Buxoro muhandilik-texnologiya instituti yuldasheva saida nem atovna sanoat korxonalarida

Boshqaruv tizimi - deganda nim ani tushunish lozim ? A gar jam iyatning butun 
iqtisodiy tizim ini oladigan b o ‘lsak, uning tarkibiga kiruvchi k o ‘plab kichik 
tizim lam i - tarm oqlar, korxonalar, birlashm alar va hokazolam i ko ‘rishim iz 
m um kin. U larning har birini ikki jihatidan: m ustaqil faoliyat yuritish nuqtai 
nazaridan yoki butun birlikning tarkibiy qismi sifatida k o ‘rib chiqish mum kin. 
M asalan, korxona (firm a) m ustaqil boshqaruv tizim i yoki tarm oqning (ishlab 
chiqarishning) b o iin m a s i, b o ‘g ‘ini sifatida faoliyat yuritishi m um kin. Bunga 
b o g iiq b o ‘lgan holda boshqaruvning tashkiliy tuzilm asi, uning vazifalari 
shakllantiriladi.
A m aliyotda shu narsa isbot qilinganki, boshqaruvning ju d a ham yirik 
tashkiliy tuzilm asi bozor iqtisodiyotida m aqsadga m uvofiq b o 'lm ay d i. U kutilgan 
natijalarni berm aslikdan tashqari, boshqaruv qarorlarini bajarishda m uam m olam ing 
yuzaga kelishiga, boshqaruvning yakuniy m aqsadini oraliq vazifalar bilan alm ashib 
ketish xavfi kuchayishiga olib keladi.
0 ‘zaro aloqada va m a ’lum jih atd an bir-biriga b o ‘ysunuvchi b o ‘lgan 
boshqaruv o b ’yektlari va su b ’yektlari faoliyatning alohida k o ‘rinishi sifatida 
boshqaruvning m uhim elem entlari hisoblanadi. Bu aloqani quyidagi tarzda chizm a 
yordam ida k o 'rsatish mum kin:
K orxonada boshqaruvning ta ’siri boshqaruv o b ’yektiga y o ‘naltirilgan b o iib , 
ishlab chiqarish va x o ‘jalik yuritish jarayonlari, ishab chiqarish uskunalarini 
ekspluatatsiya qilish, turli m iqyosdagi m ehnat kooperatsiyasi va hokazolar boshqaruv 
o b ’yekti b o iis h i m um kin. B oshqaruv su b ’yekti esa qoidaga k o ‘ra, korxona rahbari 
yoki boshqaruv o b ’yektlarini m aqsadli ravishda boshqarishni am alga oshiruvchi 
xizm at rahbarlaridir. Boshqaruv o b ’yektlari va su b ’yektlari doim o o 'z a ro aloqada 
b o 'lib , bunda asosiy o ‘rin boshqaruv o b ’yektiga, y a ’ni boshqaruvchi tizim ga 
ajratiladi. B oshqaruv o b ’yektining m azm uni, unda yuz berayotgan o 'zg arish lar 
boshqaruv su b ’yekti vazifalari va harakatlarini belgilab beradi. Bu esa boshqaruv 
shakllari va usullarini m ukam m allashtirishda aks etadi. , boshqaruv tizim i ishlab 
chiqarish 
sam aradorligiga 
erishish 
va 
korxonaning 
iqtisodiy 
salohiyatini 
m ustahkam lashda m uhim om illardan biri b o 'lib xizm at qiladi. Shu bilan b ir paytda 
ishlab chiqarish sam aradorligining o 'sish su r’ati, qabul qilingan yoki amalga 
oshirilayotgan boshqaruv tizim i progressivligining o 'lchovi xizm atini ham o'taydi. 
B undan kelib chiqqan holda, q o 'y ilg an m aqsadga qisqa m uddatda va ishlab chiqarish 
resurslaridan unum li foydalangan holda yaqinlashish darajasini korxonani boshqarish
70

---

sam aradorligining bevosita m ezoni sifatida k o 'rsatish mum kin
R asm iy tashkilotlar bir qancha boshqaruv p og'onalari va bo'linm alaridan 
jborat. Boshqaruvning funksional sohasi term ini butun tashkilot uchun b o 'lin m a 
bajaradigan ishga taalluqlidir, m asalan, m arketing, m oliya va h.k.
T ashkilot strukturasi bu tashlilotdagi insonlam ing o 'z a ro rasm iy va norasm iy 
m unosabatlari y ig 'in d isid ir.4
Tashkilot strukturasi - boshqaruv p o g 'o n alari va funksional sohalarning 
m antiqan tuzilgan shakli b o 'lib , unda tashkilot m aqsadlariga sam arali erishish 
ta ’m inlanadi.R ahbariyatning struktura to 'g 'risid a g i qarori asosida har bir lavozim
tashkilot m aqsadlariga erishishda zarur hissa q o 'sh ad ig an bir qancha vazifalarni 
qam raydi \