Changda tovush chigarish yo'llari

Dars o'tish murakkab ijodiy mehnat jarayonidir. O'qituvchi o` quvchi bilan dars o'tishni boshlaganda, avval uyga berilgan vazifani o'quvchi tomonidan xatoga yo`1 qo'yilsa ham uni to xtatmasdan oxirigacha eshitib olish maqsadga muvofigdir. O'quvchi tomonidan yo'1 go'yilgan xatolarni ko rsatish va tushuntirish ishlari berilgan asarni gayta ijro etish jarayonida bajariladi. O'qituvchi tushuntirish ishlarini changda ijro etib ko'rsatish bilan uzviy bog langan holda dars o'tishi shakl va uslubiy jihatdan to' g ri olib borilayotgan ishdan dalolat beradi. Shunda o'quvchining darsga bo' lgan diqqat va e' tibori to' la jalb etiladi hamda unga qiziqishi ortadi. Dars o'tish jarayonida uy vazifasini tekshirish muhim ahamiyatga egadir. Mutaxassislik bo'yicha o'gituvchi har darsda ta' lim-tarbiya ishlarining asosiy masalalarini amalga oshirish uchun muayyan bosqichda ayniqsa eng qulay bo' lgan va natija beradigan vositalarini tanlaydi. Chang cholg'usida ¡jro etishni o'rganishda o' qituvchi o' quvchiga ganday o tirish kerakligini, chang cho'plarini to' g'ri ushlashni o'rgatishi, gavda, qo'llar va cholg'uning to' g'ri holati, harakatlarning erkinligi, ¡jro uslubi va shtrixlaring to g'ri ijrosi, asarda uchraydigan barcha belgilarga rioya qilish, asar matnini o`zlashtirishga e'tibor garatishi tavsiya etaladi. O'gituvchi o'quvchining cho p tashlashda qo llarning bilaklari mayin, parallel harakatda bo lishiga alohida e'tibor bermoqligi lozim. Tepki (pedal) mexanizmi tovush so'ndirgichidan o'ng oyoq bilan foydalanishni o quvchiga dastlabki darslardan boshlab o'rgatib borishi lozim. Chang torlarining joylashish balandligi changchini tirsaklaridan baland bo Imasligi, qo'1 va bilak xarakatlariga xech narsa xalaqit bermasligi kerak. Chang cho'plari pishgan g arov (bambuk) yog ochidan yo' nib ixcham va qulay gilib yasaladi. Cho pning uriladigan qismiga yumshoq rezina yoki

momiq (fils) o' ratiladi.
Changda tovush chigarish yo'llari:
1
UD (U) (urma zarb) - changda tovush chibarishning asosiy uslubi.
2. Cho'p chertmak
(pissikato kol leno) cho pning orga yassi qismi bilan torlarini
chertib (tirnab) iiro etish.
3. Barmoq chertmak
(pissikato) -
go'1 barmoqlari bilan torlarni mavin chertib (tirnab) ijro etish
Kol leno - cho'pning rezinasiz yalang qismida torlarni urib (taqillatib) ¡jro etish.
So'ndirma stakkato
(stakkato s surdinoy) - jaranglab turgan
chang torlarini
ikkinchi bo'sh go'1 barmoqlari bilan tez-tez so'ndirish.
Cho'p sirg*antirish (glissando kol leno) - cho' pning rezinasiz yalang qismi bilan
bir tordan ikkipchi torga yugoriga yoki pastga sirg' antirib chertish.
7. Tebratma (vibrasiya) - jaranglab turgan torlarning xarrak ustidan o'tgan ikkinchi
qismini go'1 barmoq bilan bosib tebratish
Applikatura (muvozanat)
Yakka urma zarb (detashe) - har bir notaga urilgan bitta zarb.
Rez (tremolo) - cho plarni torlarga tez-tez va uzluksiz almashtirib urish.
o'tish
Bor'lama (legato) - torlardan torlarga mayda rez usulida uzluksiz tez va mayin
4. Oisqa, sakratma zarb (stakkato) - cho'pni torlarga qisqa, uzib, yengil sakratib urish.
Changda texnikaviy ijrochilik mahoratni rivojlantirishda gamma, arpedjio, turli mashq va
etvudlarni muntazam ravishda o'rganib borish katta ahamiyatga egadir. Gamma, arpedjio, mashq va
etyudlar ustida ishlash ijrochilikning sifatiga, cho*pning aniq harakatiga, tovushning nafisligiga,
timni aniq his etishga, ayniqsa musiqaviy sado (intonasiya)ning aniqliligiga va hokazolarga e'tibor
berish zarur.
