Бухоро давлат университети «Психология» кафедраси

Эҳтиёжлар ва уларнинг турлари.
Аҳамиятига қараб:
а) бирламчи (қуйи) эҳтиёжлар
Физиологик эҳтиёжлар, яъни:
озиқ – овқат
кийим – кечак
уй – жойларга бўлган эҳтиёжлар
хавфсизликка ва социал ҳимояга бўлган эҳтиёжлар
б) юқори даражадаги эҳтиёжлар
социал эҳтиёжлар, яъни:
ҳурматга
муҳаббатга
эътиқодга ва ҳоказоларга бўлган эҳтиёжларга

• 
  маърифат ва маънавиятга бўлган эҳтиёжлар
  
• 
  ўзликни англашга бўлган эҳтиёжлар
  

2. Табақаланишга қараб:
миллати
тарихи
географик жойланиши
жинси ва ёши
социал мавқеи бўйича эҳтиёжлар
3. Тархийлигига қараб:

• 
  ўткинчи
  
• 
  ҳозирги
  
• 
  бўлғуси эҳтиёжлар
  

4. Қониқиш даражасига қараб:

• 
  тўла қониқтирган
  
• 
  қисман қониқтирган
  
• 
  умуман қониқтирмаган эҳтиёжлар
  

5. Тарқалиш даражасига қараб:

• 
  географик: умумий, регионал
  
• 
  социал: даромад бўйича табақаланиш
  
• 
  умумий социал гуруҳ
  

6. Шаклланишига қараб:

• 
  асосий
  
• 
  иккиламчи
  
• 
  эгри, билвосита эҳтиёжлар
  

7. Қайталанишга қараб:

• 
  бир марталик бўлган
  
• 
  вақт – вақти билан, даврий, такрорланиб турадиган
  
• 
  доимий бўлган эҳтиёжлар
  

8. Қўлланилишига қараб:

• 
  фақат бир соҳа
  
• 
  бир неча соҳа
  
• 
  барча соҳага зарур бўлган эҳтиёжлар
  

9. Жамиятнинг муносабатига қараб:

• 
  салбий
  
• 
  нейтрал – турғун
  
• 
  ижобий эҳтиёжлар
  

10. Истеъмол қилиш усулига қараб:

• 
  якка
  
• 
  гуруҳ
  
• 
  ижтимоий истеъмолга мўлжалланган эҳтиёжлар
  

11. Ёши ва даромад даражасига қараб:

• 
  эластиклиги бўш бўлган эҳтиёжлар.
  

Жаҳон амалиётида мотивация воситасида унумли меҳнатга ундовчи турли назариялари мавжуд. Булар жумласига:

• 
  “х” (икс) ва “у” (игрек) назарияси;
  
• 
  Кутиш назарияси;
  
• 
  Боисий (гигленик) тозаланиш назарияси;
  
• 
  Адолатлилик (ҳаққонийлик) назарияси;
  
• 
  Эҳтиёжлар устунлиги назарияси.
  

Эҳтиёжлар устунлиги назарияси негизида кишилар эҳтиёжлари ва қизиқишлари орқали уларнинг меҳнатларини мотивлаштириш ғояси ётади.
1,2 ва 4 ёндашувлар раҳбар билан ходимлар ўртасидан қарши ҳаракатга олиб келади. Натижада раҳбар ва жамоа, раҳбар ва айрим ходимлар эҳтиёжлари ўртасида номувофиқликнинг пайдо бўлишига сабаб бўлади. Шу сабабли раҳбар мотивлаштиришни фақат эҳтиёж ва қизиқишлар ёрдамида амалга ошириши лозим.
Эҳтиёжлар устунлиги назарияси ҳам раҳбарлардан бошқаришни фақат эҳтиёж ва қизиқишлар воситасида, яъни 3-ёндашув орқали амалга оширишни талаб қилади. Чунки бошқа ёндашувларга қарши ҳаракат бўлиб, ходимлар ва жамоа билан раҳбарият ўртасида ихтилофларга олиб келиши мумкин.