C. Tarqatpa materiallar Xalıqaralıq temir jol arqalı júk tasıw koridorı Xalıqaralıq avtomobilde júk tasıw koridorı Xalıqaralıq aviatransport arqalı júk tasıw marshrutları makroekonomikaliq ko`rsetkishler

EKSPROT HA`M IMPORT KO`LEMI QURAMINDAG`I O`ZGERISLER DINAMIKASI

Ko`rsetkishler	Eksport ha`m importtin` uliwma qo`lemindegi u`lesi % esabinda		Ko`lemindegi o`zgeris, 2018 jil. Yanvar`-Dekabr` 2017 jil Yanvar`-Dekabrge salistirg`anda % esabinda
	2017 jil Yanvar`-Dekabr`	2018 jil Yanvar`-Dekabr`
Eksport qurami	100,0	100,0	108,8
Paxta talasi	86,2	84,6	106,9
Aziq awqat	1,6	6,2	4,3 ese
Ximiya o`nimleri plastmassa ha`m onnan jasalg`an buyimlar	-	-	-
Ren`li ha`m qara metallar	-	-	-
Mashina ha`m u`skeneler	-	0,1	5,6 ese
Energiya jetkerip beriwshiler	8,2	3,5	46,2
Xizmetler	-	0,8	87,8 ese
Basqalar	4,0	4,8	129,3

Ko`rsetkishler	Eksport ha`m importtin` uliwma qo`lemindegi u`lesi % esabinda		Ko`lemindegi o`zgeris, 2018 jil. Yanvar`-Dekabr` 2017 jil Yanvar`-Dekabrge salistirg`anda % esabinda
	2017 jil Yanvar`-Dekabr`	2018 jil Yanvar`-Dekabr`
Import qurami	100,0	100,0	77,8
Aziq awqat	4,1	7,1	135,8
Ximiya o`nimleri plastmassa ha`m onnan jasalg`an buyimlar	13,3	11,1	64,7
Ren`li ha`m qara metallar	12,3	14,6	92,4
Mashina ha`m u`skeneler	58,0	58,6	78,5
Energiya jetkerip beriwshiler	0,2	-	11,4
Xizmetler	-	-	-
Basqalar	12,1	8,6	55,1

Qaraqalpaqstan Respublikasinin` soсial-ekonomikaliq jag`dayi


SIRTQI SAWDA AYLANISININ` KONTINENTLER BOYINShA QURAMI ULIWMA KO`LEMGE SALISTIRG`ANDA % ESABINDA

2018 –jil 2017-jil

Qaraqalpaqstan Respublikasinin` soсial-ekonomikaliq jag`dayi
SANAAT

	Mln.sum	2005 jil Yanvar`-Dekabr`ge salistirg`anda % esabinda
O`nim islep shig`ariw	175443,0	110,1
Sonnan tarmaqlar boyinsha:
Janilg`i sanaati	30566,2	108,9
Ximiya ha`m neft`ximiya sanaati	5406,1	6,9 ese
Qara metall sanaati	2676,4	111,9
Mashina on`law ha`m metaldi qayta islew	1873,2	96,8
Ag`ashti qayta islew	929,9	129,6
Qurilis materiallari sanaati	6255,9	106,8
Jen`il sanaati	81888,7	103,4
Aziq awqat sanaati	40646,5	112,7
Sanaattin` basqa tarmaqlari	5200,1	116,3
Tutiniw tovarlari	54639,3	111,3
Sonnan:
Aziq awqat o`nimleri	38583,3	111,9
Aziq awqat emes o`nimler	8172,4	109,2
Araq,vino o`nimleri ha`m pivo	7883,6	110,6

Qaraqalpaqstan Respublikasinin` soсial-ekonomikaliq jag`dayi
SANAAT TARMAQLARI BOYINShA TIYKARG`I O`NIM TU`RLERIN ISLEP ShIG`ARIW

