Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

v a y o n g ’in d a n sa q la sh
Q uritish uskunasidan foydalanganda xavfsizlik texnikasi va paxta zavodlari 
va tayyorlov punktlari uchun am al qilayotgan ishlab chiqarish sanitariyasi 
qoidalariga rioya etish kerak. Foydalanishda band b o ’lganva quritish uskunasi 
b o iim ig a yangi kelgan barcha ishchilar xavfsizlik texnikasi b o ’yicha, albatta, y o ‘l- 
y o ’riq olishlari zarur.
T ayyorlov punktlarining m udirlari, boshliqlar, sm ena ustalari ishchilam ing 
sozlangan uskunalarda, m axsus ish kiyim ida ishlashlarini va xavfsizlik texnikasi 
y o ’riqnom asi shartlarining bajarilishini kuzatib borishlari shart.
Paxtani quritish uskunalarida ishlashga 18 yoshgacha b o ig a n o ’sm irlar 
q o ’yilmaydi. X avfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish texnikasi b o ’yicha 
yuriqnom alar ish joylari yonida oyna tagidagi rom larda va yaxshi yoritilgan jo y g a
osib q o ’yilishi kerak.
Q uritish uskunasining m assasini sim bilan yerga ulanm ay ishlatilishi man 
qilinadi. Q uritish barabanining quyidagi qism lari yerga ulanishi kerak:
— Elektr dvigatellari va tok ulagichlarining korpuslari;
— baraban quritgichi ta ’m inlagichining rom i;
— barabanning orqa tayanchi.
Q uritgichlar va issiqlik ishlab chiqargichlarining xarakatlantirish tasm alari, 
birlashtiruvchi m uftalari, ham m a aylanadigan detallari va qism lari m ahkam
biriktirilgan to ’siqlarga ega bulishi kerak.
Issiqlik ishlab chiqargichlarining tutunsurgich yunaltiruvchi apparati, 
shiberlar, purkagich, gorelkalar nosoz b o ig a n d a , shuningdek, ut yoqish xonasida 
y o ru g iik b o im a g a n d a yoki sust yoritilganda ishlatish man qilinadi.
Issiqlik ishlab chiqargichlarini ishga tushirishdan oldin o ‘t yoqish binosini 
sham ollatish v a unda gaz xidi, suyuq y onilg’i b ug’lari y o ’qligiga shuningdek, gaz 
xam da y onilg’i quvurlarining butunligiga ishonch hosil qilish kerak.
209

---

Issiqlik ishlab chiqargichining barcha kiziydigan elem entlari va qism lari 
ham da yordam chi uskunalar issiqlik o ‘tkazm aydigan m aterial bilan qoplangan 
b o ’lishi, qoplam alar yuzasining harorati 45°C dan oshm asligi kerak.
Q uritgichni ishga tushirishdan oldin, baraban ichida va shaxta poydevorida 
odam lar y o ’qligiga ishonch xosil qilish kerak. Q uritgichni faqat sex ustasi ishga 
tushiradi yoki ishga tushirish haqida farm oyish beradi.
B araban ichida ishlaganda (profilaktika, ta ’m irlash) yoritish uchun faqat past 
kuchlanishli chiroqlardan foydalanish m um kin (m ax. 36V).
Q uritgich ishlagan vaqtda q o ’l yoki boshqa begona buyum larni eshik yoki 
lyuklar orqali quritish kam cralariga kiritish man qilinadi.
Q uritgichlam ing nosoz narvonlari, m aydonchalari va ularga q o ’yilgan 
panjaralari bilan ishlashi m an qilinadi.
Q at’iy bajarilishi shart b o ’lgan y o n g ’indan saqlashning asosiy qoidalari va 
tadbirlari quyidagilardan iborat.
Suyuq y o n ilg ’ida ishlaydigan issiqlik ishlab chiqargichlari ishlayotganda:
— sa rf sig ’im lari yopiq b o ’lishi va olovdan to ’silgan «nafas olish» naychasi 
bilan jixozlanishi kerak;
— yo n ilg ’i quvurlari sarflash baklaridan nishab qilib tortilgan b o ’lishi kerak;
— y o n ilg ’i kelish quvurlarida kam ida ikkita berkitgich o ’m atilishi kerak —
biri purkagich yonida, boshkasi sarflash sig ’imi yonida;
— y o n ilg ’i nasosi berkitish klapani bilan b o g ’langan b o ’lishi va
у 
ishlaganda nasos ishi to 'x tash i kerak.
Issiqlik ishlab chiqargichlari gazsim on y o n ilg ’ida ishlaganda:
— gaz quvurlari tom dan 1 m yukori k o 'tarilg an sham ollatish va xavfsizlik 
sham lari bilan jixozlanishi kerak;
— gazi chiqib turgan quvurdan foydalanish m an qilinadi;
— gaz chiqishini aniqlash uchun ochiq olovdan foydalanish m an qilindi. G az 
chiqishini aniqlash sovun eritm asi yordam ida bajarilishi kerak.
H am 
suyuq, 
ham gazsim on 
y o n ilg ’ida ishlaydigan 
issiqlik 
ishlab 
chiqargichlari alanga uzilgan va o ’chgan vaktda ham da ventilyator to ‘xtab 
qolganda yoqilg’i kelishini to ’xtatuvchi avtom at bilan ta ’m inlanishi kerak.
Q uritish agentini keltirish quvurlarida, quritish kam eralari yonida harorat 
datchiklari o ‘rnatilgan b o ’lishi lozim . U lar tovush yoki nur yordam ida signal berish 
asboblari bilan b o g ’langan b o 'lib , xizm at k o ’rsatuvchi xodim larga quritish 
agentining harorati ruxsat etilgan m iqdordan oshgani xususida xabar beradi.
Q uritgichlarda paxta yonishining oldini olish m aqsadida quyidagilarga ruxsat 
etilm aydi:
— optim al tartibdan yuqori haroratda b o ’lgan quritish agentini ishlatish;
2 1 0

