Daryo gidrouzellaridan foydalanish” fanidan 9-amaliy mashg‘ulot Mavzu: “Past bosimli suv olish gidrouzeliga daryo suv keltiruvchi va suv olib ketuvchi o‘zanlar hamda ularni chegaralovchi ko‘tarmalarning asosiy o‘lchamlarini aniqlash”

“Daryo gidrouzellaridan foydalanish” fanidan 9-amaliy mashg‘ulot
Mavzu: “Past bosimli suv olish gidrouzeliga daryo suv keltiruvchi va suv olib ketuvchi o‘zanlar hamda ularni chegaralovchi ko‘tarmalarning asosiy o‘lchamlarini aniqlash”
9-amaliy mashg‘ulotni bajarish uchun tarqatma material
Dastlabki ma’lumotlar 8- amaliy mashg‘uloti bo‘yicha o‘zining varianti dastlabki ma’lumotlari va unga tegishli hisoblari natijalaridan olinadi.
Hisob tartibi

1. 
   Quyidagi formulasi bo‘yicha yuqori befdagi suv sathi yuzasi turg‘un kengligini aniqlash
   

B_t' =A·(Q_shakl)^0,5 / I_u^0,2
Bunda A – S.T. