Buxgalteriya

17 Savollar

1. Aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda bir vaqtning o‘zida qanday shartlar bajarilishi kerak?

2. Nomoddiy aktivlarga qaysi buxgalteriya ob’ektlari kiritiladi?

3. Nomoddiy aktivlarni balansga kirim qilish tartibini aytib bering?

4. Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarish tartibini aytib bering?

JAVOBLAR

1. Aktivlarni buxgalteriya hisobiga nomoddiy aktivlar sifatida qabul qilishda bir vaqtning o‘zida quyidagi shartlar bajarilishi kerak:

a) moddiy-ashyoviy tuzilish (shakl)ga ega bo‘lmasligi;

b) aktivlardan mahsulot ishlab chiqarishda, ishlar bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatishda yoxud korxonaning ma’muriy va boshqa funksiyalari uchun uzoq muddat, ya’ni davomiyligi 12 oydan yuqori foydali xizmat muddati yoki agar u 12 oydan oshadigan bo‘lsa, oddiy operatsion sikl mobaynida foydalanish. 
v) korxona ushbu aktivni keyinchalik qayta sotishni mo‘ljallamaydi;

g) ishonchlilik, ya’ni korxonada aktiv va unga bo‘lgan mutlaq huquqning mavjudligini tasdiqlovchi tegishli ravishda rasmiylashtirilgan hujjatlar (patentlar, guvohnomalar, boshqa muhofaza qiluvchi hujjatlar, patent, tovar belgisidan voz kechish (sotib olish) shartnomasi)ning mavjudligi;

d) identifikatsiyalash imkoniyati.

2. Nomoddiy aktivlarning tushunchasi va turlari juda xilma-xil, ammo ularning barchasi intellektual mulkka tegishli. Moddiy aktivlarga mavjud huquqlarni aniqlash uchun 14/2007 RAS-ga muvofiq bir qator talablarni bajarish kerak, shu jumladan:

1. 
   Ob'ekt iqtisodiy foyda olish uchun yaratilgan yoki sotib olingan, tashkilotda mulkni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud.
   
2. 
   Nomoddiy aktivni aniqlash qobiliyati.
   
3. 
   Uskunani uzoq vaqt davomida ishlatish 12 oydan ortiq.
   
4. 
   Ob'ekt keyinchalik sotish uchun sotib olinmaydi yoki ishlab chiqarilmaydi.
   

Bundan tashqari, nomoddiy aktivlarning tasnifi intellektual mulkning nomoddiy xususiyatini belgilaydi.

Nomoddiy aktivlarning turlariga intellektual mulk mahsulotlari kiradi, shu jumladan:

• 
  dasturiy ta'minot
  
• 
  san'at asarlari;
  
• 
  ixtirolar;
  
• 
  ilmiy yutuqlar;
  
• 
  patentlar, litsenziyalar, savdo markalari;
  
• 
  ishbilarmonlik obro'si;
  
• 
  tovar nomlari;
  
• 
  boshqa ob'ektlar.
  

3. Nomoddiy aktivlar kirimi hisobi buxgalteriya hisobida belgilangan tartibda buxgalteriya birlamchi, yig‘ma va hisob registrlarida aks ettiriladi. Jumladan:
nomoddiy aktivlar tashkilot tomonidan yaratilaganda nomoddiy aktivni barpo etish to‘g‘risida shartnoma, ob’ektni barpo etishga ketgan xarajatlarni tasdiqlovchi xujjatlar, ob’ektni kirim qilib olish to‘g‘risidagi dalolatnoma;
Oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha ob’ektni sotib olishda xuquqlar berilganligi to‘g‘risida shartnoma, amalga oshirilgan to‘lovlarni tasdiqlovchi xujjatlar, qabul qilib olish dalolatnomasi;
Beg‘araz kelib tushishi bo‘yicha xuquqlar berilganligi to‘g‘risida shartnoma, qabul qilish dalolatnomasi, baxolash dalolatnomasi. 
Ortiqcha (hisobga olinmagan) nomoddiy aktivlar ob’ektlarini aniqlash bo‘yicha inventarizatsiya dalolatnomasi. 
Nomoddiy aktivlar kirimi bilan bog‘liq xarajatlar xar bir inventar ob’ekt bo‘yicha jamlanma qaydnoma tuzilib buxgalteriya ma’lumotnomasi asosida AV-6 shakldagi inventar kartochka ochiladi, buxgalteriya yozuvlari berilib 6-memorial order yoki 274-son shakldagi memorial order , memorial orderga asosan 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi va hisobot shakllariga tushiriladi. 
Nomoddiy aktivlar foydalanishga yaroqsiz holga kelguniga qadar hisobda aks ettiriladi.

4. Foydalanishga yaroqsiz holga kelgan nomoddiy aktivlar belgilangan tartibda hisobdan chiqariladi. 
Nomoddiy aktivlar quyidagilar natijasida tashkilot balansidan hisobdan chiqariladi:
-tugatish;
-sotish;
-beg‘araz berish;

-kamomad yoki yo‘qotishning aniqlanishi;

-qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar.

Nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarilishi bilan bog‘liq operatsiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun quyidagi xujjatlar rasmiylashtiriladi:

tugatish bo‘yicha amal qilish muddati tugaganligi tufayli hisobdan chiqarilganda – hisobdan chiqarish to‘g‘risidagi dalolatnoma;

sotish bo‘yicha – shartnoma, xaq olinganligini tasdiqlovchi to‘lov xujjatlari, chiqib ketish to‘g‘risida dalolatnoma;

beg‘araz berilish bo‘yicha - chiqib ketish to‘g‘risida dalolatnoma;

kamomad yoki yo‘qotishning aniqlanishi bo‘yicha – inventarizatsiya dalolatnomasi.

Nomoddiy aktivlarni chiqib ketishiga oid buxgalteriya xujjatlariga asosan buxgalteriya yozuvlari berilib 274-son shakldagi memorial order rasmiylashtiriladi. Memorial orderga asosan 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi va hisobot shakllariga tushiriladi (5-chizma).

Nomoddiy aktivlar bo‘yicha sintetik hisob 03 “Boshqa uzoq muddatli nomoliyaviy aktivlar” schyotining 030 “Nomoddiy aktivlar” subschyotida yuritiladi. Bu schyotning debet tomonida nomoddiy aktivlar kirimi qiymati, kredit tomonida nomoddiy aktivlarni hisobdan chiqarilishi qiymati aks ettiriladi. Byudjet tashkiloti ishchi schyotlar rejasini tasdiqlayotganda 030 “Nomoddiy aktivlar” subschyotini tashkilotga kirim qilingan nomoddiy aktivlar manbaalari bo‘yicha alohida shakllantirib olishi mumkin. Masalan 030/1 “Nomoddiy aktivlar(byudjet mablag‘i hisobidan)”, 030/1 “Nomoddiy aktivlar (rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘i hisobidan)” va xokazo.