"Byudjet hisobi" fanining asosiy maqsadi talabalarda moliya organlari

Byudjet tashkilotining daromadlar va xarajatlar smetalarini ijrosi bo‘yicha buxgalteriya 
balansining sxematik kurinishi. 
AKTIV 
 
PASSIV 
Bo‘lim 
Bo‘lim 
I 
Nomoliyaviy aktivlar 
IV 
Kreditorlar 
II 
Moliyaviy aktivlar 
V 
Moliyaviy natijalar 
III 
Debitorlar 
BALANS 
BALANS 
Byudjetdan tashqari hisoblar 
 
4. Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobining tashkiliy jihatlari va bosh 
hisobchisining majburiyatlari, huquqlari va javobgarligi. 
O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonuniga hamda 
Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi Yo‘riqnomaga (Adliya vazirligida 2010 
yil 22 dekabrda 2169-son bilan ro‘yxatga olingan) muvofiq byudjet tashkilotining bosh hisobchisi, 

---

hisobchilari mazkur tashkilot rahbari tomonidan qonunchilikka muvofiq lavozimiga tayinlanadi 
va lavozimidan ozod qilinadi. 
Agarda tegishli qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, 
tashkilotlarning bosh hisobchilari o‘zlarining tizimidagi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini 
yuritilishini va moliyaviy hisobotlarni to‘g‘ri tuzilishini muntazam nazorat qilib turishlari lozim. 
Bosh hisobchi boshchilik qiladigan tashkilotning buxgalteriyasi mustaqil tarkibiy bo‘linma 
hisoblanadi. 
Tashkilot bosh hisobchisi bevosita mazkur tashkilot rahbariga bo‘ysunadi. Buxgalteriya 
hisobini yuritish, hisobotlarni tuzish va taqdim qilish masalalari bo‘yicha esa, tashkilotning 
rahbaridan tashqari yuqori tashkilot bosh hisobchisiga ham bo‘ysunadi hamda tashkilotda 
buxgalteriya hisobini yuritilishiga, moliyaviy hisobotlarni o‘z vaqtida va to‘liq topshirilishiga 
hamda yuqoridagi Yo‘riqnoma, shuningdek, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda belgilangan 
vazifalarni bajarilishiga javobgar bo‘ladi. 
Bosh hisobchi buxgalteriya xodimlari uchun xizmat vazifalarini har bir xodim uchun alohida 
belgilaydi. Buxgalteriyada xizmat vazifalari funksional belgilarga qarab taqsimlanadi, ya’ni 
xodimlarning har bir guruhiga yoki alohida bir xodimga ishning hajmiga qarab, ma’lum bir soha 
biriktiriladi. 
Tashkilot bosh hisobchisi lavozimga tayinlanishida va undan ozod etilishida belgilangan 
tartibda tashkilot rahbarining buyrug‘iga muvofiq tuzilgan komissiya tomonidan qabul qilish – 
topshirish kunida hisob, hisobot va arxiv hujjatlarining holatini ko‘rsatgan holda buxgalteriya 
ishlarini qabul qilish–topshirish to‘g‘risidagi dalolatnoma tuziladi. Zarur hollarda, ushbu 
komissiya tarkibiga yuqori tashkilot hamda tegishli moliya organlari bilan kelishilgan holda 
ularning vakillari ham kiritilishi mumkin. 
Quyida buxgalteriya ishlarini qabul qilish–topshirish to‘g‘risidagi dalolatnomani namunaviy 
ko‘rinishini keltiramiz: 
Byudjet tashkiloti bosh hisobchisining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
• buxgalteriya hisobini yuqoridagi Yo‘riqnomaga va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga 
amal qilgan holda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot 
texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish; 
• buxgalteriya hujjatlarini o‘z vaqtida va to‘g‘ri rasmiylashtirilishini hamda amalga 
oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish; 
• byudjet mablag‘larini, shuningdek, byudjetdan tashqari mablag‘larni xarajatlar smetasida 
ko‘zda tutilgan muayyan maqsadlarga to‘g‘ri sarflanishi, shuningdek, pul mablag‘lari va moddiy 
qimmatliklarning butligi ustidan muntazam nazorat qilish; 
• tizimiga kiruvchi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini qonunchilik talablariga muvofiq 
yuritilishini nazorat qilish; 
• tashkilotda xodimlarning ish haqlarini va unga tenglashtirilgan to‘lovlarini, shuningdek, 
ta’lim muassasalarida talabalarning stipendiyalarini belgilangan tartibda hamda o‘z vaqtida 
hisoblab chiqish; 
• smeta ijrosi jarayonida vujudga keladigan yuridik va jismoniy shaxslar bilan olib 
boriladigan hisob-kitoblarni o‘z vaqtida amalga oshirish; 
• pul mablag‘lari, hisob-kitoblar va moddiy qimmatliklar, shuningdek, boshqa aktivlarni va 
majburiyatlarni inventarizatsiya qilishda qatnashish, inventarizatsiya natijalarini o‘z vaqtida va 
to‘g‘ri rasmiylashtirish hamda ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish; 
• moddiy javobgar shaxslarga ularning javobgarligida turgan moddiy qimmatliklarning 
butligini saqlash va hisobini olib borish yuzasidan tushuntirish ishlarini o‘tkazish; 
• moddiy qimmatliklarni olish uchun berilgan ishonchnomalarni hisobini yuritish va ulardan 
to‘g‘ri foydalanilishini nazorat qilish; 
• 
moliyaviy 
hisobotlarni 
belgilangan 
muddatlarda 
tuzish 
va 
topshirish; 
• tashkilot rahbari tasdiqlashi uchun xarajat smetalarini va ularga ilova qilinadigan hisob-kitoblarni 
tuzish (agar rejalashtirish bo‘limlari yoki ushbu vazifani amalga oshiruvchi lavozim shtatlar 
jadvalida 
nazarda 
tutilmagan 
bo‘lsa); 

