Buxgalteriya esabı hám audit” baǵdarı 501-topar studenti Dosimbetova Gulfayruzdiń

2. 2. Kassa mámilelerin esapqa alıw
Xojalıq jurgiziwshi subyekt kassasınan naq pulni alıw hám beriw menen baylanıslı bolǵan mámileler kassa mámileleri dep júritiledi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki basqarıwı tárepinen tastıyıqlanǵan “Yuridikalıq shaxslar tárepinen kassa operatsiyaların ámelge asırıw qaǵıydalari”ga tiykarlanıp tashkil etiledi hám júritiledi.
Kassa operasiyasi bul kompaniya daǵı naq pul menen baylanıslı bolǵan operasiyalarni kompleksi bolıp tabıladı.
Hár bir xojalıq subyekti naq pulda esap -kitaplardı ámelge asırıw maqsetinde óz kassasına ıyelewi kerek. Naq pul menen esap -kitaplardı ámelge asırmaytuǵın shólkemler kassa reti kelgendege ıyelewleri talap etilmeydi.
Kassa xanasi bólek ajıratılǵan bolıwı, qapıları bolsa operatsiyalardı ámelge asırıw waqtında ishkerinen qulflanishi shárt. Kassa jumisına baylanıslı bolmaǵan adamlardıń bul xanaǵa kiriwi qadaǵan etiledi.
Xojalıq subyektidagi barlıq naq pullar hám basqa qımbatlıqlar janbaytuǵın metall shkaf (seyf) larda saqlanadı. Olar jumıs kúni tawsılǵanınan keyin, gilt menen qulflanadi hám oǵan Kassirdiń muhri basıladı.
Xojalıq subyektiga tiyisli bolmaǵan naq pullar hám basqa qımbatlıqlardı kassada saqlaw qadaǵan etiledi.
Kassir ózi qabıl etip alǵan barlıq qımbatlıqlardıń pútin saqlanıwı ushın tolıq materiallıq juwapker esaplanadı. Kassirdiń jumısqa tayınlanǵanlıǵı tuwrısında buyrıq shıǵarılǵanınan keyin, shólkem basshısı kassirni Qaǵıydalar menen tanıstıradı hám ol menen tolıq materiallıq juwapkerlik tuwrısında shártnama dúzedi.
Kassir ózine tapsırılǵan jumıstı basqa shaxslarǵa ısenip tapsırıwı qadaǵan etiledi.
Kassir keselligi yamasa basqa sebepke kóre waqtınsha ishda bolmaǵan jaǵdaylarda oǵan biriktirilgen barlıq qımbatlıqlar tezlik penen shólkem basshısı hám de buxgalteriya esabı hám finanslıq basqarıw wazıypaların ámelge asırıwshı shaxs hám basqa xızmetkerlerden quram tapqan komissiya qatnasıwında jumıstı qabıl qılıp atırǵan shaxs tárepinen qayta esaplanadi. Bul haqqında akt tuzilib, komissiya aǵzaları tárepinen tańbalanadi.
Kassa mámileleriniń buxgalteriya esabı 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları” schyotida júritiledi. Usı schyot xojalıq jurgiziwshi subyekt kassalarında turǵan pul qarjları hám olardıń háreketi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı ulıwmalastırıw ushın mólsherlengen.
Xojalıq subektleri ortasındaǵı esap -kitaplar, sonıń menen birge puqaralardıń isbilermenlik iskerligin ámelge asırıwı menen baylanıslı halda olar qatnasıwındaǵı esap -kitaplar naq pulsiz tártipte ámelge asıriladı.
Xojalıq subyekti bankten alǵan naq pullardı qaysı maqset ushın alǵan bolsalar, onı tek sol maqsette paydalanıwları shárt.
Kárxana kassasına naq pullar :
bank kassasınan -bank cheki tiykarında ;
xalıqqa tovarlar, jumıslar, xızmetlerdi realizatsiya qılıw nátiyjesinde alınǵan naq pul túsimi formasında ;
kárxana kassasına basqa naq pul túsimlari formasında kelip túsiwi múmkin.
