kópayadi.

Patogenezi. Brucellyoz infeksiyasınıń kiriw darvozalari awız boslıǵı hám dem jollarınıń silekey qabatları, końyunktiva, teri.

Antigenlik xususiyati. Br.abortus, melitensis, suis ush tiykarǵı brucellalardiń S túri ushın ulıwma termostabil antigen hám eki serologik farqlaniwshi A hám M antigenlar anıqlangan. Bundan tısqarı olardan haywanlar ushın óte záharli somatik Buaven kompleks – antigen (endotoksin) ajratılıp alınǵan. Bul antigen menen immunlanǵanda – agglyutinin, presepitin, komplement baylawshi zatlar hám oposonınlar payda boladı. Antigendi teri ishine jibergende kesel haywanlarda spesefik jergilikli reakciya payda boladı.

Immunitet kesellenip, sawalǵan haywanlarda payda boladı. Ol infekcion – steril emes hám infekciyadan keyingi steril bolıwı múmkin. Ol organizmde qozǵatıwshıniń qansha waqıt saqlaniwina baylanıslı.

Diagnozı.Brucellyoz benen kesellengen haywanlardı óz waqtında anıqlaw, bunday qáwipli keselliktiń yóq qılıwda júda ul'ken àhmiyetke iye. Brucellyozga diagnoz qoyıw materialdı laboratoriyada tekseriw (bakteriologik hám serologik) hámde haywanlardı xojalıqlarda allergik tekseriwden ibarat. Rejeli serologik hám allergik tekseriwler kesel hám kesellikke gúman qılınǵan haywanlardı anıqlawdıń tiykarǵı usılları esaplanadı.

2. 
   Brucellyozdiń laboratoriya diagnostikası. Tiri haywanlardan laboratoriyaǵa tekseriw ushın taslanǵan hámle yáki onıń eki tárepten baylanǵan asqazanı, plasentasi, joldasi, sút, abssess hám gigrom suyıqlıqları, qoshqarlardan tuqımlıqtıń ózgergen qismlari, bezler jiberiledi. Ólgen haywanlardan bolsa parenximatoz organlar hám limfa toqımaları jiberiledi. Hámle taslaǵan haywanlardan brucellyozǵa serologik tekseriw ushın qan hám jiberiledi.
   

Bakteriologik diagnoz qoyıw:

1. Patmaterialdan tayarlanǵangan súrtpelerdi mikroskopiya qılıw. Súrtpeler Gram hám arnawlı usıllardan birinde boyaladı. Gram usılında brucellalar qızıl, basqa toqımalar kók reńde, Kozlovskiy usılında hám brucellalar qızıl, basqa toqımalar jasıl reńge boyaladı.

2. Taza brucella kulturalarin azıqlıq ortalıǵında ajıratıw. Joqarıda aytıp ótildi. Gosh – peptonlı bawırli bulon, eritrit agar. Biytanis mikroflora menen pataslanǵan patologik materialdan brusella kulturasın ajıratıw ushın azıqlıq ortalıqqa 1:100 000-1:250 000 gensianviolet, 1:500 000 malaxit kógi, yáki 1:100 000 kristallviolet qosıladı. Ekmalar bir ay óstiriledi. Hár háptede kórip bariladi. Ajiratilǵan kulturaniń ózgeshelikleri úyreniledi.

3. Biosinama 350 - 400 - gramm salmaqli teńiz shoshqaları júreginen qan alınip syvorotkai RA usılında brucellyozǵa tekseriledi. 1 : 5 qatnasta teris nátiyje alınsaǵana olarda biosinama qoyıw múmkin. Keltirilgen patmaterialdan 1:10 qatnasta suspenziya tayarlanip, 1 ml dozada teńiz shoshqaları sanıniń ish tárepine terisi astına jiberiledi. Gigroma zati bolsa teńiz shoshqalarına 0,2 – 0,3 ml dozada teri astına jiberip zıyanlanadı. Zıyanlandirilǵannan keyin 15, 25, 40 shi kúnleri teńiz shoshqalarınan 1 – 2 ml qan alınip, syvorotkai RA usılında 1:10 dan 1:80 qatnasqa shekem brucellyozǵa tekseriledi. Biosinamadaǵi teńiz shoshqalarında brucellalardiń taza kulturası ajratılsa yáki qan syvorotkada RA 1:10 hám onnan joqarı qatnaslarda oń nátiyje alınsa, keltirilgen patmaterialdan kultura ajiratilmasa hám tekseriw nátiyjeleri qanaatlandirarli yaǵnıy oń esaplanadı. Bakteriologik tekseriw múddeti – 1 ay, biologik tekseriw – 2 ay