---

• asosiy vositalar hamda boshqa moddiy qimmatliklarni ularning saqlanish va foydalanish 
joylarida 
butligini 
muntazam 
nazorat 
qilish; 
• buxgalteriya hujjatlarini, hisob registrlarini, shuningdek, xarajatlar smetalarini (ilova hisob-
kitoblari bilan birga) saqlanishini ta’minlash (agar rejalashtirish bo‘limlari yoki ushbu vazifani 
amalga 
oshiruvchi 
lavozim 
shtatlar 
jadvalida 
nazarda 
tutilmagan 
bo‘lsa); 
• 
qonunchilikda 
nazarda 
tutilgan 
boshqa 
vazifalarni 
bajarilishini 
ta’minlash. 
Bosh hisobchi tashkilotning tegishli bo‘linmalari va xizmatlarining rahbarlari bilan 
birgalikda quyidagilarni muntazam ravishda nazorat qilishi lozim: 
Byudjet tashkilotining bosh hisobchisi yuqoridagi vazifa va majburiyatlardan kelib chiqqan 
holda 
quyidagi 
huquqlarga 
ega: 
• buxgalteriya hisobi va nazorat ishlari to‘g‘ri tashkil etilishini ta’minlash yuzasidan tegishli chora-
tadbirlar ko‘rishni tashkilot rahbaridan talab qilish; 
• tarkibiy bo‘linmalarda pul mablag‘lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni qabul 
qilish, saqlash hamda sarflash yuzasidan belgilangan tartibga amal qilinishini tekshirib turish; 
• mukofotlar hajmlarini pasaytirish (agarda qonunchilikda belgilangan normalardan oshib 
ketgan bo‘lsa) to‘g‘risida tashkilot rahbariga takliflar kiritish; 
• tashkilotning barcha bo‘linmalaridan buxgalteriya hisobini yuritish uchun talab qilinadigan 
hujjatlar va ma’lumotlarni rasmiylashtirishni hamda buxgalteriyaga taqdim qilishni talab qilish; 
• 
qonunchilikda 
belgilangan 
boshqa 
huquqlarni 
amalga 
oshirish. 
Bosh hisobchi quyidagilar uchun javobgar hisoblanadi: 
• buxgalteriya hisobi noto‘g‘ri yuritilib, natijada tartibsiz holatga kelgani va moliyaviy 
hisobot buzilganda (noto‘g‘ri tuzilganda); 
• pul mablag‘lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni kirim qilish, saqlash va sarflash 
yuzasidan 
qonunchilikda belgilangan tartibga zid operatsiyalar bo‘yicha hujjatlar 
rasmiylashtirilgan va ijroga qabul qilingan hollarda; 
• pul mablag‘lari bo‘yicha operatsiyalar, shuningdek, debitorlar va kreditorlar bilan hisob-
kitoblar kechikib hamda noto‘g‘ri amalga oshirilganda; 
• kamomadlar, debitorlik qarzlari va boshqa yo‘qotishlarni buxgalteriya hisobidan 
chiqarilish tartibi buzilganda; 
• buxgalteriya hisobini tashkil etishga doir boshqa normativ-huquqiy hujjatlar talablari 
buzilganda. 
Mansabdor shaxslar tomonidan noqonuniy xatti-harakatlar qilinayotgani ma’lum bo‘lib qolgan 
