Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

26.2.M arketingni tashkil etish tam oyillari va korxonalarda 
m arketing xizm atini boshqarish
M arketingning asosiy tam oyillari
Ijtim oiy aham iyati nuqtai nazaridan to ’rtta m arketingni m uqobil m aqsadlarga 
ajratiladi:
1. Iste ’mol darajasini oshirish;
2. Iste’m olchilam i qondirilishini m aksim allashtirish;
3. Iste’mol tanlovini m aksim allashtirish;
4. T u nnush tarzini (sifatini) oshirish.
Iste’m ol darajasini oshirish ishlab chiqaruvchilar foydasini o ’sishga olib 
keladi, ishlab chiqarishni va xizm atlar sohasini rivojlantirishga, shuningdek 
ishsizlikni kam ayishiga olib keladi.
Iste’m olchilam i 
qondirilganligini 
m aksim allashtirish 
is te ’mol 
kutayotgan tovar (xizm at) xossalariga to ’liq m os kelishiga erishishni k o ’zlaydi.
Iste’mol tanlovini m aksim allashtirish iste’m olchilarga shunday tovar 
(xizm at)larni turli xillarini k o ’rsatib, ularning xodim lariga to ’liq m os keluvchi 
bozorda tovarlam i qidirib topish m um kin b o ’lgan tovarlam i m ujassam lashtiradi.
Turm ush sifatini oshirishda m arketing tovarlam i sotish, sifatini 
ta ’m inlash va tovar (xizm at) narx b o ’yicha m aqbul b o ’lish em as, balki jism o n iy va 
m oddiy jih atd an sifatni anglatadi.
M arketingning asosiy tam oyillari:
1. 
Iste’m olchiga y o ’naltirilganlik.
2. 
K elgusiga y o ’naltirilganlik. Ishlab chiqaruvchi m arketing faoliyatini 
qisqa m uddatli natijalariga em as, balki uzoq m uddatli natijalariga m o ’ljalni olgan 
b o ’lishi kerak.
3. 
O xirgi am aliy natijalarga erishishga y o ’naltirilganlik.
M arketing faoliyati natijasi o ’lcham li b o ’lishi kerak (bozor ulushi, sotish 
hajm i, foydaning o ’sishi).
M arketing tam oyillari m arketing asosini va uning m ohiyatini ochib beruvchi 
holat, talabdir. M arketingni m ohiyati - tovar ishlab chiqarish va xizm at k o ’rsatish 
albatta iste’m olchiga, talab ishlab chiqarish im koniyatlarini doim o bozor talabiga 
m o ’ljallashdan iborat. M arketing m ohiyatidan quyidagi asosiy tam oyillar kelib 
chiqadi:
272

---

>
iste’m olchilarga nim a kerak b o ’lsa o ’shani ishlab chiqarish kerak;
>
bozorga tovarlar va xizm atlar taklifi bilan emas, balki iste’m olchilam
m uam m olarini echish vositalari bilan ishlash;
>
tovar ishlab chiqarishni ehtiyoj va talabni tadqiq qilgandan so ’ng tashkil 
etish kerak;
>
firm ani 
ishlab 
chiqarish-eksport 
faoliyatining 
oxirgi 
natijalariga 
konsentrlashganini kuchaytirish;
>
m arketing konsepsiyasi vositalarini q o ’llash asosida m arketing dasturini 
shakllantirishga olib keluvchi q o ’yilgan m aqsadlarga erishish uchun kom pleks 
yondoshish va m aqsadli dastur uslubini ishlatish;
>
tovarni iste’m olchiga siljitishni barcha b o ’g ’inlarini m arketing bilan 
qam rab olish m aqsadida bir vaqtni o ’zida m aqsadli y o ’naltirilgan ta ’sir asosida 
bozor talabiga m os keluvchi tovar ishlab chiqarish strategiya va taktikasini 
q o ’llash;
>
korxona faoliyatini va m arketing xizm atini bozorda tovar xulq-atvorini 
bashorat qilishi va strategik rejalashtirishni am alga oshirish asosida sam arali 
kom m unikasiyani uzoq m uddatli istiqboliga m o ’ljal olish;
>
tovarni yashash davrini barcha bosqichlarini ishlab chiqarish va tovar 
taqsim lashni ijtim oiy va iqtisodiy om illarini hisobga olish;
>
tashkilot va tarm oqlar rejasiga nisbatan bozom i birlam chi ekanligini 
eslash;
>
talab va taklifni balanslashtirish m aqsadida rejalam i tarm oqlararo 
koorrdinasiyalash va o ’zaro ta ’sirini ushlab turish;
>
tovar bozori yoki firm a im iji (o b ro ’yi) va raqobatli afzallikni qidirish va 
shakllantirish jaray o n id a aniq holatda agressivlikka, hujum korlikka, faollikka 
intilish, um um iy holda m arketingning asosiy tam oyillari - bu bozom i bilish, unga 
m oslashish va bozorga ta ’sir o ’tkazishdan iborat.
X ulosa qilib aytganda, m arketingning m ohiyati va m aqsadlaridan 
quyidagicha asosiy tam oyillari kelib chiqadi:
> iste’m olchilarga y o ’naltirilgan tam oyil, y a ’ni iste’m olchi shohdir;
> istiqbolga y o ’naltirilgan tam oyil, y a ’ni su b ’yekt faoliyati istiqbolga 
y o ’naltirilgan b o ’lishi zarur;
> pirovard k o ’rsatkichga erishishga y o ’naltirilgan tam oyil, y a ’ni bozor 
hissasini, foydani oshishi va hokazolar.