	2016 jil Yanvar`-Dekabr`	2015 jil Yanvar`-Dekabr`ge salistirg`anda % esabinda
Energetika
Elektroenergiya, mln.k.V.t.saat	2636	113,4
Jillik energiyasi, mln.G.kal	38,9	86,4
Jenil sanaat
Paxta talasi, tn	64537	102,4
Shigit, tn	101600	100,3
Paxta linti, tn	5356	107,0
Gezleme-jami, min.kv. m.	2259	102,2
sonnan: jip gezleme	2259	102,2
Aziq-awqat sanaati
Nan ha`m nan o`nimleri, tn.	42708	104,8
Su`t ha`m su`t o`nimleri, tn.	52712	135,6
Konservalar, min`.sha`rtli banka	749	95,4
Muz qaymaq, tn.	12	100,0
O`simlik mayi, tn.	15264	114,8
Makaron o`nimleri, tn.	3731	117,3
Baliq awlaw, tn.	648	100,0
Araq ha`m araq-liker o`nimleri, min` dol	381	109,2
Un-jarma ha`m aralas jem islep shig`ariw sanaati
Un, tn.	70024	90,7
Aralas jem, tn. (kombikorm)	33398	131,3

XALQARO TASHKILOTLAR
Butunjahon savdo tashkiloti (-BJST) - VTO) – 1995 yilda táriflar va savdo haqidagi bosh bitim (GAAT) bazasida tuzilgan. GAAT esa 1947 yilda tashkil etilgan bo‘lib, 90-yillar boshida unga 150 dan ziyod mamlakatlar ázo bo‘lgan.
VTOni tashkil etgan hujjatlar paketi hozir ham xizmat ko‘rsatish va savdo haqidagi bosh bitim (GATS) va intellektual mulkdorlarning savdo borasidagi haq-huquqlari to‘ǵrisidagi bitimga asoslanadi.
VTO jahon savdo madaniyatini shakllantiradi va bir necha vazifalarni bajaradi. Xususan, import poshlinaridagi yuqori to‘lovlar darajasini qisqartirish, tárifsiz cheklovlarning turlarini kamaytirish. Bu nufuzli tashkilot o‘z faoliyati bilan dunyo resurslarining xalqaro mikyosda tovar ayirboshlashi, barcha mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlanishi hamda yon-atrofidagi muhitni yaxshilanishini táminlashga xizmat qiladi.
Evropa erkin savdo assotsiatsiyasi (YEAST) – 1960 yilda tashkil etilgan hududiy iqtisodiy tashkilot. Dastlab uning tarkibida Avstriya, Buyuk Britaniya, Daniya (1973 yilgacha), Norvegiya, Portugaliya (1983 yilgacha), Shvesariya, Shvesiya bo‘lgan.
Keyingi iqtisodiy bosqichlardan so‘ng unga Islandiya, Finlyandiya, Lixtenshteyn qo‘shildi. 1991-1993 yillarda erkin savdo qilish bo‘yicha Turkiya, Chexoslavakiya, Isroil, Polsha, Ruminiya, Vengriya va Bolgariya kelishuvga imzo chekishdi. 1994 yilda esa bu mamlakatlar Evropa iqtisodiy maydoni haqida hamkorlikni tashkil etishdi. (Shvesariya va Lixtenshteyndan tashqari).
Evropa hamkorligi (YES-YEH) – Ǵarbiy Evropadagi uchta hududiy integratsiyalashgan guruhlar: 1951 yil tashkil etilgan Evropa po‘lat va ko‘mir ishlab chiqarish uyushmasi (YEOUS), 1957 yilda tashkil etilgan Evropa iqtisodiy hamkorligi, va 1958 yilda asos solingan Evropa atom energiyasi hamkorligi (Yevratom) dan iborat.
Evropada bu yo‘nalishlarda hamkorliklar doirasida ko‘pgina ijobiy ishlar amalga oshirildi va 1986 yilda Evropa Ittifoqini tuzish uchun yagona Evropa dalolatnomasi qabul qilindi.
