C++Takrorlash Operatori (While, Do While) Reja

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FAKULTETI
1-2ATT22 GURUH TALABASINING “DASTURLASH ASOSLARI” FANIDAN

MUSTAQIL ISHI

Bajardi: Elmurodov Shamshod Jahongir o’g’li.
Tekshirdi: Bobojonova Madina Ahadovna.

BUXORO-2023

C++Takrorlash Operatori (While, Do While)
Reja.
1.Takrorlash operatorlari.
2.For takrorlash operatori.

Tayanch iboralar: Takrorlas operatorlari, for takrorlash operatori, while takrorlash operatori.

For strukturasi sanovchi (counter) bilan bajariladigan takrorlashni bajaradi.Boshqa takrorlash bloklarida (while, do/while) takrorlash sonini control qilish uchun ham sanovchini qo'llasa bo'lardi, bu holda takrorlanish sonini o'ldindan bilsa bo'lardi, ham boshqa bir holatning vujudga kelish-kelmasligi orqali boshqarish mumkin edi. Ikkinchi holda ehtimol miqdori katta bo'ladi.Masalan qo'llanuvchi belgilangan sonni kiritmaguncha takrorlashni bajarish kerak bo'lsa biz while li ifodalarni ishlatamiz. for da esa sanovchi ifodaning qiymati oshirilib (kamaytirilib) borilvuradi, va chegaraviy qiymatni olganda takrorlanish tugatiladi. for ifodasidan keyingi bitta ifoda qaytariladi. Agar bir necha ifoda takrorlanishi kerak bo'lsa, ifodalar bloki{} qavs ichiga olinadi.
//Ekranda o'zgaruvching qiymatini yozuvchi dastur, for ni ishlatadi.
# include
int main()
{for (int i = 0; i < 5; i++)
{ cout << i << endl;}
return (0);}
for strukturasi uch qismdan iboratdir. Ular nuqta-vergul bilan bir-biridan ajratiladi. for ning ko'rinishi:
for( 1. qism ; 2. qism ; 3. qism )
{takror etiladigan blok }
1. qism - e'lon va initsalizatsiya.
2. qism - shartni tekshirish (oz'garuvchini chegaraviy qiymat bilan solishtirish).
3.qism - o'zgaruvchining qiymatini o'zgartirish.
Qismlarning bajarilish ketma-ketligi quyidagichadir:
Boshida 1. qism bajariladi (faqat bir marta), keyin 2. qismdagi shart tekshiriladi va agar u true bo'lsa takrorlanish bloki ijro ko'radi, va eng ohirda 3. qismda o'zgaruvchilar o'zgartiriladi, keyin yana ikkinchi qismga o'tiladi. for strukturamizni while struktura bilan almashtirib ko'raylik:
for (int i = 0; i < 10 ; i++)
cout << "Hello!"<< endl;
Ekranga 10 marta Hello! so'zi bosib chiqariladi. I o'zgaruvchisi 0 dan 9 gacha o'zgaradi. i 10 ga teng bo'lganda esa i < 10 sharti noto'g'ri (false) bo'lib chiqadi va for strukturasi nihoyasiga yetadi. Buni while bilan yozsak:
int i = 0;
while ( i<10 ){
cout << "Hello!" << endl;
i++;}
Endi for ni tashkil etuvchi uchta qismninig har birini alohida ko'rib chiqsak. Birinchi qismda asosan takrorlashni boshqaradigan sanovchi (counter) o'zgaruvchilar e'lon qilinadi va ularga boshlangich qiymatlar beriladi(initsalizatsiya). Yuqoridagi dastur misolida buni int i = 0; deb berganmiz.Ushbu qismda bir necha o'zgaruvchilarni e'lon qilishimiz mumkin, ular vergul bilan ajratilinadi. Ayni shu kabi uchinchi qismda ham bir nechta o'zgaruvchilarning qiymatini o'zgartirishimiz mumkin. Undan tashqari birinchi qismda for dan oldin e'lon qilingan o'zgaruvchilarni qo'llasak bo'ladi.
for(int j = 1; j<10 ; j++){...} //hato! j o'zgaruvchisi birinchi for da e'lon qilinib bo'lindi. Ikkinchi for da ishlatish mumkin emas. Bu masalani yechish uchun ikki hil yo'l tutish mumkin.Birinchisi bitta blokda berilgan for larning har birida farqli o'zgaruvchilarni qo'llashdir. Ikkinchi yo'l for lar guruhidan oldin sanovchi vazifasini bajaruvchi bir o'zgaruvchini e'lon qilishdir. Va for larda bu o'zgaruvchiga faqat kerakli boshlangich qiymat beriladi halos.for ning ko'rinishlaridan biri, bo'sh tanali for dir.
for(int i = 0 ; i < 1000 ; i++);
Hisobchi FOR sikl operatori quyidagi kurinishga ega:
FOR := TO DO
Bu yerda FOR TO DO – rezerv so’zlar (uchun, bo’lguncha, bajar) deb tarjima qilinadi.
