Buxoro davlat universiteti pedagogika kafedrasi bolalar pedagogikasi

4. OB-HAVONI TA’RIFLAB O’RGATISH

Obyekt va havoni ta'riflash yosh bolalarga tabiatni tushunish, uning omillarini o'rganish va tabiatga munosabatni rivojlantirishda yordam beradi. Obyekt va havoni ta'riflab o'rganish, yosh bolalarni tabiatga bo'lgan qiziqishini oshiradi va ularni tabiatning ajralmasligi, o'zgacha xususiyatlari va uni muhofaza qilishning ahamiyatini tushuntiradi.
Yosh bolalarga obyekt va havoni ta'riflashning muhim qismlarini quyidagi tartibda o'rgatish mumkin:

1. 
   Obyektlarni tanishish: Yosh bolalarga tabiatda ko'paygan obyektlarni, masalan, hayvonlar, o'simliklar, joylar, qurollar, qishloqlar kabi narsalarni tanishish va nomlashdan boshlang. Ular tabiatda ko'paygan obyektlarning nomlarini o'rganish orqali ularning identifikatsiya qilish qobiliyatlarini oshirishadi.
   
2. 
   Obyektlarning xususiyatlarini o'rganish: Yosh bolalarga obyektlarning asosiy xususiyatlarini o'rganish imkonini berish kerak. Misol uchun, hayvonlarning turlariga qarab ularning tarkibiy tuzilishi, qanday ovqatlanishlari, yashash joylari va ularning faoliyatlariga oid ma'lumotlar berish uchun muhimdir. Bu, ularning obyektlarni o'rganish va tushunishda tafsilotlar bilan ishlashlarini ta'minlayadi.
   
3. 
   Havoni tushunish: Yosh bolalarga obyektlarning yanada tushunish uchun ularning ularga ko'rsatadigan tabiatga xos xavfsizlik, harakat, hissiyot va o'zgacha xususiyatlarni ta'riflash kerak. Ular tabiatning har bir elementining xususiyatlarini, masalan, suv, o'zgarishlar, meva-yovvoslar, quyosh nuridan foydalanish, ob-havo holatlarini o'rganish orqali havoni tushunishlarini oshirishadi.
   
4. 
   Tabiatni tasvirlash va tavsiflash: Yosh bolalarga obyekt va havoni tasvirlashni o'rganish imkonini taqdim etish ham muhimdir. Ular obyektlarni tasvirlab, rassomlik qilish, ranglar va shakllar yordamida tabiatning tavsifi va tasviri bo'yicha rivojlanishlarini oshirishadi. Bunda rassomlik vositalar, tasviriy materiallar va tajribalar foydalanilishi mumkin.
   
5. 
   Tabiatni qadr-qimmatlash: Yosh bolalarga obyekt va havoni qadr-qimmatlashni o'rganish orqali ularni tabiatning mahsulotlari, so'nggi tuzumlar, foydalanish va muhofaza qilishning ahamiyati haqida o'rgatish mumkin. Ular tabiatdagi resurslarning muhokama qilinishi, muhofaza qilinishi, ehtiyotkorlik va ehtimol ravishda o'tkaziladigan o'zgarishlar haqida tushuntirishadi. Bu ularning tabiatni qadrlash, ozod etish, uning ehtimol tahribatlardan himoya qilish va tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan o'simliklarni, hayvonlarni va suv resurslarini qanchalik ehtiyotkor foydalanishlarini tushuntirishga yordam beradi.
   

Bundan tashqari, yosh bolalar uchun obyekt va havoni ta'riflash o'rganish, ularning ilmiy-tadqiqot va tahlil qilish qobiliyatlarini ham rivojlantiradi. Ular tabiatdagi muammolarni tahlil qilish, obyektlarni o'rganish va havoni o'qishning asosiy aspektlarini o'rgandan so'ng, o'z o'ziga xos savollar yaratish va ularni ilmiy tadqiqotlar orqali topshirishga imkon beradi. Bu ularning intellektual rivojlantirishini, muhokama qilish va muammolarni yechish qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim o'rin tutadi.
Jumladan aytganda, obyekt va havoni ta'riflab o'rganish yosh bolalarga tabiatni tushunish, uning muhofaza qilish, obyektlarni identifikatsiya qilish, havoni tushunish, tasvir qilish, tavsiflash va ilmiy-tadqiqot qobiliyatlarini rivojlantirishda katta rol o'ynaydi. Ular tabiat bilan bog'liq ma'lumotlarni o'rgangan holda uning ehtimol ravishda o'tkaziladigan o'zgarishlarni tushunish va muhofaza qilishga qaratilgan faoliyatlarini tushuntirishadi. Bu esa ularning tabiatga e'tibor qaratish, tabiatni himoya qilish, muammolarni yechish va ilmiy-tadqiqot jarayonlarini o'rgatishga yordam beradi.
Tabiat haqida o'rganish va uning muhimligini tushuntirishning bir qadamini qo'shish uchun, yosh bolalarga tabiatning o'ziga xos ma'nolari, o'zgacha xususiyatlari va uning o'zgarishlari haqida o'rgatish mumkin. Ular tabiatdagi o'zgarmas qonunlarni o'rganib, tabiatdagi zararli ta'sirlarni tushunish va tabiatni muhofaza qilishning zarurati bilan tanishishadi.
Tabiatda bo'lgan iklim o'zgarishlari, ob-havo holatlari, meva-yovvoslar, suv resurslari va boshqa tabiiy vaziyatlarning o'zgarishlari haqida o'rganish yosh bolalarga tabiatning dinamikasini tushuntiradi. Ular o'zgarishlarni tasvirlab, tavsiflab va tabiatdagi jarayonlarni tahlil qilish orqali tabiatda sodir bo'layotgan o'zgarishlarni o'rganishadi. Bu ularning ilmiy-tadqiqot va tahlil qobiliyatlarini oshiradi, fikrlarini ifodalash va tabiatdagi muammolarni tahlil qilishga yordam beradi.
Bundan tashqari, yosh bolalarga tabiatni muhofaza qilishning zarurati, tabiiy vaziyatlarni ta'lim va ma'rifat asosida himoya qilish, tabiat bilan o'zaro munosabatlarni o'rgatishga imkon beradi. Ular tabiatni muhofaza qilishning muhimligini tushuntirish, atrof muhitni saqlash, yog'ochlar va suv resurslarini samarali foydalanish, o'simliklar va hayvonlarni himoya qilish, tabiiy yerlar va atrof muhitni saqlash kabi mavzular bo'yicha bilimlarini oshirishadi.
Tabiat haqida o'rganishning jismoniy rivojlantirish uchun ham ahamiyati mavjud. Yosh bolalar tabiatda aktivlik, egiluvchanlik va harakatlanish imkoniyatlarini o'rganish, tabiatda o'zaro hamjihatlikni rivojlantirish, sport va boshqa fizikaviy faoliyatlar orqali tabiat bilan aloqani o'sishga yordam beradi. Ular o'zlashtirishlarini oshirish, qo'l va ko'z ko'rishni yanada rivojlantirish, jismoniy kuchlarni oshirish va sog'liqni saqlash imkoniyatlarini o'rganishadi.