Current iss

Germaniya
2011 yilda Germaniyada “Sanoat 4.0” nomi ostida strategiya qabul qilindi, bu Internet narsalar va sanoat Interneti tushunchalariga asoslanadi. 2030 yilga kelib, Germaniya “Internet ishlab chiqarish” ga toʻliq oʻtishni rejalashtirmoqda, unda Internet maksimal samaradorlik va sanoat samaradorligiga erishish uchun ishlatiladi. PwC audit va konsalting kompaniyasining prognozlariga koʻra, nemis sanoatchilari har yili sanoat Internet texnologiyalariga 40 milliard evro miqdorida mablag‘ sarflaydilar.
Xitoyda 2015 yilda "Internet +" tushunchasi qabul qilindi va uning strategiyasini ishlab chiqdi, unga dunyoning yetakchi mamlakatlarining eng yaxshi tashabbuslari kiritilgan.

Xitoy
Konsepsiya quyidagi yoʻnalishlardan iborat: Internet + ishlab chiqarish, Internet + moliya, Internet + tibbiyot, Internet + hukumat, Internet + AIC. Internet + Ishlab chiqarish sanoatining yoʻnalishi anʻanaviy ishlab chiqarish korxonalari mavjud ishlab chiqarish rejimini isloh qilish uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qoʻllashlari mumkinligini anglatadi. Mobil Internet texnologiyasidan foydalangan holda an’anaviy ishlab chiqaruvchilar masofadan boshqarish funksiyalari, ma’lumotlarni avtomatik yigʻish va tahlil qilish uchun avtomashinalar, maishiy texnika, aksessuarlar va boshqa sanoat mahsulotlariga apparat va dasturiy ta’minotni oʻrnatishi mumkin.

AQSH
AQShda 2009 yilda “Cloud” strategiyasi ishlab chiqilgan. Tashabbuskorlarning fikriga koʻra, "Cloud" strategiyasi "aqlli" sanoat korxonalari, doʻkonlar, shaharlar va transport tizimlarini yaratish, energetika sohasidagi tarmoq texnologiyalari, shuningdek, ijtimoiy hamkorlik, elektron tijorat va tovarlarni yetkazib berish zanjiri monitoringi sohalarida zamonaviy texnologik (shu jumladan global logistika oqimlari) tashabbuslarini amalga oshirishga imkon berishi kerak.
Global bozorida bulutli texnologiyalar boʻyicha AQSh, IBM, Microsoft, Google, HP, AT&T kompaniyalari yetakchilik qilmoqda. Prognozlarga koʻra, 2015 yilga kelib dunyo boʻylab bulutli bozordan 73 milliard dollarga yaqin daromad olindi, bozorning ushbu segmenti 14 millionga yaqin mutaxassisni ish bilan ta’minlaydi. AQShda 2009 yilda bulutli hisoblash sohasida federal tashabbus boshlandi, uning maqsadi 25 tadan iborat boʻlib, uning maqsadi davlat va xususiy sektorda xarajatlarni kamaytirish va boshqaruv samaradorligini oshirishdan iborat.

Oʻzbekistoda ham ushbu maqsadda, “Raqamli Oʻzbekiston – 2030” qabul qilingan, bu davlat dasturi doirasida umumiy qiymati 18.2 trln soʻm va 10.3 mlrd AQSh dollariga teng loyihalar aks etgan boʻlib, bu 284 ta banddan tashkil topdi. Iqtisodiyotning bu turi
27-28 April, 2022| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. www.sbtsue.uz 716
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS

