Buxoro davlat universiteti psixologiya kafedrasi

ANGLIYADA TARAQQIYOT MUAMMOSINING O`RGANILISHI

Yirik ingliz psixologi Tomas Bauerning "Gudakning psixik usishi" nomli asari o`zining muayyan darajada ajoyibotlarga, sexrga, ilmiy materiallarga boyligi billi boshka tadkiqotlarga keskin ravishda ajralib turadi. Angliya psixologik adabietlarga ham gipotetik, ham deduktiv eksperiment asosiga kurilgan noeb tadkiqotlar juda kam, ayniksa gudaklarning kamolotiga bagishlangani bundan mustasno emas. Mazkur asarda usish jarayoni kuyidagi davrolarga ajratilgan xolda o`rganilgan: Birinchi kunlari, dastlabki xaftalar va oila. Zukkolik bilan ijod kilingan va moxirona utkazilgan tajribalar T. Bauerga gudakning xarakat va bilish qobiliyatlari usishining xusussiyatlari to`g’risida bir kator yangi omillarni urnatish imqoni berdi. Bu xolat o`z navbatida chetel psixologiyasida o`rganilaetgan jarayonlarning tabi atiga oid karashlarni shubxa ostiga kuyishga sharoit yaratdi, ularning yuzaga kelishi va ri vojlanishi to`g’ri tushuntirish buyicha taklif va muloxazalar bildirishga negiz xozirladi.

T. Bauer raxbardigida Lipsit va Sikvilyond tajriba utkazib, bolaga gudakga nisbatan javob tarikasida boshini bir tomonga. Qo’ng’iroqning ovoziga esa ikkinchi tomonga burishni krgatishga muvofik bo`ldilar. Gudak va kungirok ovozlari tasodifiy ravishda almashtirilib borilganda boshni burish fakat kerakli yo`nalish buyncha amalga oshishn ta`minlab turadi. Bola ob`ektlar farkni uddasidan chikgandan keyin tadkiqotlar vaziyatni o`zgartirdilar: Agar da bola" Kungirok chalinsa" chapga, "Gudok" eshitilsa, unga xarakatlanishini o`zlashtirgan bo`lsa, unda u mazkur sxemaga mos kechishi kungirok chalinsa boshini unga, gudokga javob reakiiyasiga chapga burishga urnatish lozim edi. Bolalar topshirikni xech kiynalmasdan bajarishga erishdilar:
a) kungirok va gudok ovozida farklash; b) stimul (kungirok, javob (boshini burish); v) shartli reflekslarni mustaxkamlash jarayonlari yuzaga keldi.


Tajriba kuyidagi sxemada olib borilgan.

Stimul	Javob	SHartlar
Kungirok	Boshchi chapga burish	Mustaxkamlanmagan
kungirok	Boshni ungga burish	Mustaxkamlash
gudok	Boshni chapga burish	Mustaxkamlash
gudok	Boshni ungga burish	Mustaxkamlanmagan

Angliyada kyong tarkalgan nazariyadan biri bu Uaytning tarakkiet mo­deli hisoblanadi. Ushbu model’ kuyidagi kurinishga ega.