Bufer eritmalar

BUFER ERITMALAR
Reja:

I. Kirish
II.Asosiy qism:
2.1. Bufer eritmalar
2.2. Bufer eritmalar va ularning pHini hisoblash
2.3. Bufer eritmalarning pH ini o`lchаshni kоlоrimеtrik usuli
2.4. Bufer eritmalarning pH ini elеktrоmеtrik аniqlаsh
III. Xulosa.
 

Kirish
Dеyarli bаrchа fiziоlоgik jаrаyonlаr bu jаrаyon uchun vоdоrоd iоnlаrini dоimiy kоntsеntrаtsiyasigа egа bo`lgаn muxitdа bоrаdi. pH qiymаtini оshishi yoki kаmаyishi bu jаrаyonni buzilishigа yoki umumаn to`xtаb qоlishigа оlib kеlishi mumkin. Mаsаlаn, qоnni pHi оrgаnizmni nоrmаl hоlаtidа 7,3 gа tеng (kuchsiz ishqоriy rеаktsiya). Qоngа dоimiy rаvishdа mоddа аlmаshinishni kislоtаli mаxsulоtlаri, mаsаlаn, kаrbоnаt аngidrid, tushib turаdi, lеkin shungа qаrаmаsdаn uning pHi o`zgаrmаs bo`lаdi. Bu qоndа, оrgаnizmning bоshqа to`qimаlаridаgi kаbi, vоdоrоd iоnlаrini kоntsеntrаtsiyasini dоimiy sаqlаb turuvchi rоstlоvchilаr bоrligi bilаn tushuntirilаdi. Bundаy rоstlоvchilаrgа bufеr eritmаlаr kirib, ulаr kuchsiz kislоtа vа uning ishqоriy mеtаlli tuzi yoki kuchsiz аsоs vа uning kuchli kislоtаli tuzi аrаlаshmаsi shаklidа bo`lаdi. Mаsаlаn, sirkа kislоtа vа uning nаtriyli tuzi yoki аmmоniy gidrоksid vа аmmоniy xlоrid eritmаlаri аrаlаshmаlаri.
Bufеr eritmаlаr mа`lum chеgаrаdа ulаrgа оz miqdоrdа kislоtа yoki ishqоr eritmаsi sоlingаndа, yoki suyultirilgаndа vоdоrоd iоnlаri kоntsеntrаtsiyasini dоimiy sаqlаydilаr.
Bufer eritma o’simlik va hayvon organizmida muxim ahamiyatga ega. Qon, limfa va boshqa suyukliklarning pH qiymatini bufer eritmalar bir xilda saqlab turadi. Bufer eritmalar tayyorlashda xlorid kislota, kaliy xlorid, natriy gidrofosfat, natriy digidrofosfat, o’yuvchi natriy , borat kislota va boshqalar qo’llaniladi. Sifat analizida pH qiymati 3,7 dan 9,3 gacha bo’lgan bufer eritmalar ishlatiladi.
III analitik guruh kationlarini I va II guruh kationlaridan ajratishda kuchsiz ishqoriy muhitga ega bo’lgan ammiakli bufer eritma qo’llaniladi. Bunda pH ning qiymati 8 dan 8,5 gacha bo’ladi. Agar cho’ktirishni pH 6 qiymatida olib borilsa, III guruh kationlarini to’liq cho’ktirib bo’lmaydi.
Bufer eritmalar turli xil eksperimental ilmiy tadqiqotlarda, ayniqsa fermentlarni o’rganishda muhim ahamiyat kasb etadi, chunki ularning aktivlik ta’siri pH ning juda katta qiymatlari oralig’ida o’zgarmaydi.
Bufer eritmaning pH ini ko’pi bilan bir-birlikka o’zgartirish uchun unga qo’shish mumkin bo’lgan muayyan koncentraciyali (mol/l yoki g-ekv/l bilan ifodalangan) kuchli kislota yoki ishqorning eng ko’p miqdori bufer sig’imi deyiladi.
“Eritma muhitini bir mе'yorda saqlab turuvchi eritmalar bufеr eritmalar dеyiladi”.
 