International scientific - practical conference

yangi boʻlishiga qaramay, uda foydalilik koʻrsatkichi yuqorilanib, rivojlangan davlatlarning YaIM hajmida aholi son boshiga ulushi ham yuqoriligidan bilishimiz mumkin boʻladi. Bizda ham “Raqamli Oʻzbekiston – 2030” dasturiga koʻra 2030 yilga qadar AKT ga asoslangan raqamli iqtisodiyot ulushini YaIM tarkibida 10% ga (hozirda 2%) koʻtarish kelajakdagi strategik vazifalarimizdan biri etib belgilandi.
Xalqaro axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlantirish indeksi boʻyicha Oʻzbekiston 170 mamlakat orasidan, 103-oʻrinni egallab turibdi. Bu hali bu sohada qilinishi lozim boʻlgan ishlarimiz bisyorligidan dalolat beradi. Lekin internet foydalanuvchilari aholi soniga nisbati boʻyicha boshqa MDH davlatlari ichida Oʻzbekiston 52% natijasi bilan yuqoriroq pogʻonada kelayotganini koʻrishimiz mumkin.
Soʻnggi oʻn yilliklarda texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil qilishda keskin oʻzgarishlar yuz berdi, bu esa iqtisodiy munosabatlar va umuman jamiyatning holatida jiddiy oʻzgarishlarga olib keldi.
McKinsey [5] global institutining prognozlariga koʻra, global sanoatning raqamli texnologiyalar platformasiga toʻliq oʻtishi taxminan 100 yilni oladi. 2025 yilga kelib, sanoat Internetining global iqtisodiyotga ulushi global YaIMning 11 foizini tashkil qilishi mumkin. 2025 yilga kelib Internetning tarqalishini pessimistik va optimistik bashorat qilish natijasida YaIMning oʻrtacha yillik oʻsishi 3,9 dan 11,1 trln. AQSh dollarigacha oʻzgarishi mumkin. Bundan tashqari, OECDga a’zo mamlakatlarning raqamli sanoatdagi ishtiroki natijasida dunyo YaIM oʻsishi ulushi 60% dan koʻproqni tashkil qilishi kutilmoqda, rivojlanayotgan davlatlar (Xitoy, Hindiston, BRICSning boshqa mamlakatlari) - qariyb 40%). Shunday qilib, OECD mamlakatlarida YaIMda sanoatning ulushi 2025 yilga kelib yalpi ichki mahsulotning 20 foizini tashkil qilishi kerak (hozirgi Yevropa Ittifoqida 15% va AQShda 12%). Shunga koʻra, Jahon iqtisodiy forumining hisob-kitoblariga koʻra, raqamlashtirish kelgusi oʻn yil ichida biznes va jamiyat uchun ulkan imkoniyatlarni yaratadi va kelgusi 10 yil ichida (2025 yilgacha) global iqtisodiyotga qoʻshimcha 30 trillion dollar daromad keltirishi mumkin. Tadqiqot natijalariga koʻra, 2022 yilga kelib global YaIMning chorak qismi raqamli sohada boʻlishi tahmin qilinmoqda.
Bunday oʻzgarishlar, globalizatsiya va mamlakatarning bir-birini siyosatiga integratsiyasini kuchaytirish uchun keng imkoniyat ochib, boshqa iqtisodiy-ijtimoiy samaralarga sharoit yaratsa, boshqa tomondan insoniyat, hali duch kelmagan risklarga duch kelishi mumkin. Toʻrtinchi sanoat inqilobi konsepsiyasining asoschisi Klaus Shvabning ta’kidlashicha, “Roʻy berayotgan oʻzgarishlarning mohiyati shunchalik muhimki, jahon tarixi bunday - katta imkoniyatlar va potentsial xavf-xatarlarni davrni hali bilmagan”. Buning sababi, L.A.Chaldaeva va A.A.Kilyachkov, quyidagicha: “Raqamli iqtisodiyot joriy etish va rivojlanishning birinchi bosqichida hal qilinadiganidan koʻra
27-28 April, 2022| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. www.sbtsue.uz 717
CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS

International scientific - practical conference

koʻproq muammolarni keltirib chiqaradi. Biroq, undan qochib qutulib boʻlmaydi, aks holda intellektual va texnologik taraqqiyot mukammallikka oʻtish uchun yoʻl qoʻymaydi. Shuning uchun risklarni oldindan bilish kerak, ular uchun tayyorlanish, minimallashtirish va iloji boʻlsa oldini olish kerak.” – degan fikrlarni bildirishgan.
Quyidagi jadvalda, sanoat 4.0 konsepsiyasi va raqamli iqtisodiyotga oʻtishda duch kelinishi mumkin boʻlga ehtimoliy imkoniyatlar va risklarni keldirdik.

