“competence” tushunchasi lug’aviy jihatdan bevosita “qobiliyat” ma’nosini ifodalaydi. Mazmunan esa “faoliyatda nazariy bilimlardan samarali foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat ва иқтидорни намоѐн эта олиш”ни ѐритишга хизмат қилади

 
3-rasm. Pedagogik kompetentlikning tarkibiy asoslari (B.Nazarova 
 
4. Pedagogning kompetentsiyaviy piramidasi. Ta‟lim muassasalarida tashkil etiladigan 
pedagoglarning kompetentligini rivojlantirish jarayonlarida ko‟proq shaxsga yo‟naltirilgan 
ta‟lim jarayonini tashkil etish, shuningdek, ularning mustaqil ta‟lim olishlari uchun shart-
sharoitlar 
yaratish, 
ularning 
boshlang‟ich tushunchalarni o‟rganish 
asosida 
tushunchalarning ilmiyligi, yangiligi va ishonchliligini tahlil qilish, eng yangi va ishonchli 
axborotlar bilan ta‟minlash, pedagoglarning kompetentligini rivojlantirish jarayonlarida 
axborotlar almashinuviga alohida e‟tibor qaratish o‟ziga xos ahamiyat kasb etadi.
Ta‟lim muassasalarida pedagoglarning kompetentligini rivojlantirish jarayonlarini 
tashkil etishda quyidagi omillarga e‟tibor qaratish zarur: 
- o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayoni o‟qituvchilar faolligi va 
mustaqil ta‟lim olish faoliyatiga bog‟liqligiga;
- ta‟lim muassasasida o‟qituvchi shaxsining rivojlanishiga turli darajada ta‟sir ko‟rsatuvchi 
tarbiyaviy munosabatlarning ahamiyatligiga; 
Tarkibiy asoslar 
Maxsus yoki kasbiy kompetentlik 
(kasbiy faoliyatni yuqori darajada 
tashkil etish) 
Ijtimoiy kompetentlik (kasbiy 
faoliyatni hamkorlikda tashkil etish, 
ijtimoiy mas‟ullik) 
Autokompetentlik (o„zini 
ijtimoiy-kasbiy rivojlantira 
olish) 
Ekstremal kasbiy kompetentlik 
(kutilmagan vaziyatda ishlay olish) 

---

- o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlari komponetlarining 
o‟zaro bog‟liqligi va aloqadorligiga;
- o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlarida qayta aloqaning 
o‟ziga xos ahamiyati va zaruriyati;
- o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlarining protsessual 
tomoniga, ya‟ni to‟g‟ri va teskari jarayonlarning mavjudligiga; 
- o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlarida ularda ta‟lim 
olishga bo‟lgan qiziqish, ya‟ni o„quv motivlarini shakllantirshning zaruriyatiga;
- 
o‟qituvchilarda ijobiy o „quv motivlarini shakllantirishning samaradorligi 
o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlarining natijaviyligini 
ifodalashiga;
- o‟qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlari samaradorligining 
motivlashtirishga bog‟liqligiga;
- o‟qituvchilarning kasbiy komnetengliligini rivojlantirish jarayonlarida axborotlarning 
yangiligi va ishonchliligiga.
Pedagoglarning kompetentligini rivojlantirish jarayonlarini tashkil etishda alohida 
e‟tibor qaratilishi zarur bo‟lgan omillardan biri o‟qituvchilar faolligini ta‟minlash va 
mustaqil faoliyatini tashkil qilish bo‟lib, mazkur jarayonlar samaradorligi nafaqat ularning 
malakasini oshirishni tashkil etishga, balki mustaqil ta‟limni yo‟lga qo‟yish, 
o‟qituvchilarda o‟zini-o‟zi tarbiyalash ko‟nikmalarini shakllantirish,
shuningdek, refleksiv 
ta‟limiy muhitni hamda o‟zaro ta‟sir jarayonini tashkil etishga bog‟liq bo‟ladi. 
Pedagoglarning kompetentligini rivojlantirish jarayonlarini ularning mustaqil olgan 
tushunchalari asosida tashkil etish va mazkur jarayonda ularni ijodiy fikrlashga undash 
asosida faolligini ta‟minlash, shuningdek, ularda refleksiv qobiliyatlarni shakllantirish 
muhim ahamiyat kasb etadi.
Pedagoglarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlari samaradorligini 
ta‟minlashda o‟qituvchilarning o‟z ustida mustaqil ishlashi va mustaqil o‟rganishi uchun 
majburiy ta‟limiy muhitni shakllantirish, ularning tushunchalari darajasini hamda o‟zini-
o‟zi rivojlantirishga moyilligini o‟rganish, tahlil qilish asosida mustaqil ta‟lim olishga 
ularda qiziqishlarni shakllantirish o‟ziga xos ahamiyat kasb etadi.
Pedagoglarning kasbiy kompetentligini rivojlantirish jarayonlari komponentlaridan biri 
hisoblangan tarbiyaviy munosabatlar jarayoniga e‟tibor qaratadigan bo‟lsak, "inson-inson" 
munosabatlari shaklida birinchi navbatda ta‟lim muassasasi rahbarlarining o‟qituvchilar 
bilan "rahbaro‟qituvchi", o‟qituvchilarning o‟z o‟quvchilari bilan "o‟qituvchi-o‟quvchi", 
o‟qituvchilarning o‟z kasbdoshlari bilan "o‟qituvchi-o‟qituvchi" munosabatlarini, ya‟ni 
mazkur jarayonda o‟zaro bevosita ta‟sir mavjudligini ko‟ramiz.
Pedagoglarning o‟z kasbiy kompetentliligini rivojlantirish bo‟yicha xatti-harakati 
yo‟nalishini (aynan shunday harakat qilishi zarurligini), ma‟lum bir vazifani (boshqa 
vazifani emas, aynan shu vazifani) belgilash zaruriyatini, shuningdek, belgilangan vazifani 
amalga oshirish vositasi va yo‟llarini (aynan shu vosita va yo‟lni) belgilovchi sababni 
maqsad deb aytish mumkin, shu maqsadga ko‟ra har bir pedagogning o‟z kasbiy 
kompetentsiyaviy piramidasi bo‟lishi lozim. Pedagogning kompetentsiyaviy piramidasini 

---

qo‟yidagicha ta‟riflaymiz.