Buxoro davlat universiteti psixologiya kafedrasi

KICHIK GURUHLARDAGI DINAMIK JARAYONLAR


Ma`lumki, guruxda tuplangan kishilar urtasida doimiy muloqot va munosabatlar mavjud bo`ladiki. ularning mazmuni va yo`nalishiga kura, o`ziga xos sotsialpsixologik muxit shakllanadi. Bu muxit guruxning tarakkietini ham, undagi turli jarayonlarni ham belgilaydi. Guruxning dinamik jarayonlari deganda avvalo uning shakllanish jarayoni, liderlik va guruxga turli karorlarni kabo`l kilish jarayoni. guruxning xar bir shaxsga ta`siri kabilar tushuniladi.
Guruxning shakllanishi uning paydo bo`lishi xakida gapiradigan bo`lsak. avvalo shuni ta`kidlash lozimki, gurux jamiyat ehtiyojlari va ijtimoiy talablar asosida paydo bo`ladi. Masalan, sinf jamoasi doimo bolalarning tutilishi, rivojlanishi va ularning maktablarda ta`lim olishlari kerakligi uchun, talabalar guruxi ham shunga uxshash oliy ma`lumotlar olishlari kerak bo`lganligi uchun paydo bo`ladi va xokazo. Lekin bu masalaning ijtimoiy tomoni. Uning sof psixologik tomoni ham borki. u odamlarning nima uchun jamoa­larda ishlashi, odamlar ichida bo`lishi bilan boglik. CHunki xar bir normal insonda muloqotga bo`lgan ehtiyoj hamda turli xaetiy vaziyatlarda o`zini ijti­moiy ximoyada sezish ehtiyoji borki, bu narsa turli kichik jamoalarda ular­ning bo`lishini taqozo kiladi. Lekin guruxda a`zo bo`lish bilan birgalikda xar bir individ kator guruxiy jarayonlarning guvoxi bo`ladi.
Birinchidan gurux o`z a`zolariga ma`lum tarzda psixologik ta`sir ko`rsatadi. Bu xodisa psixologiyada konformizm deb ataladi (O`zbek tilida "moslashish" ma`nosini bildiradi). Bu xodisaning moxiyati shundan iboratki. u individning guruxda kabo`l kilinadigan normalar, fikrlar, xulkatvor standartlarini kanchalik kabo`l kilish yoki kabo`l kilmasligi bilan boglik. Gurux fikrini kanchalik tez kabo`l kilish uning ta`siriga berilish individ bilan guruxning ziddiyatlarnni oldini olish mumkin. SHuning uchun ham indi­vid ana shunday xattixarakat kilishga intiladi. Lekin ana shunday gurux fikriga, xarakatsha kushilish turli shakllarda bo`lishi mumkin: tashki qonformillik individ gurux fikriga nomigagina kushiladi, aslida ruxan u guruxga karshi turadi ichki qonformillilik individ gurux fikriga tulaligicha kushiladi va ruxan kabo`l kiladi. Ana shunday xollarda individ bilan bosh kalar urtasida ziddiyat yoki qonfliktlar paydo bo`lmaydi. Bu urinda yana bir tushuncha ham bor, u ham bo`lsa "negativizm" tushunchasidir, bu individning xar kanday sharoitda ham gurux fikriga karshi turishi va o`zicha mustakil fikr, mavkeini namoyon kilishidir. Bu tabiiy individ uchun nokulay lekin, mustakil fikr, odil xarakatlar doimo xurmat kilinadigan jamoalarda negativizm xodisasi emon illat sifatida kabul kilinmaydi.
Guruxlardagi yana bir jarayon bu guruxning uyushqokligi muammosidir. Gurux a`zolarining bir birlarini yaxshi bilishlari, bir birlarining dune karashlari, xaetiy printsialari, kadriyatlarini yaxshi tasavvur kilishla ri bunday uyushqokligining birinchi omilidir. Ikkinchi va asosiy omilbu usha guruxni birlashtirib to`rgan faoliyat maksadlarini. uning yo`nalishi va mazmunini bilishdagi goyaviy birlikdir. Umuman, eksperimental tadkiqotlarda kayd etilgap guruxga oid fikrlardagi umumiy uyushqoklikga ijobiy zamin hisoblanadi.
Guruxlardagi liderlik va umumiy karorlarga kelish ham dinamik jarayonlarga kiradi, lekin bu masalalarni boshkarish psixologiyasi masalalari doirasida keyingi boblarda o`rganamiz.