2-jadval. Raqamli texnologiyalar oʻz navbatida yutuqli va riskli tomonlari. Yutuqlari Risklari
– iqtisodiy oʻsishga samarali hissa – kiberhujumlar;

qoʻshadi;
– tegishli tarmoqlarda ish oʻrinlari sonini
3-5 barobar oshishiga olib keladi;
– IT sohasidagi firibgarlik riski;
– dasturiy ta’minot xatolarining riski;
– tezkorlik bilan bogʻliq boʻlgan strategik

– mehnat unumdorligini oshiradi; risklar: axborot texnologiyalarini – kichik va oʻrta biznesning oʻsish rivojlantirish va moliyaviy biznesni

surʻatlarini kengaytiradi;
– internetda tijorat saytlarini kengaytirish:
yuritishning oʻzgaruvchan shart-sharoitlar;

Internet-tijorat, moliyaviy, fond va – moliyaviy innovatsiyalarni davlat valyuta birjalari; tomonidan tartibga solish risklari;
– bozorlardagi muvaffaqiyatli raqobat, – kiberhujumda iqtisodiy faollikning virtual korxonalar (firmalar) va oʻsishi hisobiga soya iqtisodiyoti tashkilotlarning paydo boʻlishi uchun hajmining oʻsishi riski;
kompaniyalar hajmini kamaytirish; – murakkab axborot tizimlarining ishlashi – bulutli infratuzilma, raqamli buzilishi riski;
iqtisodiyotning ixtisoslashtirilgan – biznes-jarayonlarni avtomatlashtirish mintaqaviy klasterlari va raqamli natijasida bandlikning qisqarishi riski; tarmoqlarda turli xil xizmatlarni taqdim – markazlashtirilmagan alternativ valyuta etish uchun bir xil manbalardan (shu tizimlarining shakllanishi riski;
jumladan ish kuchidan) foydalanish. – mamlakatning raqamli suverenitetiga ekotizimlar; tahdid va transchegaraviy dunyoda – operatsion faoliyat doirasini faqat davlatning rolini qayta koʻrib chiqish; Internet imkoniyatlari bilan cheklash; – fuqarolarning shaxsiy hayoti/potentsial – raqamli mahsulotlardan iqtisodiy nazorati buzilishi;
samarani oshirish (ishlab chiqarish – ma’lumotlar xavfsizligini pasayishi; tannarxini pasaytirish); – oʻrta va past malakali ish oʻrinlari – iqtisodiy oʻsishning yangi nuqtalari va sonining qisqarishi;

27-28 April, 2022| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. www.sbtsue.uz 718

CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS

International scientific - practical conference

"raqamli vodiylar" paydo boʻlishi; – biznes modellari va oʻzaro ta’sir – mehnat samaradorligini oshirish; sxemalarining murakkablik darajasini – bozor ishtirokchilari raqobatbardosh oshishi;
boʻlmoqdalar, bu ularga xalqaro savdo – iqtisodiyotning barcha sohalarida maydonchalariga kirishni osonlashtiradi; raqobatning keskin oʻsishi;
– ishlab chiqarish faoliyatining moddiy va – ishlab chiqaruvchilar va

ma’muriy xarajatlari minimallashtiriladi; – yuqori malakali mutaxassislar uchun ish
iste’molchilarning xatti-harakatlaridagi oʻzgarishlar;

oʻrinlari yaratilmoqda; – ma’muriy va soliq kodekslarini qayta – iqtisodiyotning jadal rivojlanishi koʻrib chiqish zaruriyati;
aholining farovonligi oshishini – raqamli tengsizlik (digital divide); ragʻbatlantiradi, bu esa ijtimoiy tengsizlik – raqamli trasformatsiyaga amalga muammosini bartaraf etishga olib keladi; oshirmagan kompaniyalar bozordan siqib – inklyuzivlikni oshiradi va chiqariladi;
kambagʻallikni kamaytiradi; – noqonuniy faoliyat yoʻlga qoʻyilishi; – tibbiy xizmatdan foydalanish – shaxsiy hayot dahlsizligi buzilishi

imkoniyatini oshiradi;
– ekologiyaga salbiy ta’sir kamayadi;
– korrupsiya va byurokratiya pasayadi.
– innodiversifikatsiya riski;
– innovatsiya riski va boshqalar.

