Buxmti to’qimachilik va charm sanoat’ fakulteti 412-21 Diz(Pa) guruh talabasi

BuxMTI “To’qimachilik va charm sanoat’ fakulteti
412-21 Diz(Pa) guruh talabasi
Alimova Dilnoza.

Zahiriddin Muhammad Bobur.

Bobur. Toʻliq ismi – Zahir-ad-din Muhammad Bobur (oʻzb. Zahiriddin Muhammad Bobur; arab. 1483-yil 14-fevralda Andijonda (hozirgi Oʻzbekiston) tugʻilgan — 1530-yil 26-dekabrda Agrada (Hindiston) vafot etgan. Oʻrta Osiyolik sarkarda, shoir, davlat arbobi. Hindiston va Afg'onistonning padishalari. Boburiylar sulolasi va imperiyasining asoschisi. Mug'ullar imperiyasining asoschisi.

1494-1504 yillarda Farg'ona hukmdori.
1504-1526 yillarda Kobul hukmdori.
1507-1526 yillarda temuriylar saltanatining padishalik unvoni bilan
boshlig'i.
1497-1498 va 1511-1512 yillarda Moverannahr hukmdori.
1512-1526 yillarda Qandahor hukmdori.
1526-1530 yillarda Hindiston padishahi. Bobur 1483-yil 14-fevralda Andijonda tug‘ilgan. Ota tomondan temuriy, onasi tomondan Chingiziylar urug‘idan edi. U chag‘atoy turkini o‘zining ona tili deb bilgan, shu bilan birga fors tilini ham yaxshi bilgan. Bobur merosini o‘rganuvchi ingliz tadqiqotchisi Annett Beverij uni 20-asr boshlarida barlos turki deb atagan. Otasi — Umar Shayx Mirzo II, Fargʻona amiri, Temuriylar sultoni Mironshohning nevarasi, Temurlanning uchinchi oʻgʻli. Onasi - Chingiziylar avlodidan bo'lgan Qutlug'-Nigorxonim (1459-1505), Mo'g'uliston hukmdori Yunusxonning (1415-1487) qizi. Uning nasl-nasabi Chingizxonga borib taqaladi . Uning otasi Yunusxon temuriy Shohruh sharofati bilan 1428 yilda 13 yoshida Temurning mashhur tarixchisi Sharaf ad-Din Ali Yazdiy qo‘lida tarbiyalanadi va Sharaf ad-Din Yazdiy unga 12 yil dars berib, tarbiyalaydi. 1440. Temuriy Abu Seyid Yunusxonning Moʻgʻulistonda hokimiyat tepasiga kelishiga yordam bergan, shuning uchun Yunusxon oʻzining ikki qizini Abu Saidning oʻgʻillariga xotinlikka bergan. Bu kuyovlardan Yunusxon Boburning otasi Umar Shayx Mirzoni eng yaxshi ko‘rardi. Onasining singlisi Xub-Nigorxonim Mirzo Muhammad Haydarning onasi edi, shuning uchun u Boburning amakivachchasi edi (Oʻrta Osiyo turkiylarida — holabacha). Shayboniyxonning bobosi Abulxayrxon 1451 yilda Boburning bobosi Abu Saidning Temuriylar davlatida hokimiyat tepasiga kelishiga yordam bergan. Ayni paytda Abulxayrxon o‘z qizi Xonzodani Abu Saidga nikohlab berdi. Uning qizi va Abu Saiddan nevarasi – temuriy Muhammad Sulton Samarqanddagi temuriy Gur-amirning oilaviy qabriga dafn etilgan. Bema'ni baxtsiz hodisa tufayli vafot etgan otasidan erta ayrilgan 12 yoshli Bobur og'ir ahvolda, tajribasiz, merosida hokimiyat uchun kurashdi. Biroq uning butun Moveronnahrga boshliq bo‘lishga intilishlari shu qadar katta ediki, u yoshligida hokimiyat uchun kurashga kirishadi. Uning amakivachchasi Boysunqor Mirzo hukmronlik qilgan poytaxti Samarqand bo‘lgan sobiq Temuriylar saltanatini qayta tiklash g‘oyasi bor edi. Bobur zodagonlarning ayrim vakillarining Boysunqorga ta’sirini quyidagicha tavsiflagan: “Uning ustozi shialardan Seyyid Mahmud bo‘lgan, deyishadi, shuning uchun Boysunqor Mirzo ham bid’at uchun malomat qilingan. Keyinchalik Samarqandda bu yomon e’tiqodlardan voz kechib, iymoni pok bo‘lganligi aytiladi. 