Daltonizim mundarija Kirish I bob. Kasallikning kashf etilishi va o'rganilishi

1.2. Normal rang ko'rish
Odamlar ranglarni qanday ko'rishini tushunish uchun idrok etish mexanizmini umumiy tarzda ko'rib chiqish zarur. Inson ko'zgusining normal retinasida yorug'likka sezgir retseptorlarning ikki turi, tayoqcha va konus deb ataladi. Birinchisi kechqurun ko'rish uchun javobgardir, ikkinchisi esa kunduzi faol. Odatda konlarning uch turi mavjud bo'lib, ularning har birida aniq bir jins mavjud. Ularning sezgirligi bir xil emas: bir tur yorug'likning qisqa to'lqin uzunligi, ikkinchisi o'rta to'lqin uzunligi bilan, uchinchisi esa uzun to'lqin uzunligi bilan hayajonlanadi. Spektrning ko'k, yashil va sariq mintaqalarida cho'qqilar mos ravishda. Ular birgalikda barcha ko'rinadigan ranglarni qoplashi kerak. Ko'pincha bu retseptorlar ko'k, yashil va qizil konuslar deb ataladi, garchi bu ta'rifni aniq deb bo'lmaydi: har bir turi juda keng ranglarning idrok etilishi uchun javobgardir.
3. Rang ko'r bo'lish sabablari
Eng ko'p uchraydigan sabab rangni sezadigan va axborotni optik nervga uzatuvchi bir yoki bir qancha konusli ko'rish hujayralarining rivojlanishidagi anormallikdir.
Bu rang ko'rki turi odatda jins bo'yicha diktant qilinadi. Fotoxrom moddalar hosil qiluvchi genlar X xromosomada mavjud. Agar ularning ba'zilari shikastlangan yoki yo'q bo'lsa, erkaklardagi kasallik o'zini ko'proq namoyon qiladi, chunki ular bu turdagi faqat bitta hujayraga ega.
Ayollarda ikkita X xromosomasi mavjud, shuning uchun odatda yo'qolgan moddalar to'ldirilishi mumkin. Rang ko'rligi ko'z, optik nerv yoki miya qismlarining fizik yoki kimyoviy shikastlanishi oqibatida ham bo'lishi mumkin. Masalan, achromatopsia bilan og'ruvchi odamlarda ranglarni sezish qobiliyati butunlay yo'q, garchi buzilishlar birinchi holatdagi kabi bir xil tabiatga ega emas
Tug'ma rang ko'rkidan aziyat chekayotganlarda bir, ikki yoki har uchala rang sezgir pigment ishlab chiqarish qoidabuzarligi mavjud.
Pigmentning qaysi turi noto'g'ri "ishlaydi"ga qarab, rang ko'rkining bir necha turi mavjud:
Tritanopiya - spektrning ko'k-violet qismida ko'rkamlik,
Protanopiya - spektrning qizil qismida ko'rkamlik,
Deuteranopia – spektrning yashil qismida ko'rkamlik.
4. Uzatish mexanizmi
Rang ko'rkining meros bo'yicha yuqishi X xromosoma bilan bog'liq bo'lib, deyarli har doim genni ko'tarib o'g'itga o'tadigan onadan yuqadi. Buning natijasida XY jinsiy xromosomalar to'plamiga ega bo'lgan erkaklarda o'zini namoyon qilish ehtimoli yigirma barobar ko'proq. Rang ko'rligining o'zgaruvchan darajasi erkaklarning 2-8% ga, ayollarning esa faqat 0,4% ga ta'sir qiladi.
5. Tasniflash
rang ko'rki ko'rish rang pigment
Klinik suratda to'liq va qisman rang ko'rki ajralib turadi. Monoxromasia, to'liq rang ko'rki, individual soyalarni seza olmaslikdan ko'ra ancha kam tarqalgan. Ushbu kasallikka chalingan rangli odamning ko'zi bilan dunyo qora va oq kinoga o'xshaydi. Bu tartibsizlik konlarning nuqsoni yoki yo'qligi (ikki yoki uchalasi) tufayli yuzaga keladi va rang haqidagi tasavvur aynan samolyotda kuzatiladi.
Qisman rang ko'rkiga kelsak, klinik ko'rinishlar nuqtai nazaridan uning qizil-yashil va ko'k-sariq ranglarni ajratish qiyinligi bilan bog'liq ikkita asosiy turi mavjud.
To'liq rang ko'rki.
Qisman rang ko'rki.
*Qizil-yashil.
**Dixromasia (protanopiya va deuteranopia).
**Anormal trixromasia (protanomaly va deuteranomaly).
*Ko'k-sariq.
**Dikromasiya (tritanopiya).
**Anormal trixromasia (tritanomaly).