Evropa Ittifoqi (YES-YEI) – 1992 yildagi Maastrixt shartnomasidan keyin, 1993 yildan Evropa hamkorligi bazasida tashkil etilgan integratsiyalashgan uyushma. Dastlab unga 12 mamlakat ázo bo‘ldi, ular: Belgiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Gresiya, Daniya, Irlandiya, Ispaniya, Italiya, Lyuksemburg, Niderlandiya, Portugaliya va Fransiya. 1994 yilgi kelishuvdan so‘ng yana uchta – Avstriya, Finlyandiya va Shvesiya qo‘shildi. Shu kecha-kunduzda Evropa Ittifoqining doirasi 27 davlatga kengaydi.
Hozirda bu hududda «Chegarasiz Evropa» deya yagona Evropa ǵoyasini amalga oshirish davom etmokda. Ǵarbiy Evropa mamlakatlari o‘rtasida siyosiy, iqtisodiy va valyuta ittifoqi tuzilishida ijobiy o‘zgarishlar mavjud.
BMSH ning savdo va taraqqiyot bo‘yicha konferensiyasi (YUNKTAD) – BMSH bosh Assambliyasi organi bo‘lib, u 1964 yilda tashkil etilgan.
YUNKTAD ning asosiy vazifasi Xalqaro savdo taraqqiyotini táminlash.
Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasi (MAR-XRA) – BMSHning ixtisoslashgan tashkiloti. U 1960 yilda Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki filiali sifatida tashkil etilgan. MAR barcha rivojlanayotgan mamlakatlarda bank faoliyati bo‘yicha imtiyoz va sharoitlar yaratilishini táminlash uchun xizmat qiladi.
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (MBRR-XTTB) – hukumatlararo kredit-moliya tashkiloti bo‘lib, uning asosiy vazifalari ázo mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishini raǵbatlantirish, xalqaro savdoni rivojlantirishga yordam berish va to‘lov balanslarini qo‘llab-quvvatlashdan iborat.
MBRR Xalqaro rivojlanish asosotsiatsiyasi, xalqaro moliya korporatsiyasi va Investitsiyalarni kafolatlash xalqaro agentligi filiallariga ega. Uning bu filiallari jahon bankida yuqori nufuzli moliya muassasalari sanaladi.
Xalqaro valyuta fondi (MVF-XVF) – BMSH tarkibidagi moliya tashkiloti. U 1944 yilda (Bretton – Vuds, AQSH) tashkil etildi. 1947 yildan esa o‘z faoliyatini boshladi. Fondning asosiy vazifalari – valyuta kurslarini tartibga solish, ularga rioya qilinishini nazorat etish me’yorlarini belgilash, to‘lov balanslarini bekarorligi munosabati bilan valyuta qiyinchiliklari yuzaga kelganida o‘z ázolariga valyuta resurslaridan yordam berish.
MVF ga 180 dan ortiq davlatlar ázo, shular qatorida Rossiya (1992) va MDH davlatlari.
Birlashgan millatlar tashkiloti (OON-BMSH) – 192 ta mamlakatlar ázo bo‘lgan yirik xalqaro tashkilot.
BMSH 1945 yilda tashkil etilgan. Uning faoliyat maqsadi unga ázo mamlakatlar tinchligi, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ahvolini yaxshilash. Ularning xalqaro iqtisodiy hamkorlik sari undash, xalqaro iqtisodiy munosabatlar taraqqiyotini táminlashdan iborat.
Neft mahsulotlari eksport qiladigan mamlakatlar tashkiloti (OPEK) – Xalqaro hukumatlar o‘rtasida tuzilgan tashkilot. U Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi davlatlari hududlaridagi neftni qazib olish va eksport qilish, ularning narxlarini belgilash massalarini amalga oshirish bo‘yicha 1960 yilda tashkil etilgan.