1497-yilda yetti oylik qamaldan so‘ng Bobur Samarqandni egalladi va Boysunqor mirzo Hisorga qochishga majbur bo‘ladi. Keyinchalik Moveronnahrda hokimiyat uchun kurashda Bobur 50 yoshga kirgan tajribali sarkarda Shayboniyxonga duch keladi. Temuriylar oʻrtasidagi ichki nizolar Boburning magʻlubiyatiga olib keldi.
1504-yilda Bobur Xon Shayboniy tomonidan Temuriylar qoʻliga oʻtib Kobulga quvib yuboriladi. Bu mulkda 1469—1501 yillarda uning amakisi, otasining ukasi Ulugʻbek Qobuliy, soʻngra uning oʻgʻli Abdurazzoq (1501—1502) hukmronlik qilgan. Aburazzoq zodagonlar vakili Muqimbek tomonidan taxtdan ag‘darildi. 1504-yilda Bobur Muqimbekni mag‘lub etib, Kobul viloyatining o‘zi hukmdor bo‘ladi. Amakivachchasi Abdurazzoq lashkarboshi bo‘ldi. 1510-yil noyabrda Shayboniyxon vafotidan soʻng, 1511-yil yanvarida Bobur yana Buxoro va Samarqandni qaytarishga harakat qiladi va buning uchun u 1511-yilda Daulet-e Qizilbosh (Qizilboshlar davlati) davlatining asoschisidan yordam soʻrashga majbur boʻladi. sunniylikka amal qilgan Suyunchxo‘jaxon boshchiligidagi shiboniylar koalitsiyasiga qarshi safaviylar shohi va shia Ismoil I. 1511-yil oktabrda Bobur Samarqandni olishga muvaffaq bo‘ldi. Bobur Shoh Ismoilga bo‘ysunishga va shia bo‘lishga rozi bo‘ladi. Safaviylar uslubida xutba o‘qish, Ismoil va 12 imom nomiga pul zarb qilish, hattoki qizilbosh kiyimida kiyinish ham shular jumlasidandir. Bobur Shayx Haydarning 12 qirrali qizil sallasini kiyib, Shoh Ismoilning qizilbosh tarafdorlari safiga qo‘shildi. Bundan buyon u Safaviylar vassali sifatida hukmronlik qildi. Ko‘rinib turibdiki, Bobur siyosiy sabablarga ko‘ra shia rolini o‘ynagan va bu uning aqlli harakati edi. Bobur Hindistonning shimoliy qismidagi janubiy viloyatlarda yangi davlat tuzishga qaror qildi. 13-asrda Hindistonning butun shimoliy turkiy musulmon sultonlari hukmronligi ostiga oʻtdi. Rivojlanayotgan davlatning poytaxti Dehli shahri bo'lib, uning o'zi Dehli sultonligi deb atalgan. Rajalardan tortib olingan yerlar turkiy musulmon zodagonlariga berilgan, minglab hind ibodatxonalari vayron qilingan, ularning oʻrniga masjidlar qurilgan. Dehli sultonlari kuchli davlat yaratib, XIII asrda mo'g'ullar bosqinini qaytara oldilar. XIV asr boshlarida Dehli sultonligining zaiflashuvi boshlanib, 1398-1399 yillarda Temur (Temur) Hindistonga bostirib kirganidan keyin saltanat quladi. 15-asrda uning chegaralari ikki daryo Ganga va Jom bilan chegaralangan. 1519-yildan Bobur Kobuldan Shimoliy-Gʻarbiy Hindistonga yurish qildi. 