Fortepiano jo'rligida chang chalish o'quvchilarni ansamblda chalishga o'rgatadi. Bu esa
o'quvchilarning garmonik eshitish gobiliyatini rivoj-lantiradi. O'guvchi chang chalishda bukchaymasligi, uning yelkalari esa bir xil balandlikda bo'lishi alohida ahamiyatga ega. O 'quvchi uchun o'zlashtirishi qiyin bo '1gan o' quv asarlarini yonlab o 'may, balki o'quvchida bunday qiyinchiliklarni yengishga ko'nikma hosil qilish, o'zlashtirishda yaxshi natijalarga olib keladi. Fagat yengil o'quv asarlari ustida ishlash esa o'quvchining murakkab texnik ¡rochilik gobiliyatining rivojlanishiga ta'sir qiladi hamda ma'lum darajada uning umumiy musigaviy ¡rochilik rivojlanishini cheklab go 'yishi mumkin. Har bir o quvchining asosiy imkoniyatlariga garab o'gituvchi unga aniq vazifa berishi va uning bajarilishini muntazam ravishda tekshirib bormog'I magsadga muvofigdir. Tovush to 'lqinlanishi (vibrasiya) xarakteri ham changchining ijrochilik mahorati va maqsadlari bilan chambarchas bog'liqdir. Tovush to'lqinlanishini ijro etayotganda mushaklarning ortiqcha zo'riqishiga yo'1 go 'ymaslik, tovush to'lqinlanishini hosil qilish malakasini o'zlash-tirishdagi muhim omildir. Musiqa asarini o'rganishga kirishishdan avval o'rganilayotgan asarni tahlil etish yuzasidan o'tkaziladigan muntazam mashg'ulotlar o'quvchining ijrochilik kamolotida katta rol o'ynaydi. Masalan: yangi asari o'rganishdan avval o'quvchini musiqa asarining kalit oldi belgilari, qaysi tonallikda yozilganligi, asarning musiqa bezaklari, uning dinamik belgilari va boshgalar bilan tanishtiriladi. Musiqa asarining murakkab joylari o'quvchiga tushuntiriladi va hokazolar... Yangi asar berilayotgan vagtda o'gituvchi avvalam bor ushbu asarni o' quvchiga o'zi io' movoz bilan birgalikda aniq ijro etib berishi maqsadga muvofiqdir.
NOTANI VARAODAN O OISH VA TAHLIL ETISH
O'quvchining musiqiy bilimini oshirish uchun shahsiy o'quv ish rejasidagi asarlardan tashgari ularga turli mazmundagi bir necha musiga asarlarini varagdan o'qish vazifasi topshiriladi. Mutahassislik sinfida notani varaqdan o' gish ishlari o'quvchilarning o*zlashtirishiga har tomonlama yordam beradi. Shu sababli o*quvchi asarlarni yod olish bilan bir gatorda notani varaqdan o'qishni ham o'rgana borishi zarur. Nota nomlarini varaqdan o' qish va tahlil etish bir-biriga bog liqdir. O'gituvchi o'quvchiga varaqdan o' qish va tahlil etish uchun tegishli musiqa asarlarini puxta o'ylab tanlashi, bunda o'quvchilarning darsga qizigishi va talablarini, gobiliyati va shahsiy hususiyatlarini hisobga olishi kerak. O'quvchilarning ansambl va orkestrda mustagil ¡jro etishlarida ham notani varaqdan ongli ravishda to' g`ri va tez tahlil etish katta ahamiyatga ega.
2. O'quvchilar tayyorgarlik darajasiga qo viladigan zaruriy talablar
O'quvchilarning chang cholg' usida ijrochilik darajalari bo' yicha egallagan bilim,
ko'nikma va malakalari ta' lim mazmuniga muvofiq ishlab chiqilgan bo'lib, nazariy va amaliy
faoliyatlar majmuasidan tashkil topgan hamda ular quyidagilardan iborat.
tembrlarini farqlash;
-chang sozining barcha o'ziga xos hususiyatlarini bilish va ularning oilalarini tovush