Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

Korxona ombor 
л
со 
’jalig i korxonaga qabul qilinuvchi m oddiy texnik 
resurslar va tayyor m ahsulot harakatini hisobga olish, nazorat qilish va 
saqlash funkstiyalarini bajaradi.
O m bor x o ’jaligi o ’z funksiyalarini o ’z m uddatlarida va minim al xarajatlar 
bilan sifatli bajarishi kerak. O ziq-ovqat sanoatidagi ishlab chiqarishlar yuqori 
m aterial sig ’im iga egadir. Shuning uchun ular har kuni k o ’p m iqdorda xom -ashyo 
ishlatib, k o ’plab m ahsulot ishlab chiqaradi. X om -ashyo va m ahsulot zahiralarini 
saqlash va boshqa m aqsadlar uchun m axsus ixtisoslashgan binolar va om borlam ing 
b o ’lishi talab qilinadi. U larni qurishdagi xarajatlar salm oqlidir. U lar korxonaning 
asosiy ishlab chiqarish fondlari qiym atida yuqori salm oqqa ega b o ’lib, k o ’pchilik 
hollarda texnologik sexlam i qurilishiga ketgan xarajatlardan ortiq b o ’ladi. Shuning
205

---

uchun korxonaga kerakli kattalikdagi om borni aniqlash, uning turini tanlash va 
ishlatishni tashkil etish katta aham iyat kasb etadi. O m borlar bir necha turda b o ’lishi 
mum kin:
14-chizm a. O m borlar turi
U m um zavod om borlari o ’z navbatida quyidagilarga b o ’linadi:
1. M aterial om borlari (asosiy va yordam chi m ateriallar, yoqilg’i om bori);
2. Bir sexda ishlov berilib ikkinchi sexga ishlov berishga uzatiladigan yarim
fabrikatlar v a boshqa m ateriallar om bori;
3. Ishlab chiqarish jaray o n ig a xizm at k o ’rsatadigan ishlab chiqarish om bori;
4. Sexlardan tayyor m ahsulot qabul qiluvchi, qadoqlovchi va iste’molchiga 
uzatuvchi tayyor m ahsulot om bori;
5. C hiqindilar, ikkilam chi xom ashyo om bori;
6. T aralar, idishlar, m axsus kiyim lar, x o ’ja lik m ateriallar va ishchi 
iste’molchilari saqlanadigan x o ’ja lik om borlari.
O m borlar ularning ish faoliyatlariga qarab joylashtiriladi: M asalan, m ateriallar 
va ishlab chiqarish om borlari iste ’m olchi sexlar yaqiniga joylashtiriladi, bu o ’z 
navbatida y uklam i kam m asofa orqali k o ’chirishni ta ’minlaydi.
O m borlar o ’z konstrukstiyasiga k o ’ra ochiq, yarim ochiq, yopiq va maxsus 
om borlarga b o ’linadi:
206

---

15-chizm a. O m borlarning 
konstrukstiyasiga k o ’ra turlari
Silos tipidagi om borlam i qurish uchun xarajatlar yuqori 
b o ’ladi, amm o 
foydalanish davrida sarflar kam roqdir. Sanoat korxonalarida o ’rinli b o ’lgan 
material aylanishi yuqori sharoitda, foydalanish sarflaridagi iqtisod q o ’shim cha 
kapital q o ’yilm alarining tez qoplanishini ta ’minlaydi.
K orxonaning om borxonalar bilan ta ’m inlanganligi 2 xil usul bilan aniqlanadi. 
Birinchi usulda xom ashyoning yoki tayyor m ahsulotning kunlarda ifodalangan 
zahirasi aniqlanadi. O lingan kattalik norm ativ bilan taqqoslanadi va xulosalanadi, 
kerak b o ’lsa tashkiliy - texnik choralar ishlab chiqilib ulam i am alga oshirish orqali 
om bordan foydalanishni yaxshilashga erishiladi. H isoblashlar xom ashyo om borlari 
uchun va tayyor m ahsulot om borlari uchun alohida bajariladi. Ikkinchi usul 
b o ’yicha hisoblashlarda yuk aylanishining m axsus grafigi tuziladi. U korxonaning 
norm al ishlashini ta ’m inlovchi xom ashyo va m ahsulotning m aksim al zahirasini 
k o ’rsatadi. Shunga va b a ’zi rezervga asoslanib kerakli hajm dagi om borxona 
aniqlanadi va m avjud om bor bilan taqqoslanadi.
O m bor x o ’jaligini tashkil etish quyidagi ishlam i o ’z ichiga oladi:
a)ishlab chiqarish jarayonlari to ’g ’ri aniqlilik, proporstionallik uzluksizlik, 
ritm lilik tam oyillariga asosan korxona ishlab chiqarish strukturasini tahlil qilish;
b)om borxonalar turi va nom enklaturasini aniqlash;
v)yangi om borxonalam i joylashtirish chizm asini ishlab chiqish, loyihalash va 
qurish;
207

---

d)om borxonalar ishi operativ kalendar rejalarini ishlab chiqish;
e)om bordan m aterial oqim lar harakatini hisobga olish va nazoratni tashkil 
qilish;
yuklam i olish va iste’m olchilarga etkazishni tashkil etish;
h)om bor x o ’ja lig i ishi sam aradorligini tahlil qilish va uni ishini yaxshilash 
b o ’yicha tadbirlam i ishlab chiqish va tadbiq qilish;
22.5. O m b o r la r h a jm in i a n iq la sh .
K orxonalam ing faoliyati davom ida om bor x o ’jaligini tashkil etishning 
elem entlaridan biri b o ’lib, m a’lum m iqdordagi xom ashyo yoki m ahsulotni saqlash 
uchun kerakli om bor hajm ini hisoblash yuzaga keladi. H isoblashlar mos 
m ateriallam i saqlashning xususiyatini hisobga olgan holdagi form ulalar orqali 
am alga oshiriladi. Silos tipidagi om bor uchun bitta silosning hajm i quyidagicha 
hisoblanadi:
Es = V • H • Kp;
bu yerda:
- bitta silosning sig ’imi (t);