1525-yilda Bobur Dehli sultoni Ibrohimshoh Lodiyning raqibi Ollomxonni yordamga chaqirdi va 1526-yilda Bobur qoʻshin jihozlab, Dehliga qarshi yurish boshladi. 1526-yil aprelida Panipatda Ibrohimshoh Lodi bilan boʻlgan jangda Bobur gʻalaba qozonadi. Bobur qo‘shini 15 mingga yaqin askar va 20-24 to‘pni o‘z ichiga olgan. Boburga turli hisob-kitoblarga ko‘ra, 100 dan 1000 tagacha jangovar fillarni o‘z ichiga olgan 30-40 000 jangchidan iborat Lodi qo‘shini qarshilik ko‘rsatdi. Bobur 1527 yilda Xanuada (Sikri yaqinida) Rajput shahzodasi Sangram Singxni mag'lub etdi.
Bobur yangi davlatga asos solib, qudratli imperiyaga asos bo‘lib, uni yevropaliklar Mo‘g‘ullar imperiyasi, rus sharqshunoslari esa Boburiylar imperiyasi deb atashgan. Boburning o‘zi dashtning madaniyatsiz, shaharsiz, ko‘chmanchi aholisi uchun mo‘g‘ul, mo‘g‘ul nomini qo‘llagan. 1521-yilda yozilgan Bobur muhrida uning nasabnomasi quyidagi tartibda keltirilgan: Bobur — Umar Shayx, Sulton Abu Said, Sulton Muhammad, Mironshoh va Amir Temur. Boburning birinchi maʼlum boʻlgan tangalari 1497-yilda chiqarilgan boʻlib, ulardagi yozuvlar: Sulton Zohir addin Muhammad Bahodir (Bobur) va Fargʻona sultoni, yaʼni 1497-yilda Bobur oʻzini Fargʻona viloyatining mahalliy hukmdori sifatida koʻrsatgan. 1511-1512 yillarda Samarqandda Bobur chiqargan tangalarda qanotlarini yoyib uchayotgan suv qushlari tasvirlangan. Taxmin qilish mumkinki, o'rta asrlarda yorug'lik, farovonlik g'oyasi sifatida qabul qilingan uchar qush tasviri notinch davrda Samarqandda umid uyg'otish uchun mo'ljallangan.
Bobur boy adabiy va ilmiy meros qoldirdi. U jahon e’tirofiga sazovor bo‘lgan mashhur “Bobur-nomi” asari , o‘ziga xos va go‘zal lirik asarlar (g‘azal, ruboiylar), musulmon fiqhiga oid risolalar (“Mubayin”), poetika (“Aruz risolasi”), musiqa, harbiy ishlar, shuningdek, “Xatt-i Boburiy” maxsus alifbosi. Bobur Alisher Navoiy bilan xat yozgan. Boburning turkiy tilda yozilgan she’rlari obrazlarning keskinligi, aforizmi bilan ajralib turadi. Boburning asosiy asari bu janrning tarixiy adabiyotdagi ilk namunasi bo‘lgan “Bobur-noma” avtobiografiyasi bo‘lib, 1493-1508 va 1519-1529 yillardagi voqealarni yoritib beradi, zodagonlar hayoti, odob-axloqi tafsilotlarini yorqin jonlantiradi. va davr odatlari. Fransuz sharqshunosi Lui Bazan fransuzcha tarjimasiga (1980) yozgan muqaddimasida “(Boburning) avtobiografiyasi islom adabiyotida juda kam uchraydigan janrdir”, deb yozgan edi. Umrining so‘nggi yillarida Vatandan judolik mavzusi Bobur lirikasining markaziy mavzularidan biriga aylandi. Boburning tarixchi, geograf, etnograf, nosir va shoir sifatidagi xizmatlari bugungi kunda jahon sharq fani tomonidan e’tirof etilgan. Uning merosi dunyoning deyarli barcha yirik sharq markazlarida o‘rganiladi. Bobur she’rlari shoirning tarjimai holi