Червякли узатмалар. Режа. Кириш Тахлил Натижа

Z₁ = 1 бўлса, D_H= d_a2 + 2m, b₂ = 0,75 d_a1. Z₁ =2 бўлса, D_H= d_a2 + 1,5m, b₂ = 0,75 d_a1. Z₁ = 4 бўлса, D_H= d_a2 + m, b₂ = 0,67 d_a1.


b₁ - червякнинг ўрамлар қирқилган қисми узунлиги. Унинг қиймати Z₁ ва силжиш коэффициентига қараб аниқланади. Силжиш коэффициенти нолга тенг бўлиб,
Z₁ =1 ва Z₁ =2 бўлганда b₁     Z₂ ) m Z₁ = 4 бўлганда b₁  2,5  9 Z₂ ) m.

Червяк ғилдирагининг асосий ўлчамлари (7-расм):

d₂ = m Z₂ ; d_a2 =d₂ + 2m; d_f2 =d₂ - 2,4m; h_a = m; h_f = 1,2m -тиш каллаги ва оёқчаси баландлиги.
 -червяк ўрамининг кўтарилиш бурчагини жадвалдан танлаш ёки қуйидагича аниқлаш мумкин:
tg  = l / π d₁ = P_t z₁ / π m q = m z₁ / m q = z₁ / q .
Червяк ғилдирагининг тиши червяк танасини ёй бўйлаб   бурчак ^{остида қамраб туради. Тишлар сони Z}2 ^{ 28 қилиб олиш тавсия этилади.}
Марказлараро масофа:
a_w = 0,5 m ( q + Z₂ ).
Ғилдиракнинг қолган ўлчамлари ўзгармайди. Одатда тузатиш (коррекция) коэффициенти   ±1 қилиб олинади. Червяк ғилдирагининг ҳамда червяк бошланғич айланасининг айланма тезликлари ҳар хил бўлиб, бир-бири билан 90⁰ бурчак ҳосил қилади. Шунинг учун червякли узатмаларда узатиш сонини бошланғич айланаларнинг диаметрлари орқали ифодалаб бўлмайди, яъни:
U ≠ d₂ / d₁.
Агар червяк бир киримли қилиб тайёрланган бўлса, у бир марта айланганда, ғилдирак ўз ўқи атрофида битта тишга мос бурчакка бурилади. Демак ғилдиракнинг бир марта тўла айланиши учун червяк, ғилдирак тишлари сони қанча бўлса, шунча айланиши керак. Бошқача қилиб айтганда, бир киримли червяк билан ишлайдиган узатманинг узатиш сони, ғилдирак тишларининг сонига тенг. Икки киримли червяк билан ишлаганда эса узатиш сони ғилдирак тишларининг сонидан икки марта кичик бўлади.
Шундай қилиб, червякли узатмаларда узатиш сони қуйидагича бўлади:


U = n₁ / n₂ = z₂ / z₁.
^{бу ерда n}1 ^{– ғилдиракнинг айланишлар сони, с-1;
n}2 ^{– червякнинг айланишлар сони, с-1;
z}1 ^{– червякнинг киримлар сони; Z}2 ^{– ғилдиракнинг тишлар сони;}

2. 
   Червякли узатмада сирпаниш.
   

Харакатдаги червякнинг ўрамлари ғилдирак тишларининг ён сиртида сирпанади. Сирпаниш тезлиги- V_s червякнинг винт чизиғига уринма равишда йўналган бўлади. Унинг қийматини червяк ва ғилдирак айлана тезликларининг қийматларидан фойдаланиб аниқлаш мумкин (9-расм).




8– расм. Червякли узатмада сирпаниш.

V_S 
 ^V1 :
Cos
_{V } d₁n_{1 :}
¹ _{60
V } d₂ n_{2 :}

² ₆₀

^V2  tg V₁

Бу ерда  - червяк винт чизиғининг кўтарилиш бурчаги. Одатда   бўлганлиги учун V₂ доимо V₁ дан V₁ эса V_s дан кичик бўлади. Шу сабабли, тишлар тез ейилади ва узатманинг фойдали иш коэффици-енти нисбатан кичик бўлади.
Узатмани лойиҳалашда сирпаниш тезлигининг тахминий қийматини қуйидагича аниқлаш мумкин:
^Vs ^{≈ 4,3 n}1 ^{3√ T}2 ^{10ּ -3 м/с
бу ерда n}1 ^{– червякнинг айланишлар сони, с-1;
Т}2 ^{– червякли ғилдирак валидаги буровчи момент, Нм.}

2. 
   Червякли узатманинг фойдали иш коэффициенти.
   

Червякли узатманинг фойдали иш коэффициенти (ф.и.к.) қуйидагича аниқланади:

_{ } tg _.
tg   

Демак, червякли узатманинг ф.и.к. ни винт чизиғининг кўтарилиш бурчаги  -ни ошириш ёки ишқаланиш бурчаги  -ни камайтириш ҳисобига

ошириш мумкин. Одатда червяк етакловчи бўлади, лекин хара-катни ғилдиракдан червякка узатиш ҳам мумкин. Бундай холларда

_{ } tg   
tg
бўлади. Бундан кўриниб турибдики    қилиб олинса, 

 бўлади. Демак, бундай холларда харакатни ғилдиракдан червяк-ка узатиб бўлмайди, яъни узатма ўзи тормозланадиган жуфтга айланади. Червякли узатманинг бу хусусиятидан кўтариш машиналарида фойдаланилади. Табиийки ўзи тормозланадиган червякли узатмаларда    бўлганлиги учун, ифодага кўра, уларнинг ф.и.к. ортиғи билан 0,5 га тенг бўлиши мумкин.


Натижа
Червякли узатмада ҳосил бўладиган кучлар.
Ишлаётган узатманинг червяк ва ғилдирагида айланма - F_t, радиал - F_r
ва ўқ бўйлаб йўналган кучлар - F_a пайдо бўлади (9-расм).

9– расм. Червякли узатмага таъсир этувчи кучлар.

Червякдаги айлана куч:

F_t1 =2 T₁ / d₁= F _a2 .


Ғилдиракдаги айлана куч: F_t2 = 2 T₂ / d₂ = F _a1 .
Узатмадаги радиал куч: F_r2 = F_t2 ּ tg α .
Червяк ва ғилдиракдаги буровчи моментлар ўзаро қуйидагича боғланган бўлади: T₂ = T₁ ּ U ּ η.