Buyrak to`qimasida me’yorda va patologik holatlarda moddalar almashinuvi

Buyrak to`qimasida me’yorda va patologik holatlarda moddalar

almashinuvi. Buyrak to`qimasida kechuvchi murakkab fiziologik jarayonlar 
metabolik energiyani yuqori darajada sarflanishini talab qiladi. Tinch holatda 
organizm qabul qilayotgan kislorodning 8-10% buyrakdagi oksidlanish 
jarayonlarga sarflanadi. Boshqa a’zolarga qaraganda buyrak massasiga 
sarflanadigan energiya miqdori birmuncha ko`proq. Buyrak po`stloq qismida 
aerob, mag`iz qismida anaerob jarayonlar kechadi. Buyrakda boshqa a’zolarda 
uchraydigan fermentlar bilan bir qatorda o`z to`qimasiga maxsus bo`lgan 
fermentlari ham bor, masalan, kreatin sintezidagi boshlang`ich reaktsiyani 
karalizlaydigan glitsin-amidinotransferaza (transamidinaza): 
L-arginin + glitsin → L-ornitin + glikotsiamin 


 


Siydikning kimyoviy tarkibi. Siydik tarkibidagi quruq moddalar (sutkalik 
miqdori taxminan 60 g) organik va anorganik moddalardan iborat. 
Hozirgi vaqtda siydikda jami 150 dan ortiq kimyoviy moddalar borligi 

aniqlangan. 

Siydikdagi azotli organik moddalar 


Siydikchil (mochevina) – siydikdagi organik moddalarning katta qismini 
tashkil etadi. Katta odam siydigi bilan bir sutkada o`rtacha 30 g ga yaqin siydikchil 
chiqariladi. Siydik bilan chiqariladigan azotning sutkalik umumiy miqdori 10 dan 
18 g gacha, aralash ovqatlanganda siydikchil azoti miqdorini 80-90% ni tashkil 
etadi. Siydikda siydikchil azotini miqdori oqsillarga boy bo`lgan ovqat iste’mol 
qilinganda, to`qima oqsillarini parchalanishi bilan boruvchi kasalliklarda 
(isitmalaganda, saraton, gipertireoz, diabet va boshqalar), shuningdek, ba’zi dorilar 
iste’mol qilinganda (masalan, gormonlar) ko`payadi. Aksincha, siydikdagi 
siydikchil miqdori jigar og`ir jarohatlanganda, buyrak kasalliklarida (ayniqsa, 
buyrak filtratsiya qilish qobiliyati buzilganda), shuningdek insulin va boshqa
dorilar ta’sirida kamayadi. 


Kreatinin  ham azot almashinuvining oxirgi mahsuloti. Mushak to`qimasida 
fosfokreatindan hosil bo`ladi. Odam organizmida kreatininni sutkalik miqdori 
doimiy bo`lib, asosan mushak massasining holatini aks ettiradi. Erkaklar tana 
massasining har bir kg i sutkada siydik bilan 18-32 mg kreatinin ajratiladi, 
ayollarda esa kamroq - 10 dan 25 mg gacha. Keltirilgan miqdorlar ortiqcha oqsil 
iste’mol qilinganda o`zgarishi mumkin.

Kreatin – katta odamlar siydigida deyarli bo`lmaydi. Ko`proq miqdorda 
kreatin saqlovchi ozuqa iste’mol qilinganda yoki patologik holatlarda siydikka 
o`tishi kuzatiladi. Qon zardobida kreatin darajasi 0,12 mmol/l ga yetganda siydik 
bilan ajrala boshlaydi. 
Ma’lumki, jigar jarohatlarida, qandli diabetda, endokrin o`zgarishlarda 

(gipertireoz, addison kasalligi, akromegaliya va boshqalar), yuqumli kasalliklarda 

kreatinuriya kuzatilishi mumkin.