bo‘lib, unda teran tuyg‘ular she’riy tilda ta’sirchan ifodalangan, hayotiy holatlar bilan to‘qnashuv natijasida yuzaga kelgan kechinmalar mahorat bilan bayon etilgan bo‘lib, bu haqda shoirning o‘zi nafis so‘zlaydi: Qanday azob-uqubatlarga, og‘ir musibatlarga chidamadi, Bobur? Qanaqa xiyonatlar, haqoratlar, qanday tuhmatlar, Bobur bilmagan? Ammo “Bobur-noma”ni o‘qigan kishi shoh va shoir Bobur qanchalar azob-uqubatlarga chidaganini ko‘radi . O‘sha davrning eng boy padishahlaridan biriga aylangan u doimo ona yurti – Moverannahrni sog‘inib: Siz begona yurtdasiz - va, albatta, inson unutiladi! O'ziga achinadigan yagona odam - bu chin yurakdan. Sarguzashtlarimda bir soat quvonchni bilmadim! Aziz vatan uchun inson abadiyatdan motam tutadi. Shimoliy Hindistonni qo‘lga kiritgandan so‘ng, Bobur mashhur Ko‘hinur olmosiga ega bo‘ldi, keyinchalik u London xazinasiga tushguncha bir boburiydan boshqasiga o‘tdi. Bobur “Devon”, “Mubayyin”, “Aruz risolasi”, “Risoola Validiya”, “Harb ishi” asarlari muallifi. Boburning mashhur g‘azallaridan biri «Mehribonlik» — «Yaxshilig» she’ri bo‘lib, unda xalqqa yaxshilik qilish kerak-el (Bori elga yaxshilik kilgilki, mundin yaxshi yo‘q Kim, degailar dahr aro ko‘ldi falondin). yaxshilik).
Bobur 1496-yilda O‘sh shahridagi Sulaymon tog‘ida 1960-yillarda sovet hokimiyati tomonidan vayron qilingan va 1989-yilda qayta tiklangan uy qurdirdi. Bobur 1501-yilda hozirgi Tojikistonning togʻli hududlarida boʻlib, toshlarga bir qancha yozuvlar yozgan. Ulardan birida shunday deyilgan: Eshitdimki, tabiatan barakali Jemshid ariq bo‘yidagi toshga shunday yozgan ekan: “Bu ariqda biz kabi ko‘plar dam olib, ko‘z pirpiratmay ketdilar. Jasorat va kuch bilan egalladik dunyoni, Lekin o'zimiz bilan qabrga olib ketmadik. Bobur o‘z davrining mashhur turkiy shoirlari bilan xat va she’r almashgan. She’rlarini yuborib, Alisher Navoiydan javob xati oladi.
Bobur 1530-yil 26-dekabrda Hindistonning Agra shahrida, ehtimol dizenteriyadan vafot etgan. Vasiyatiga ko'ra, uning qoldiqlari Kobulga o'zi asos solgan bog'ga ko'chirilgan. Keyinchalik bu yerda maqbara qurilgan. Bobur o‘limidan oldin mol-mulkini to‘rt o‘g‘liga bo‘lib bergan. Katta oʻgʻil Humoyun hind mulkiga (Hinduston), qolgan oʻgʻillari Panjob, Kobul va Qandahorni qabul qilib, Humoyunga imperiyaning oliy hukmdori sifatida boʻysunishi kerak edi.

Захираддин Мухаммад Бабур.

Бабур. Полное имя - Захир-ад-дин Мухаммад Бабур (узб. Zahiriddin Muhammad Bobur; араб. ﻇَﻬﻴﺮْ ﺍَﻟَﺪّﻳﻦ مُحَمَّدْ بَابُرْ‎). Родился 14 февраля 1483 года в Андижане (ныне Узбекистан) - умер 26 декабря 1530 года в Агре (Индия). Среднеазиатский полководец, поэт, государственный деятель. Падишах Индии и Афганистана. Основатель династии и Империи Бабуридов. Основатель империи Великих Моголов.

Правитель Ферганы в 1494-1504 годах.
Правитель Кабула в 1504-1526 годах.