hollarda, bosh hisobchi tegishli chora ko‘rishi uchun bu haqda tashkilot rahbariga yozma axborot 
berishi lozim. 
Moddiy javobgar shaxslarni (kassirlar, ombor mudirlari va boshqalar) lavozimga tayinlash, 
ozod etish va boshqa lavozimga o‘tkazish masalasi bosh hisobchi bilan kelishib hal qilinadi. 
Turli tashkilotlar bilan tuziladigan shartnomalarni, agar ular bevosita tashkilotning moliya-
xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq bo‘lsa, shuningdek, xodimlarga mansab maoshlari, ish haqi ustamalari 
hamda mukofotlarni belgilash to‘g‘risidagi buyruqlar va farmoyishlarni dastlab bosh hisobchi 
ko‘rib chiqadi va ularga imzo chekadi. Shundan keyingina mazkur hujjatlar tashkilot rahbari 
tomonidan imzolanishi mumkin. 
Bosh hisobchining pul mablag‘lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni qabul qilish, 
saqlash va sarflash bo‘yicha qonunchilikka zid bo‘lgan operatsiyalar bilan bog‘liq hujjatlarni 
ijroga qabul qilishi hamda rasmiylashtirishi taqiqlanadi. 
Agarda, tashkilot rahbari tomonidan bosh hisobchiga ijro etishi uchun berilgan farmoyish 
(buyruq) yuzasidan bosh hisobchi va tashkilot rahbari o‘rtasida ushbu farmoyishni (buyruqni) 
buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritishning belgilangan tartibiga yoki qonunchilikka 
muvofiqligi borasida ziddiyat (kelishmovchilik) yuzaga kelsa, bosh hisobchi ushbu farmoyish 
(buyruq)ni ijro etmay turib, zudlik bilan tashkilot rahbariga mazkur holat yuzasidan asoslangan 
yozma 
axborot 
beradi. 
Bosh hisobchi tomonidan yozma ravishda axborot berilishiga qaramasdan tashkilot rahbari qayta 

---

yozma farmoyish (buyruq) bergan hollarda, bosh hisobchi ushbu farmoyish (buyruq)ni bajaradi. 
Bunda ushbu harakatni sodir bo‘lganligi uchun javobgarlik to‘liq tashkilot rahbariga yuklatiladi. 
Shundan so‘ng, tashkilot rahbari o‘zi qabul qilgan qaror to‘g‘risida yozma ravishda uch 
kunlik muddat ichida yuqori tashkilotga yoki tegishli moliya organiga habar berishi shart. Shunday 
xabarni olgan yuqori tashkilot yoki tegishli moliya organi belgilangan tartibda uni ko‘rib chiqadi 
va tegishli chora-tadbirlarni ko‘radi. 
Bosh hisobchiga uning hisob va hisobot bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri vazifalarini bajarish 
bilan bog‘liq bo‘lmagan topshiriqlarni berish mumkin emas. Shuningdek, bosh hisobchiga pul 
mablag‘lari va moddiy qimmatliklar uchun bevosita moddiy javobgarlik bilan bog‘liq bo‘lgan 
vazifalarni yuklash mumkin emas. Unga banklar va boshqa tashkilotlardan bevosita pul 
mablag‘larini olish taqiqlanadi.