Buxoro davlat universiteti fizika yo‘nalishi

(20.6)

munosabat orqali bog‘langan, bu yerda q – rezonatorning L uzunligida joylashgan yarim to‘lqinlar soni.

Spontan nurlanishning aktiv rezonatorda kuchaytirilishi va nihoyat, shu rezonatorning kogerent nurlari generatorlariga aylanishi avtotebranuvchi sistemalarda generatsiya o‘z-o‘zidan uyg‘ongan vaqtda rivojlanib boradigan jarayonlarga juda o‘xshashdir. Bunday sistemalarda tebranuvchi sistema bilan tebranishlarni ta’minlab turgan energiya manbai o‘rtasidagi musbat teskari bog‘lanish muhim rol o‘ynaydi. Induktiv musbat teskari bog‘lanishning mohiyati qiyosan sodda bo‘lishini elektron lampali tebranish generatorida ko‘rishimiz mumkin.

Optik kvant generatorlarida ko‘zguli rezonator nurlanish maydoni bilan uning energiya manbai- aktiv muhit o‘rtasida musbat teskari bog‘lanish vujudga keltiradi. Rezonatorning ko‘zgulari tufayli yorug‘lik oqimi aktiv muhitda ko‘p marta tarqaladi (shu bilan u kuchayadi). Bu hol generatsiyaning o‘z-o‘zidan uyg‘onishi hamda uni davom ettirish uchun zarur. Lekin rezonatorning lazer ishidagi vazifasi maydon energiyasining zichligini aktiv muhitda ko‘paytirishdangina iborat bo‘lmaydi. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan o‘xshashlikka asosan, avtotebranuvchi rejimning vujudga kelishi uchun teskari bog‘lanish musbat bo‘lishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, sistemada bo‘lgan hamda teskari bog‘lanish kanali orqali kelayotgan tebranishlar o‘rtasida qat’iy sinfazalik mavjud bo‘lishi shart.

Bundan ko‘rinadiki optik kvant generatorlari fizikaning turli sahalarida paydo bo‘lgan uchta asosiy g‘oyaga asoslangan. Birinchi g‘oya Eynshteynga tegishli bo‘lib, u kogerent bo‘lmagan issiqlik nurlanishi nazariyasida majburiy chiqarish jarayoni mumkin ekanligini postulat qilib aytgan. Ikkinchi asosiy g‘oya muvozanatda bo‘lmagan termodinamik sistemalardan foydalanish bo‘lib, bu sistemalarda elektromagnitik to‘lqinlar yutilmasdan, balki kuchayishi mumkin (V.A.Fabrikant, 1940 yil). Nihoyat, radiofizika sohasiga tegishli bo‘lgan uchinchi g‘oya - kuchaytiradigan sistemani avtotebranuvchi sistemaga, ya’ni elektromagnitik kogerent to‘lqinlar generatoriga aylantirish uchun musbat teskari bog‘lanishdan foydalanishdan iborat.