Serologik tekseriw usılları

1. 
   Probirkalarda agglyutinasiya reaksiyası - AR
   
2. 
   KBR – komplemen baylaw reaksiyası
   
3. 
   UKBR – suwıqta uzaq waqıt komplement baylaw reaksiyası
   
4. 
   RBN – roz bengal úlgi– plastınkalarda roz bengal antegeni menen AR qoyıw.
   
5. 
   HR – halqa reakciya yaǵnıy halqa reakciya sútti tekseriwde isletiledi
   

AR 1 ml muǵdarda 4 qatnasta qoyıladı. Qoy, eshki, itler qan syvorotkasında- 1:25; 1:50; 1:100; 1:200. Qanaatlandirarli nátiyjede 1:50 hám onnan joqarı titrlarda agglyutinasiya beredi. Qaramal, ot hám tuyelerde 1:50; 1:100; 1:200; 1:400 qanaatlandirarli nátiyje 1:100 hám onnan joqarı titrlar esaplanadı.

Móynali haywan hám teńiz shoshqalarında 1:20; 1:20; 1:40; 1:80 qanaatlandirarli nátiyje 1:10 hám onnan joqarı titrlarda beredi.

Yalpi tekseriwlerde tek birinshi eki qatnasta tekseriw ruxsat etiladi. KBR usılı birinshi bolıp 1909 jılda Xols tárepinen qóllanilgan.

Sútte saqıynalı reakciya 1937 jıli Fleyshxauyer tárepinen sút berayotgan sıyırlarda brucellyozdi anıqlaw ushın usınıs qılınǵan. Onıń tiykarı sonnan ibarat sútte specifik agglyutininlar bolsa boyalǵan brusellyoz antigeni menen japisip agglyutinat payda qıladı. Ol súttiń mayina aralasip joǵarǵa kóteriladi hám boyalǵan halqa payda qıladı. Sonı inabatqa alıw kerek sht №19 menen emlengen sıyırlardiń súti qanaatlandirarli nátiyje beredi.

Allergik usul. Brucellyoz benen kesellengen haywanlarda terisi ishine brusellyoz allergenlari jiberilgende allergik reakciya payda boladı. Qaramal hám shoshqalar ushın Br.abortus nıń agglyutinogen bolmaǵan shtammınan tayarlanǵan allergen brusellizat VIEV isletiledi. Allergen jiberilgen jerde qollaw anıq bolǵan ósimteniń payda bolıwı allergik úlginiń qanaatlandirarli nátiyjesi dep esaplanadı.

3. Qollanilatuǵın biopreparatlar. Brucellyozǵa qarsı aktiv immunlaw 1906 jılda Bang tárepinen baslanǵan edi. Sht №19 1923 jıl Buk tárepinen sıyır sútinen virulent túrinde ajratılıp alınǵan. 10 jıl dawamında kartoshkali agarda qayta egip, shtamm 19 niń virulentligi páseytirilgen.

ShT №19 vakcinası isletilgennen soń haywanlar uzaq waqıt seropozitiv bolıp qalǵanliǵi sebepli brucellyoz menen kesellengen haywanlardı ajıratıw qıyın bolıp qaldi. Bul bolsa alımlarımizǵa brucellyozǵa qarsı jánede tolıq tiri vaksinalar jaratıwlari ushın izleniwler alıp bariwǵa túrtki boldı. Nátiyjeda sht №82 dan tayarlanǵan vakcinalar ámeliyatqa usınıs etilip, keń qollanildi.

Qadaǵalaw sorawları

1. Brucellyoz qozǵatıwshısıniń ózgesheliklerin aytıń.

2. Brucellyozǵa laboratoriyada qaysı usıllarda tekseriledi.

3. Brucellyozǵa juwmaqlawshi diagnoz nege tiykarlanıp qoyıladı.

4. Brucellyozdıń serologik diagnostikası.