---

— barabanga ш оу tekkan paxtaning, o g ’ir buyum lam ing (toshlar, metall 
buyum lar va xokazolam ing) tushishi;
— paxta kelishi, xatto qisqa m uddatli uzilganda yoki quritgich to ’xtaganda 
quritgichga quritish agentini uzatish;
— quritish kam era va ta ’m inlagich qurilm asi ichida tolali chigitlam ing osilib 
qolishi va uzoq vakt «yangi» quritish agenti ta ’siri ostida b o ’lishi;
—
quritgichning 
xarakatdagi 
qism larining 
xarakatsiz 
qism larga 
ishqalanishi va urilishi;
— ta ’m inlagich qurilm asida paxtaning tiqilishi, barabanga m aterialning 
toMishi.
Paxtani quritishda yon g ’in chiqishining oldini olish uchun quyidagi 
tadbirlarni bajarish kerak:
— quritish agentining quritgichga kirishda xaroratini m untazam nazorat 
qilish va 280°S dan oshishiga yul q o ’ym aslik;
— barabanlam ing ichki qurilm asini osilib qolgan paxtaning tolali chigitlari 
va o g ’ir aralashm alardan m untazam tozalab turish;
— ish joylarini iflosligi va tolali changdan doim tozalab turish;
— haftada kam ida bir m arta tashqi va ichki elektr tarm oqlarini toksizlantirib 
tozalash, shuningdek, paxta quritgichlarining tortish shaxtalarini tolali changdan 
tozalash kerak. Q uritgichda y o n g ’in chiqqan taqdirda darxol tutayotgan paxta 
o ’chirilishi va xavfsiz jo y g a o ’tkazilishi kerak. Q uritgichda ishni boshlashga 
quritish kam erasi, ta ’m inlagich qurilm asi sinchiklab kurib chiqilib, yon g ’in 
sabablari b artaraf etilgandan keyingina y o ‘l q o ’yiladi.
Q uritish-tozalash va tozalash sexlarida quyidagilar taqiqlanadi:
— ochiq olovdan foydalanish, korxonaning yon g ’in xavfsizligi vakili 
yuqligida avtogen va elektr payvandlash ishlarini o ’tkazish;
— uskuna yoniga m oy tom gan latta-puttalarni tashlash (ham m a artish 
m ateriallari sm enada kam ida bir m arta tozalanishi lozim b o ’lgan m axsus qutilarda 
saqlanishi kerak);
— y o n ilg ’i va tez o ‘t oladigan m oddalam i saqlash;
— y o n g ’inga qarshi uskuna va asboblardan n o to ‘gri m aqsadda foydalanish.
Q uritish-tozalash va tozalash sexlari quyidagilar bilan ta ’m inlanishi kerak:
— yon g ’in gidrantlari, o ’t uchirgichlar, suvli bochkalar, qum , nam at va
y o n g ’inga qarshi barcha zarur jix o zlar (chelakpar, belkuraklar, boltalar, yenglar va 
xokazolar).
Texnologik m ashinalarda paxtaning yonishi aniqlanganda yoki sexlarda 
y o n g ’in paydo b o 'lg an d a ishchilarga xabar berish uchun tovushli signal (sirena, 
qattiq bong urish q o 'n g ’iroqlari va boshkalar) b o ’lishi lozim.
211

---

Y ongan paxta aniqlansa,sexdagi barcha uskunalam i darxol to ’xtatish va 
xizm at k o ’rsatuvchi xodim lar kuchi bilan jam i m avjud vositalar bilan yonishni 
tugatishga kirishish va bu haqida darxol o ’t o ’chirish xizm atiga xabar qilish lozim. 
E lektr dvigatel sim lari yonganda ulam i toksizlantirib, shundan keyingina o ‘tni 
nam at, kum , o ’t o ’chirgich bilan o ’chirishga kirishish va o ’t o ’chirish komandasi 
kelishi bilanoq, o ’t o ’chiruvchilar raxbarining farm oyishini so 'zsiz bajarish kerak.
Y o n g ’in o ‘chirilgach, jam i uskunalar kuygan paxtadan tozalanishi v a qum kq 
qilib artilishi kerak. K uygan paxtani sexdagi m axsus ajratilgan jo y g a olib borib 
q o ’yish darkor.
N azorat savollari:
1. T ransport x o ’jalig in i tashkil qilish nim adan iborat?
2. K orxonada qanday transport vositalari turlarini bilasiz?
3. T ransport vositalari sonini aniqlash m etodikasi qanday?
4. T ransport harakatlari m arshrutlarini belgilashda qanday tashish usullari 
q o ’llaniladi?
5. K orxona yuk oboroti va yuk oqim i nim a?
6. O m bor x o ’jalig in i tashkil qilish qanday ishlam i o ’z ichiga oladi?
7. Q anday om bor turlarini bilasiz?
8. K erakli om bor hajm lari qanday hisoblanadi?
9. Paxtani y o n g ’indan saqlash m uhofazasi qanday am alga oshiriladi?
212