Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

M arketing tizim i haqida tushuncha.
M arketing tizim i - bu q o ’yilgan m aqsadlarga erishish va m aqsadli bozor 
talabini qondirish uchun m arketing qism larining aniq birikuvidir. M arketing tizimi 
ijtim oiy-iqtisodiy elem entlar, su b ’yektlar y ig ’indisidan iboratdir. M arketing tizimi 
o ’z tarkibiga turli elem entlam i qam rab oladi:
>
ta ’minotchilar;
>
raqobatchilar;
>
vositachilar;
>
iste'm o lch ilar (bozor);
>
firm a (kom paniya).
M arketing tizim ini shakllantirish va am al qilishi aniq o ’rab turgan m uhit 
ta ’sirida olib boriladi.
M arketing dasturlari va rejalarini m uvaffaqiyatli am alga oshirishda firm alar 
nafaqat o ’z ichki salohiyatlariga suyanishlari, balki firm a faoliyatiga bevosita 
b o g ’liq b o ’lm agan kuchlam ing ta ’sirini inobatga olishlari 
lozim. 
O datda 
firm alam ing m arketing dasturlaridagi kam chiliklari uni tuzishdagi xatolar deb 
e ’tiro f etiladi. A slida esa m arketing tadbirlarini am alga oshirishdagi ayrim
qiyinchiliklar k o ’pgina hollarda tashqi kuchlar, om illar ta ’sirida v ujudga keladi.
M asalan, inflyasiya su r’atlarining ortishi oqibatida xaridorlam ing xarid qilish 
quvvati pasayadi, k o ’pgina iste’mol m ollarini yalpi iste’mol qilish susayadi. 
B unday sharoitda bozorga k o ’plab tovarlar va xizm atlam i chiqargan korxona narx 
siyosatini inflyasiyaning o ’zgarishiga qarab m uvofiqlashtirishi, nazorat etishi 
m urakkablashadi. C H unki tovarlam i ishlab chiqarish vaqtidagi sarf-xarajatlam i 
sotish vaqtida qoplash uchun vaziyat, yoki boshqacha qilib aytganda, im koniyat 
yom onlashadi. Joriy harakatlam i kelgusida qoplab borish va sarflangan kapitalning 
sam arali qaytishini ta ’m inlash m ushkullashadi.
Boshqa tom ondan, tegishli korxona m ahsuloti yoki xizm atini iste’mol 
qilishni hohlagan xaridor uni bir oz kechiktirishga yoki arzon turiga alm ashtirishga 
harakat qiladi. V aholanki, ushbu korxona o ’z m ahsulot va xizm atlar k o ’lam ini 
baholagan va ishlab chiqarish quvvatlaridan sam arali foydalanish uchun yetarli 
tadbirlam i rejalashtirgan b o ’lishi m um kin. 
Bu holatdan tashqi m uhitdagi 
o ’zgarishlam i inobatga olish, favqulodda holatlar vujudga kelish sharoitiga 
m oslashish tadbirlarini ham nazarda tutishi kerak.
M arketing tadqiqotlarida tashkilot yoki korxona faoliyat yuritayotgan tashqi 
m uhit om illarini o ’rganish, ulam i nazarda tutish zarur b o ’ladi. M arketing m uhitini 
o ’rganishda uni yalpi m uhit om illariga nisbatan farqini anglam oq lozim. M asalan, 
m enejm ent va biznesini tashkil etishga oid m asalalam i hal etishda tashqi muhit 
om illari turlicha tartibda va y o ’nalishda o ’rganiladi. Tashkilot m arketing m uhitini
271

---

o ’rganish esa eng avvalo, m arketing faoliyatini tashkil etish va m arketing 
m aqsadlarini am alga oshirish vazifasini sstivor qilib q o ’yadi.
M arketing m uhiti - tashkilotdan tashqari holda faol ta ’sir o ’tkazadigan 
su b ’yektlar va kuchlar y ig ’indisi b o ’lib, bozor ishtirokchilari va xaridorlar bilan 
b o ’ladigan barcha m unosabatlarga va ularning shakllanishiga t a ’sir o ’tkazadi.