D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

Dissimilyatsiya. (Eslab qoling). 
Leksema nomemasi tarkibidagi ma’lum belgisiga ko‘ra ikki o‘xshash undosh 
tovushning so‘zlovchining talaffuz qulayligiga intilish harakati tufayli o‘xshash 
belgilarning yo‘qotilishi dissimilyatsiya hodisasini keltirib chiqaradi. Bunday 
hodisaning ro‘y berishi esa leksema nomemasining og‘zaki so‘zlashuvga xos 
variantining hosil bo‘lishiga olib keladi. Masalan, biror leksemasi tarkibidagi ikkita r 
undoshi titroqlik umumiy belgisiga ega bo‘lganligi tufayli, ikkinchi undosh burun 
tovushga almashinadi. Natijada bir leksemaning biror va biron variantlari paydo 
bo‘ladi. Shuningdek, mo‘may leksemasidagi ikki bir xil undoshning birinchisi lab 
undoshlik belgisini yo‘qotib, til oldi undoshiga aylanib, talaffuz qulayligini hosil 
qiladi. Buning natijasida bir leksemaning mo‘may va no‘may variantlari vujudga 
keladi. 
Dissimilyatsiyaga uchrashi uchun ikkita bir xil undoshning bo‘lishi shart emas. 
Ma’lum bir belgisi bilan o‘xshash bo‘lgan ikki undosh ham dissimilyatsiyaga ehtiyoj 
sezishi mumkin. Masalan, mabodo leksemasidagi m va b undoshlari labiallik 
belgisiga ko‘ra o‘xshash bo‘lganligidan, nutqiy jarayonda talaffuz qulayligini 
ta’minlash maqsadida birinchi undosh til oldi sonor undoshga almashtiriladi. 
Leksema nomemasi tarkibidagi ma’lum belgisiga ko‘ra ikki o‘xshash undosh 
tovushning so‘zlovchining talaffuz qulayligiga intilish harakati tufayli o‘xshash 
belgilarning yo‘qotilishi dissimilyatsiya hodisasini keltirib chiqaradi. Bunday 
hodisaning ro‘y berishi esa leksema nomemasining og‘zaki so‘zlashuvga xos 
variantining hosil bo‘lishiga olib keladi. Masalan, biror leksemasi tarkibidagi ikkita r 
1
Фазилов Э. Староузбекский язык. I. -С.601.
2
Джураев Б. Шахрисабский говор узбекского языка. -С.57.
3
Бабаниязов 
Х.Б. 
Фонетико-морфологические 
особенности 
кипчакских 
говоров 
южного 
хорезма. 
Автореф.дисс…канд.филол.наук. Ташкент,1966. -С.16 

---

89 
undoshi titroqlik umumiy belgisiga ega bo‘lganligi tufayli, ikkinchi undosh burun 
tovushga almashinadi. Natijada bir leksemaning biror va biron variantlari paydo 
bo‘ladi. Dissimilyatsiyaga uchrashi uchun ikkita bir xil undoshning bo‘lishi shart 
emas. Ma’lum bir belgisi bilan o‘xshash bo‘lgan ikki undosh ham dissimilyatsiyaga 
ehtiyoj sezishi mumkin. Masalan, mabodo leksemasidagi m va b undoshlari labiallik 
belgisiga ko‘ra o‘xshash bo‘lganligidan, nutqiy jarayonda talaffuz qulayligini 
ta’minlash maqsadida birinchi undosh til oldi sonor undoshga almashtiriladi.