Dala shpatini boyitish texnologiyasi

DALA SHPATINI BOYITISH TEXNOLOGIYASI
Reja:
1. Dala shpatini boyitish texnologiyasi
2. Qo’rg’oshinning minerallari va rudalari.

1. Qo’rg’oshin – atomining tartib raqami 82 va atom massasi 207,2 bo’lgan davriy sistemaning 4 gurux elementi. Bu havorang-kulrang, yumshoq va egiluvchan bo’lgan og’ir metall. Yer sharida qo’rg’oshinning miqdori 16∙10^-3 % ni tashkil etadi. Qo’rg’oshinning zichligi 11,3 g/sm³, erish harorati 327,4 ⁰S, qaynash xarorati 1725 ⁰C. Qo’rg’oshin atomining tashqi elektron konfiguratsiyasi 6s²6’², shuning uchun u +2 va +4 oksidlanish darajasini namoyish etadi, kimyoviy jihatdan kam faol. Oksidlanganda qo’rg’oshin yuzasida yupqa PbO parda hosil bo’ladi, u qo’rg’oshinni chuqur oksidlanishdan saqlaydi.

Qo’rg’oshin qo’rg’oshin akkumulyatorlar ishlab chiqarishda, zararli muhitlarda korroziyabardoshli apparatura ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. Qo’rg’oshin rentgen nurlarini yaxshi yutadi, shuning uchun uni tegishli nurlanishdan himoya qilish vositasi va radioaktiv moddalarni saklash uchun uskuna tayyorlashda qo’llaydilar. Qo’rg’oshinning ancha miqdori elektr kabellariga qobiq ishlab chiqarish uchun qo’llaniladi.
Qo’rg’oshin ko’pchilik metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. Kam legirlangan qotishmalar uning mustahkamligini va korrozion turg’unligini oshiruvchi temir, mis, qalay, surma, kadmiy, kaltsiy kabi qo’shimchalarni xam kam miqdorda saqlaydi. Yuqori legirlangan qotishmalar o’zida bu qo’shimchalarni ko’prok saqlab, mustahkamlik va turg’unlikdan tashqari yuqori qattiqlik va antifriktsion xossalarni namoyish etadi.
Oson eruvchi qo’rg’oshinli qotishmalardan kavsharlar sifatida foydalaniladi. Qo’rg’oshinning organik birikmasi tetraetil qo’rg’oshin motor yoqilg’isiga qo’shimcha sifatida qo’llaniladi. Yuqori nur sindirish ko’rsatkichiga ega materiallarni olish uchun qo’rg’oshin oksidi billur va optik oyna tarkibiga qo’shiladi.
1978 yil AQSH da ishlatilgan 1398 ming t. qo’rg’oshinning 880 ming t. si yoki 62,5% akkumulyatorlar ishlab chiqarishga, 178 ming t. (12,6%) i tetraetil qo’rg’oshin, 147 ming t. (10,8%) i turli qotishmalarni, 89 ming t. (6,34%) bo’yoq modda va ximikatlarni, 30 ming t. (1,04%)i yupqa prokat va quvurlarni, 60 ming t. (4,6%) boshqa narsalarni ishlab chiqarishga sarflandi.
1978 yilda dunyo bo’ylab ruda tarkibidan 2413 ming t. qo’rg’oshin olindi. Qo’rg’oshin olishning asosiy qismi quyidagi davlatlarga tug’ri keladi: (ming t. ) AQSH (541); Avstraliya (387); Kanada (366); Meksika (171); Peru (183). Qo’rg’oshin boyitmasini va aralashmalardan tozalangan metallni import qilish hisobiga AQSH da aralashmalardan tozalangan qo’rg’oshinni istemol qilish 975 ming t. ni tashkil etdi. 2000 yilga kelib qo’rg’oshin zahirasi 200-300 mln. t. ni tashkil etdi, uni istemol qilish esa 6-6,5 mln.t. gacha oshdi.
2. Qo’rg’oshin 144 ta mineral tarkibiga kirsada, lekin ularning kamchiligi sanoatda axamiyat kasb etadi. (7-jadval)
7-jadval. Asosiy qo’rg’oshin minerallarining tavsifi

Mineral	Formulasi	Qo’rg’oshin miqdori %	Zichligi g/sm^3	qattiqligi
Galenit	PbS	86,6	7,4 – 7,6	2-3
TSerussit	PbCO3	77,5	6,4 –6,6	2,5-3
Anglezit	PbSO4	68,3	6,1 – 6,4	2,5-3
Vulfenit	PbMoO4	55,8	6,3 –7	3
Piromorfit	Pb5(‘O)3Cl	76,1	6,7 –7,1	3,5-4