OPEKka 13 ta mamlakat ázo: Jazoir, Venesuela, Gabon, Indoneziya, Iroq, Eron, Qator, Quvayt, Liviya, Nigeriya, BAA, Saudiya Arabistoni va Ekvador.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OESR-IHTT)–dunyoning iqtisodiy munosabatlar va rivojlanish munosabatlariga kirishuvchi tashkiloti. U 1960 yilda tashkil etilgan bo‘lib, iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni muvofiqlashtirib turadi. Unga ázo mamlakatlar 1997 yilda 29 tani tashkil etgan. (Tashkilotning so‘nggi ázosi Koreya Respublikasi, 1996 yil, noyabr).
OESR hozirgi bosqichda YEI ning integratsiyalashgan qo‘shilmasi turiga kirmaydi, ammo bu tashkilot unga ázo bo‘lgan mamlakatlar tashqi iqtisodiy muammolari va ichki ijtimoiy taraqqiyoti massasalariga aralashadi.
«Parij klubi»-kreditorlar mamlakatlarning hukumatlararo muassasasi, MVF ázosi. 1961 yilda tashkil etilgan bu «klub» to‘lov muddatini bir tomonlama o‘zaytirishning oldini olish maqsadlarida rivojlanayotgan mamlakatlarning tashqi qarzlari shartlarini qayta ko‘rib chiqish bilan shuǵullanadi.
«Rim klubi» - Xalqaro jamoatchilik tashkiloti. 1968 yilda inson muhofazasi maqsadida tuzilgan. «Klub» jahon ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuksalishning global muammolarini hal etish, jamoat tashkilotlarini rivojlantirish, atrof-muhitda ishlab chiqarish ko‘payganidan inson uchun zararli havoni paydo bo‘lishiga qarshi kurashish faoliyati bilan shuǵullanadi.
BMSH ning iqtisodiy komissiyasi – beshta hududdagi iqtisodiy munosabatlarni nazorat qilib boradigan komissiya, yáni BMSH rahbarligidagi iqtisodiy va ijtimoiy Sovet (EKOSOS);
Evropa iqtisodiy komissiyasi (1947 yilda tashkil etilgan) YEIK. Osiyo va Tinch okeani uchun iqtisodiy-ijtimoiy komissiya (ESKATO, 1947).
Lotin Amerikasi uchun iqtisodiy komissiya (EKLA, 1948 yil va 1951 yil). Afrika uchun iqtisodiy komissiya (EKA, 1958 y), Shimoliy Osiyo uchun iqtisodiy-ijtimoiy komissiya (EKZA, 1974).
BMSH ning iqtisodiy va ijtimoiy Soveti (EKOSOS) – BMSH bosh Assambleyasining asosiy organlaridan biri. BMSH dasturidagi ijtimoiy va iqtisodiy sohalarning bajarilishini nazorat qiluvchi oliy maslahat idorasi. Bu kengash BMSHga ázo mamlakatlar hududdidagi tashkilotlarga rahbarlik qilish, muvofiqlashtirish huquqiga ega.
EKOSOS dirasida xalqaro iqtisodiy va ijtimoiy masalalar, BMSH ga ázo davlatlar ichidagi mavjud yuzaga kelgan muammolar hal etiladi.

XALQARO TASHKILOTLARNING QISQARTIRILGAN NOMLARI RO‘YXATI
ASEAN – Janubiy-Sharqiy Osiyo davlatlar assotsiatsiyasi.
ATES – Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi.
VOZ - Butunjahon soǵliqni saklash tashkiloti.
VTO - Butunjahon savdo tashkiloti
GATT - Tariflar va savdo haqidagi bosh bitim
EEK - Evropa iqtisodiy komissiyasi
ES - Evropa Ittifoqi
EES - Evropa iqtisodiy hamkorligi
MAR - Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasi
MBRR - Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki.
MVF - Xalqaro valyuta fondi
MOT - Xalqaro mehnat tashkiloti