Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Agroiqlimiy tahlil. Iqlimning asosiy resurslaridan hisoblangan termik va namlik resurslari u yoki bu qishloq xo`jalik ekinlarining rivojlanishi va hosildorligiga katta ta'sir etadi. Shularni hisobga olib L. N. Babushkin Turon provinsiyasi hududida beshta termik zonalarni ajratadi. Jazirama issiq, harorat yig`indisi 4900 gr. dan ortiq (ingichka tolali paxta novlarining tarqalishi ehtimoli bor bo`lgan zonalar: issiq harorat yig`indisi 4000 dan 4900 gr. gacha o`rtacha va tez pishar paxta navlarining tarqalishi ehtimoli bor bo`lgan zonalar): iliq harorat yig`indisi 2800 dan 4000 gacha (uzumchilik yetishtirilishi mumkin bo`lgan zonalar): salqin harorat yig`indisi 1000-2800 gradusgacha (boshoqli don ekinlar zonasi) va harorat yig`indisi 1000 gr. dan kam bo`lgan (baland tog`larning dehqonchiliksiz zonalari) sovuq zona.
Chorvachilik uchun iqlimni baholashda quyidagilar hisobga olinadi:
1. Noqulay iqlimiy holatlar (ertangi sovuq, kuchli yomg`ir, ho`l qor, kuchli shamollar va h. k. ) Ularni hayvonlar sog`ligiga ta'siri.
2. Tuproq yuzasini qurish vaqti bu yaylov o`simligini qurish vaqtini belgilaydi.
3. +5 izotermasini o`tish vaqti, chunki molni yaylovga haydash shu izoterma kuzatilgan kundan boshlanadi.
4. Yaylovlarning mahsuldor, hosildorligi.
5. Relyefi (parchalanganligi, qiyaligi va x. )
III. Landshaft asosida termik zonalar bilan tabiiy namlik (atmosfera yog`in-sochinlari) zonalarini birgalikda solishtirish (tahlil qilish) quyidagilarni aniqlash imkonini beradi: 1) paxtachilik, uzumchilik va boshoqli don ekinlari talab qiladigan issiqlik ko`rsatkichiga yaqin bo`lgan termik resurslar, lekin faqat sun'iy sug`orish sharoitida yetishtiriladigan ekinli maydonlar (issiqlik va iliq, lekin juda quruq sarhadlar): 2)termik resurslarga binoan faqat sug`orib yetishtiriladigan ekinlar: (paxtachilik, uzumchilik) va mavjud namlik yog`in-sochin resurslaridan foydalaniladigan kam issiqsevar (boshoqli don) ekinli maydonlar (issiq va iliq, lekin qurg`oqchil hududlar):
3) Issiqsevar ekinlarni yetishtirishda termik resurslarning yetishmasligi sababli yaroqsiz, lekin faqat yog`in-sochin resurslarining chegaralanganligi sababli sug`orib yetishtiriladigan donli ekinlarga yaroqli maydonlar (salqin, lekin qurg`oqchil sarhadlar): 4) termik resurslarning yetarli emasligidan issiqsevar o`simliklarni yetishtirishda yaroqsiz lekin mavjud tabiiy namlik yog`in-sochin resurslariga binoan boshoqli don ekinlari uchun yaroqli bo`lgan maydonlar (salqin, lekin qurg`oqchil yoki namli hududlar): 5)tabiiy atmosfera namliklari bilan yetarli darajada ta'minlanganligiga hatto kam issiqsevar boshoqli don ekinlariga ham yaroqsiz maydonlar (sovuq sarhadlar).
Ammo hududning landshaft xususiyatlariga bog`liq holda barcha joy tiplari ilmiy asosli natijalarga tayanmaganligi sababli jumhuriyatning barcha zonalaridagi tabiiy potensialidan yetarli darajada oqilona foydalanilmayapti. Vaholanki, cho`ldan baland tog` va glisial - nival tipgacha tarqalgan rang-barang tabiiy komplekslarni o`zida mujassamlashtirgan landshaft kartasi sug`orma va lalmikor dehqonchilikni va yaylov chorvachiligini hozirda va istiqbolda rejalashtirish uchun geografik asos bo`lib xizmat qilishi mumkin edi.