Aynan yangilik, yangi imkoniyatlar bilan bir qatorda yangi risklarni keltirib chiqaradi. Chunki, yangilik bu mavhumlikning bir ko‘rinishidir. Shu o‘rinda, Innovatsiya riski haqida gap ketganda, Muallif Ron Adnerning "Keng obyektiv" kitobiga nazar tashlasak, uning aytilishicha, bu riskning kelib chiqish sababi innovatsiyaning o‘zi emas. Unga ko‘ra, ko‘pgina kompaniyalar ikkita muhim riskni e’tibordan chetda qoldirishligi sabab bo‘lar ekan. Birinchisi – “birgalikdagi innovatsiya riski” yoki sizning innovatsiyalaringiz boshqalarning innovatsiyalariga bog‘liqligini tushunmaslik. 3G telefonlarining rivojlanishini ko‘rib chiqing. 2000-yillarning boshlarida Nokia birinchi 3G telefonini ishlab chiqardi, bu yuqori tezlikdagi ma’lumotlarni uzatishni, video oqimini va biz kutgan barcha qo‘ng‘iroq va hushtaklarni va’da qildi. Ammo kontent provayderlari va ma’lumotlar tarmoqlari tayyor emas edi va telefon qimmat 3G qog‘ozga aylandi.
“Qabul qilish zanjiri xavfi” dan kelib chiqadigan yana bir nuqta, boshqa hamkorlar ham sizning innovatsiyalaringizni oxirgi foydalanuvchiga yetkazishidan oldin qabul qilishlari kerakligini anglay olmaydilar. Raqamli kinoteatr rejissyorlar uchun pulni tejaydigan va kino tomoshabinlari uchun tomosha qilish tajribasini yaxshilaydigan ajoyib g‘oya bo‘lishi mumkin, ammo agar kinoteatr egalari qimmat raqamli projektorlarni sotib olishmasa, film hech qachon tomoshabinlarga yetib bormaydi.
27-28 April, 2022| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. www.sbtsue.uz 719

CURRENT ISSUES OF BIO ECONOMICS AND DIGITALIZATION IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF REGIONS

International scientific - practical conference

Ular sizning muvaffaqiyatingizga yordam beradigan faqat siz boshqaradigan tarkibiy qismlarni emas, balki barcha tarkibiy qismlarni ko‘rish uchun keng optika bilan innovatsioningizning ekotizimiga qarashligi asosiy mufaqqiyat kaliti bo‘lishi mumkin. Aynan ushbu strategiya garchi Sony ikki yil oldin bozorga chiqqan bo‘lsada, Amazon Kindle-ni yanada muvaffaqiyatli qildi. Amazon, apparat muammoning faqat bir qismi ekanligini tushundi; kompaniya shuningdek nashriyotlarni tarkibni taqdim etish va iste’molchilarga uni sotib olishning oson yo‘li bilan ta’minlash uchun jalb qilishi kerak edi. G‘oliblarni yutqazuvchilardan ajratadigan aynan mana shu kengroq ko‘rinish. Chunki, Adner ta’kidlaganidek: "Siz ko‘rmaydigan narsa sizni o‘ldirishi mumkin."
Demak, yangi Sanoat 4.0 konsepsiyasiga asosan, barcha xodisa va voqeyliklar o‘zaro bog‘liq va mustaqil ravishda harakatiga asoslanishi, uning murakkabligini keltirib chiqaradi.
Xulosa qilib shuni keltirishimiz mumkinki, birinchidan, raqamli iqtisodiyot foydalilik tomonlari uning salbiy tomonlaridan ustunlikka egadir. Mamlakatimizga joriy qilish, oldimizda turgan koʻp muammolarni bartaraf etishi bilan muhimdir. Bunda eng asosiy vazifa sifatida biznes kompaniyalar bilan davlatning aloqasini mustahkamlash joiz boʻladi. Chunki koʻzda tutilayotgan risklar yuz berganda, kompaniyalar qonun bilan mustahkamlangan manfaatlari xavfsizligiga ishonishlari lozim. Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot orqali vujudga kelishi mumkin boʻlgan moliyaviy yoqotishlarni koʻzda tutishimiz, reja tuzayotganda uni hisobga olishimiz darkor. Ayniqsa, hozirgi sharoitda faoliyatimizni masofaviy tashkil etayotgan bir paytda kiber-risklar, innovatsiyalar riski va malakali kadrlar yetishmovchiligi kabi muammolarning yechimini topishi kun tartibidan joy olishi muhimdir. Uchinchidan, kadrlarning moliyaviy savodhonligini oshirishda ayniqsa moliyaviy risklarni alohida ta’kidlash oʻrinlidir, muammoni oldindan seza bilgan va rejalashtirayotganda riskni neytrallashtirish boʻyicha chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqqan har bir mutahassis riskli vaziyatdan maksimal foyda bilan chiqishi mumkin boʻladi. Chunki, “Xar bir hodim-risk menejer” shiori ostida ishlansa muvaffaqiyatga erishishi mumkin.