Qarıydarlardan naq pul alıp atırǵanda kárxana :
fiskal yadlı qadaǵalaw -kassa mashina (NKM) larini qóllawı ;
qarıydarlarǵa odan naq pul qabıl etilgenligin tastıyıqlaytuǵın shek beriwi shárt.
Ózbekstan Respublikasında tek Ózbekstan Respublikası aymaǵında paydalanıw ushın ruxsat berilgen, Fiskal yadlı qadaǵalaw -kassa mashinalarınıń mámleket reestriga kiritiligan NKM modellerinen paydalanıw múmkin. Hár qanday apparat “O'zstandart” agentligi yamasa ol akkreditatsiyalagan organ tárepinen sertifikatlanıwı hám muwapıqlıq sertifikatına ıyelewi kerek. Ilgeri isletilingen NKMdan paydalanıw qadaǵan etnmagan. Álbette, bunday NKM salıq shólkemlerindegi aldınǵı esaptan óshiriliwi kerek, bul haqqında DSI apparattıń dizimnen ótkeriw kartasında arnawlı belgi qóyadı. Hár qanday - jańa yamasa isletilingen - NKMni qóllawdı baslawdan aldın onı sawda shaqapshası jaylasqan orındaǵı salıq organında dizimnen ótkeriw hám dizimnen ótkeriw kartochkasın alıw kerek. KM sawda shaqapshası jaylasqan orındaǵı salıq organında dizimnen ótkeriledi. Eger sawda shaqapshaları bir neshe bolsa, jaylasqan orındaǵı DSIda dizimnen ótkerilgen bólek kassa apparatı menen hár bir sawda shaxobchasi úskeneleniwi kerek.
Salıq shólkemleri 5 jumıs kúni dawamında usınıs etilgen hújjetlerdiń isenimliligin tekserediler, usı NKMning fiskal yadına kirisiwdi kodlashtiradilar jáne onı plombalaydilar. NKM plombalarining butligi ushın shaxsan kárxana basshısı juwap beredi. Jumıs kúni aqırında kassir NKM boyınsha kúndelik esabattı alıwı hám kassir-operatsiyashınıń qadaǵalaw -kassa dápterin (onı kassa dápteri menen shálkestirmaslik kerek) álbette toltırıw shárt.
Kárxana kassasına naq pullardı qabıllaw kassa tabıs orderi (KO-1)menen ámelge asıriladı. Ol eki bólekten ibarat : tabıs orderi (blankdıń shep bólegi) hám oǵan tiyisli kvitantsiya (oń bólegi). Kassa tabıs orderini buxgalteriya jazıp beredi hám bas buxgalter yamasa ol kepillik bergen shaxs tárepinen tańbalanadi.
Kassa orderlarin alıw waqtında kassir:
• olarda buxgalteriya esabı hám finanslıq basqarıw wazıypaların ámelge asırıwshı shaxstıń qolı bar ekenin, kassa shıǵın orderinde bolsa shólkem basshısı yamasa kepillikli shaxstıń ruxsat bergenliginde haqqındaǵı qolı bar ekenligin;
• hújjetlerdiń tuwrı rásmiylestirilganligini;
• hújjetlerde belgilengen qosımshalardıń bar ekenligin tekseriwi shárt.
Bul talaplarǵa ámel etilmegen bolsa, kassir hújjetlerdi belgilengen tártipte rásmiylestiriw ushın buxgalteriyaǵa qaytaradı.
Kassa orderlari kassaǵa tapsırilguniga shekem shólkem buxgalteriyası tárepinen tiyisli túrde “Kassa tabıs orderlariniqayd etiw dápteri”da hám “Kassa shıǵın orderlarini atap kórsetiw dápteri”da dizimge alıw kerek. Mıynet haqın tólewge tiyisli tólew qaydnomalariga rásmiylestirilgen kassa shıǵın orderlari ol tolıqnganidan keyin dizimge alınadı.