For operatori sanoq bilan bajaradigan takrorlashni bajaradi. Agar For operatorida bir necha ifoda takrorlanishi kk bo’lsa ifodalar bloki {} qavs ichiga olinadi.
For operatori ta’sirida takrorlash jarayoni quyidagi tartibda kechadi:
1-ifodaga asosan o’zgaruvchilar e’lon qilinadi, ularga boshlang’ich qiymatlar beriladi. So’ng 2-ifodaga o’tiladi va bu ifodaga qaytilmaydi.
2- ifodadagi shartli ifoda tekshiriladi. Agar u rost bo’lsa , takrorlash tanasiga o’tiladi.
Takrorlash tanasida ko/rsatilgan amallar bjariladi.
3- ifodaga asosan o’zgaruvchilarga yangi qiymatlar beriladi.
So’ng yana 2- ifodga ya’ni shartli ifodaga o’tiladi va h.k. takrorlash jarayoni shu tartibda davom etadi.
Bir hil hisoblash jarayonlarini bir necha bor takrorlanish jarayonga takrorlanish (takrorlanish) deyiladi. C++ dasturlashtirish tilida takrorlanish operatorining uch xil turi mavjud.
1. for takrorlanish operatori
2. do .. while takrorlanish operatori
3. while takrorlanish operatori
Yechilayotgan masalaga qarab, dasturchi ozi uchun qulay bolgan takrorlanish operatoridan foydalanishi mumkin.
for takrоrlash оpеratоrining sintaksisi quyidagicha:
for (; ; )
<оpеratоr yoki blоk>;
Bu оpеratоr amal qilishni bajarishdan bоshlaydi. Kеyin takrоrlash qadamlari bоshlanadi. Har bir qadamda bajariladi, agar natija 0 dan farqli yoki rоst (true) bo’ lsa, takrorlanish tanasi - <оpеratоr yoki blоk> bajariladi va охirida bajariladi, aks hоlda bоshqaruv takrоrlash оpеratоridan kеyingi оpеratоrga o’ tiladi. Takrorlanish tanasi – <оpеratоr yoki blоk> sifatida bitta оpеratоr, shu jumladan bo’sh оpеratоr, yoki оpеratоrlar blоki kеlishi mumkin.
Takrorlanish takrorlanishi davomida bajarilishi lozim bo'lgan operatorlar majmuasi takrorlanish tanasi deyiladi. Takrorlanish tanasi sifatida bir yoki bir nechta operatordan foydalanish mumkin.
Agar takrorlanish tanasida bir nechta operatordan foydalanmoqchi bolsak bu operatorlarni blok { } orasiga olishimiz kerak.
Misol 1: 1 dan 10 gacha bo'lgan sonlarni chiqaruvchi dastur:
#include
int main()
{ int i;
for ( i= 1; i <= 10; i++)
cout << i << " ";
cout << endl;
system ("pause");
return 0; }
Ekranda quyidagicha natija xosil bo'ladi: Quyida for takrorlanish operatori batafsil berilgan. for takrorlanish operatorini umumiy ko'rinishda quyidagicha ifodalash mumkin:
for (o'zgaruvchisining_boshlang'ich_qiymati; takrorlanish_sharti;
o'zgaruvchisini_oshirish)
takrorlanish _tanas i; o'zgaruvchisini_oshirish o'rnida kamaytirish ham bo'lishi mumkin.Agar takrorlanish tanasida bir nechta operatordan foydalanmoqchi bolsa unda operatorlarniblok { } (begin va end) orasiga olishimiz kerak.
Misol 2: 10 dan 1 gacha bo'lgan sonlarni chiqaruvchi dastur:
#include
int main()
{ int i;
for (int i = 10; i >= 1; i--)
cout << i << " ";
cout << endl; system ("pause");
return 0; }
Xulosa.
For operatori ta’sirida takrorlash jarayoni quyidagi tartibda kechadi:
1-ifodaga asosan o’zgaruvchilar e’lon qilinadi, ularga boshlang’ich qiymatlar beriladi. So’ng 2-ifodaga o’tiladi va bu ifodaga qaytilmaydi.
2- ifodadagi shartli ifoda tekshiriladi. Agar u rost bo’lsa , takrorlash tanasiga o’tiladi.
Takrorlash tanasida ko/rsatilgan amallar bjariladi.
3- ifodaga asosan o’zgaruvchilarga yangi qiymatlar beriladi.
So’ng yana 2- ifodga ya’ni shartli ifodaga o’tiladi va h.k. takrorlash jarayoni shu tartibda davom etadi
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.P.Karimov,S.Irisqulov,A.Isaboyev “Dasturlash”Toshkenet Ozbekiston nashriyoti_2003 yil.
2.Sh.A.Nazirov, R.V.Qobulov “Obektga moljallangan dasturlash” Toshkent-2009 yil.
3.H.Rahimov,T.Dehqonov C++ Zamonaviy dasturlash tillari.
4.Гради Бuч. Объектно –ориентированной анализ и проектирование с примерами приложений на С++. Невский диалект, 2001 г
Internet elektron saytlar: www.ziyonet uz , www.nkmk.uz www.ndpu.uz, www.tdtu.library.uz