 Bufer eritmalar

Analitik kimyoda ayrim tajribalarni, ayniqsa, tekshiriladigan eritmadan ionlarni cho’ktirishda, eritmadagi vodorod ionlari konsentraciyasi aniq va doimiy bo’lishi kerak. Shuning uchun analiz jarayoni [H⁺] ionlari koncentraciyasini doimiy saqlab turuvchi bufer eritmalar (boshqaruvchilar) ishlatiladi. Eritma suyultirilganda yoki eritmaga oz miqdorda kuchli kislota (yoki ishqor) qo’shilganda ham pH qiymati o’zgarmaydigan kuchsiz kislota va uning tuzidan yoki kuchsiz asos va uning tuzi aralashmalaridan, shuningdek ko’p asosli kislota tuzlari aralashmalaridan iborat bo’lgan eritmalar bufer eritmalar deyiladi. Bufer eritmalar (inglizcha buffer – “buf” so’zidan olingan bo’lib, zarbani yengillash degan ma’noni bildiradi).Bufer eritmalarga quyidagi aralashmalar kiradi:

 

HCOONa + HCOOH,


CH₃COOH + CH₃COONa,

NH₄OH + NH₄Cl,

Na₂HPO₄ + NaH₂PO₄ va boshqalar.
 
Bufer eritmalarning bufer ta`siri qo’shiladigan kislota yoki ishqorni Н⁺ yoki ОН^- ionlarini bog’lab, kuchsiz elektrolit hosil qilishiga asoslangan. Masalan, agar acetatli СН₃СООН + СН₃СООNa bufer eritmaga kislota qo’shilsa, quyidagicha reaksiya boradi:




Birinchi holda, kuchli kislota o’rniga kuchsiz kislota sirka kislota, ikkinchi holda esa sirka kislotaning Н⁺ kationi ishqorning ОН^- anionini bog’lab dissocilanmaydigan Н₂О molekulasini hosil qiladi.
Shuningdek, ammiakli bufer eritmalarning bufer ta`sirini quyidagi reakciyalar yordamida tushuntirish mumkin. Bufer eritmaga kuchli kislota, masalan, HCl ta`sir ettirilsa, suv va tuz hosil bo’ladi.

Modda	pH
0,05M kaliy tetraoksalat digidrat eritmasi (KH3C4H4O8∙2H2O; M.m. 254,19)	1,679 (25 °C)
Kaliy gidrotartratning to’yingan eritmasi (≈ 0,025M) (KHC4H4O6; M.m. 188,178)	3,567 (25 °C)
0,05M kaliy digidrotsitrat (KH2C6H5O7; M.m. 230,215)	3,776 (25 °C)
0,05M kaliy gidroftalat eritmasi (KHC8H4O4; M.m. 204,223)	4,008 (25 °C)
Piperazin fosfatning to’yingan eritmasi* (≈ 0,065M) (C4H12N2HPO4∙H2O; M.m. 202,147)	6,36 (16 °C); 6,34 (18 °C)
0,05M natriy tetraborat eritmasi (Na2B4O7∙10H2O; M.m. 381,372)	9,18 (25 °C); 9,07 (38 °C)

 

Eng ko’p ishlatiladigan buffer aralashmalar quyidagilar;
 

Aralashmaning nomi	Tarkibi	рН
1.Formiatli.	Chumoli kislota НСООН bilan natriy formiat НСООNa aralashmasi.	3,8
2.Benzoatli.	Benzol kislota С6Н5СООН bilan natriy benzoat С6Н5ООNa aralashmasi.	4,2
3.Asetatli.	Sirka kislota СН3СООН bilan natriy asetat СН3СОО Na aralashmasi.	4,8
4.Ammoniyli.	Ammiak NH4ОН bilan ammoniy xlorid NH4Cl aralashmasi.	9,2
5.Fosfatli.	Natriy digidrofosfat NaH2РО4 bilan natriy gidrofosfat Na2НРО4 aralashmasi.	6,6