Xojalıq jurgiziwshi subyektlar kassasınan naq pullar shıǵın kassa orderlari (KO-2) tiykarında yamasa tiyislishe rásmiylestirilgen basqa hújjetler (tólew vedomostlari, pul beriw tuwrısındaǵı arzalar, tólewnoma hám basqalar ) ga tiykarlanıp beriledi. Bul hújjetlerde shıǵın kassa orderi rekvizitlari túsirilgen shtamp izi bolıwı kerek. Naq pul alıw ushın toldırılǵan hújjetlerde xojalıq jurgiziwshi subyekt basshısı hám bas buxgalterning yamasa olar kepillik bergen adamlardıń qolı bolıwı kerek.
Kassir kassa dápterine jazıwlardı hár bir kassa orderi boyınsha pullar alınǵannan yamasa naq pullar tarqatılǵannan keyin tezlik penen kiritedi. Hár jumıs kúni aqırında kassir:
bir kúnlik operatsiyalar esabın shıǵaradı
kassa daǵı naq pullar qaldıg'ini keyingi jumıs kúnine ótkeredi;
ekinshi qırqılatuǵın betti Kassirdiń esabatı retinde kassa tabıs hám shıǵın hújjetleri menen birgelikte buxgalteriyaǵa kassa dápterine qol qoydırgan halda tapsıradı.
Eger kúnine onsha úlken bolmaǵan operatsiyalar (ulıwma summası eń kem aylıq is haqısınıń bir teńdeyi muǵdarınasha ) ámelge asırılsa, kassir buxgalteriyaǵa esabatlardı 3-5 kúnde bir ret tapsırıwı múmkin.
Elektron kassa dápteri hám kassir esabatınıń betleri jıl basınan baslap ósip barıw tártibinde nomerlenip, elektron tárzde ámelge asıriladı. Biraq jıl juwmaǵında dápter baribir baspadan shıǵarılıwı, betlerdiń ulıwma sanı baslıq hám de bas buxgalter qolı menen tastıyıqlanishi, shólkem muhri menen muhrlanishi kerek boladı.
Kassirdiń qayta islengen esabatı tiykarında buxgalteriyada 5000 esapvarag'ining krediti boyınsha 1-jurnal -orderda hám depeti boyınsha 1- vedomostda kassa mámileleriniń esabı júritiledi.
Kassa operatsiyaların sáwlelendiriwshi buxgalteriya ótkermalari:
Banktegi esapraqamdan pul qarjları kassaǵa kelip tústi (mıynet haqı, pensiya, sıylıqlar hám sol sıyaqlılardı beriw ushın ):
Depet 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Kredit 5110 “Esap -kitap schyoti”
Esapdor shaxslar tárepinen isletilmagan aldın alınǵan avanslardıń qaytarılıwı sáwlelendirildi:
Depet 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Kredit 4200 “Xızmetkerlerge berilgen avanslardı esapqa alıwshı esapbetlar”
Ónim, tavar, jumıs hám xızmetlerdiń naq aqshaǵa satılıwı sáwlelendirildi:
Depet 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Kredit 9010 “Tayın ónimlerdi satıwdan dáramatlar”
9020 “Tovarlardı satıwdan dáramatlar”
9030 “Jumıslar orınlaw hám xızmetler kórsetiwden dáramatlar”
Pul qarjlarınıń kassadan banktegi esap -kitap schyotiga ótkeriliwi sáwlelendirildi:
Depet 5110 “Esap -kitap schyoti”
Kredit 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Esapdor summalardıń beriliwi sáwlelendirildi:
Depet 4200 “Xızmetkerlerge berilgen avanslardı esapqa alıwshı esapbetlar”
Kredit 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Esaplanǵan miynet haqi hám oǵan teńlestirilgen tólewler (sıylıq hám sol sıyaqlılar ) beriliwi sáwlelendirildi:
Depet 6710 “Miynet haqi boyınsha xızmetkerler menen esaplawishlar”
Kredit 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”
Aqshası berilgen halda sotilgan tovarlardıń qaytarıp alınıwı sáwlelendirildi:
Depet 9040 “Sotilgan tovarlardıń qaytıwı”
Kredit 5010 “Milliy valyuta daǵı pul qarjları”