Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

Iqtisodiyot bir me’yorda rivojlanib borishi uchun pul miqdori
keragidan ortiqcha bo‘lishi mumkin emas.
Keragicha pul — bu iqtisodiyotdagi pul aylanishini ta’minlashga
yetarli  bo‘lgan  pul  miqdoridir.  Pul  miqdori  bundan  ortib  ketsa,
iqtisodiyotga zarar keltiradi, chunki inflatsiya paydo bo‘lib, pul qadri
pasayadi, pulga ishonch kamayadi, pul o‘z vazifasini yaxshi bajarmay
qo‘yadi. Shu bois Markaziy bank pul yetarli bo‘lishini nazorat qiladi:

---

105
Monetizatsiya (ingl. monetisation) darajasi (Zd) muomaladagi pul
miqdorining (Mq) YAIM qiymatiga (Wq) nisbati bo‘lib, foizda ifoda
etiladi, ya’ni: 
 
 
100.
Mq
Zd
Wq
=
×
 Masalan, YAIM 500, pul miqdori 100
birlik bo‘lsa, 
100
 
 
100 
 20%
500
Zd
=
×
=
 bo‘ladi. Bu muayyan miqdordagi
500 YAIM yaratilganda, 100 birlik pul yetarli degani bo‘ladi, chunki
shu  pul  5  marta  aylanishida  (100:20=5)  YAIM  summasiga  teng
bo‘ladi. Bunda 500=500 kelib chiqadi, ya’ni tovar va pul muvozanati
hosil bo‘ladi. Shu tenglikni ta’minlash uchun Markaziy bank pul
ortiqcha bo‘lganda uning bir qismini muomaladan olib turadi, agar
u  yetishmay  qolsa,  pulni  muomalaga  chiqaradi.  Bu  ish  pul
miqdorining  tovarlar  summasidan  oshib  ketishiga  yo‘l  bermay,
inflatsiyani bartaraf etadi.
Banklarga xos vazifalarni eng avval kommersiya banklari baja-
radi.
Kommersiya banklari turli xil operatsiyalarni amalga oshiruvchi
va kredit ishlarini bajaruvchi banklardir. Ular aksiyadorlar jamiyati
shaklida tuziladi.
Ularning ixtiyoridagi kapital ikki manbadan shakllanadi:
a)  Mijozlarning  bank  depozitlaridagi  puli,  ya’ni  o‘zgalar  puli;
b) Banklarning o‘z puli, ya’ni bank ta’sischilari qo‘ygan pul bo‘lib,
foyda hisobidan o‘sib boradi.
Kommersiya  banklari  ishining  3  ta  asosiy  tamoyili  mavjud: