Bufer sistemalar ma’ruzaning maqsadi Ko’pchilik organizmlarda, shu jumladan

BUFER SISTEMALAR

Ma’ruzaning maqsadi

• Ko’pchilik organizmlarda, shu jumladan

• odam organizmida bufer sistemalar

• biologik jarayonlar borayotgan muhitning

• pH ko’rsatkichini doimiy saqlanishini

• ta’minlaydi. Shuning uchun bufer

• sistemalarning turlari, tuzilishi, ularning

• ta’sir etish mehanizmi, sig’imini aniqlash,

• pHini hisoblash yollarini o’rganish muhim

• ahamiyatga egadir.

KO‘RILADIGAN MASALALAR

• Bufer sistemalarning tuzilishi va turlari

• Bufer sistemalarning pHini hisoblash

• Bufer sistemalarning ta‘sir etish mehanizmi

• Bufer sig’imi

• Odam organizmining bufer sistemalari

• Bufer sistemalarning tibbiyot va biologiyadagi ahamiyati

Bufer sistemalarning turlari

• Bufer sistemalar ikki turga bo’linadi:

• 1. Kuchsiz kislota va shu kislotaning kuchli

• asos bilan hosil qilgan tuzining aralashmasi.

• Masalan: CH3COOH + CH3COONa - atsetatli

• bufer eritma

• 2. Kuchsiz asos va shu asosning kuchli kislota

• bilan hosil qilgan tuzining aralashmasi.

• Masalan: NH4OH + NH4Cl - ammiakli bufer

• eritma

Ko’riladigan bufer sistemalar

• CH3COOH + CH3COONa - atsetatli bufer sistema

• NH4OH + NH4Cl - ammiakli bufer sistema

• H2CO3 + NaHCO3 - gidrokarbonatli bufer sistema

• NaH2PO4 + Na2HPO4 - fosfatli bufer sistema

• PtCOOH + PtCOONa - oqsilli bufer sistema

• HHb + KHb - gemoglobinli bufer sistema

• HHbO2 + KHbO2 - oksigemoglobinli bufer sistema

Kislotali bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi

• CH3COOH CH3COO- + H+

• CH3COONa CH3COO- + Na+

• [H+][CH3COO-]

• Kislota uchun: Kdis.=------------------- yoki:

• [CH3COOH]

• [CH3COOH]

• [H+] = Kdis.-----------------

• [CH3COO-]

Kislotali bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi

• [CH3COOH] -lg [H+] = -lgKdis.- lg---------------- [CH3COO-] C tuz pH = pKk-ta + lg ----------- C k-ta

Asosli bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi

• NH4OH NH4+ + OH-

• NH4Cl NH4+ + Cl-

• [NH4+][OH-]

• Asos uchun: Kdis.=------------------- yoki:

• [NH4OH]

• [NH4OH]

• [OH-] = Kdis.-----------------

• [NH4+]

Asosli bufer sistema uchun Genderson-Gasselbah tenglamasi

• [NH4OH] -lg [OH-] = -lgKdis.- lg---------------- [NH4+] C tuz pOH = pKasos + lg --------- Casos

• C tuz pH = 14 - pKasos - lg --------- Casos

Bufer ta’sirining mehanizmi

• CH3COOH CH3COO- + H+

• CH3COONa CH3COO- + Na+

• Oz miqdorda kuchli kislota qo’shganda:

• H+ + CH3COO- = CH3COOH

• ya’ni muvozanat kuchsiz elektrolit CH3COOH hosil bo’lish tomonga siljiydi.

• Oz miqdorda kuchli asos qo’shganda:

• OH- + H+ = H2O

• ya’ni muvozanat kuchsiz elektrolit H2O hosil bo’lish tomonga siljiydi.

BUFER SIG’IMI

• C

• B = -------------- mmol

• pH1 - pH0

• Bu yerda:

• B - bufer sig’imi; mmol

• C - qo’shilayotgan kuchli kislota yoki

• asosning mmoldagi miqdori

• pH0 - boshlang’ich muhit pHi

• pH1 - ohirigi muhit pHi

BUFER SIG’IMI

• N ·V

• B = -------------- mmol

• pH1 - pH0

• Bu yerda:

• B - bufer sig’imi; mmol

• N - titrlovchi eritmaning molar

• ekvivalent konsentratsiyasi; mmol/l

• V - titrlovchi eritmaning hajmi; l

• pH0 - boshlang’ich muhit pHi

• pH1 - ohirigi muhit pHi

Organizmning bufer sistemalari

• Gidrokarbonatli bufer sistema - qonning asosiy bufer sistemasi:

• H2CO3 H+ + HCO3-

• NaHCO3 Na+ + HCO3-

• Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda kuchsiz elektrolit H2CO3 hosil bo’ladi:

• H+ + HCO3- = H2CO3

• Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda

• kuchsiz elektrolit H2O hosil bo’ladi:

• OH- + H+ = H2O

Organizmning bufer sistemalari

• Fosfatli bufer sistema - hujayra ichidagi

• suyuqliklarning asosiy bufer sistemasi:

• NaH2PO4 Na+ + H2PO4-

• Na2HPO4 2Na+ + HPO42-

• Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda kuchsiz elektrolit H2PO4- hosil bo’ladi:

• H+ + HPO42- = H2PO4-

• Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda

• kuchsiz elektrolit H2O va HPO42- hosil bo’ladi:

• OH- + H2PO4- = H2O + HPO42-

Organizmning bufer sistemalari

• Oqsilli bufer sistema - barcha

• to’qimalardagi bufer sistema

• PtCOOH PtCOO- + H+

• PtCOONa PtCOO- + Na+

• Oz miqdorda kuchli kislota qo’shilganda kuchsiz elektrolit PtCOOH hosil bo’ladi:

• H+ + PtCOO- = PtCOOH

• Oz miqdorda kuchli asos qo’shilganda

• kuchsiz elektrolit H2O hosil bo’ladi:

• OH- + H+ = H2O

Organizmning bufer sistemalari

• Oqsilli bufer sistema - aminikislotaning

• bipolar ioni sifatida:

• COO- COOH

• Pt + HCl Pt

• NH3+ NH3Cl

• COO- COONa

• Pt + NaOH Pt

• NH3+ NH3OH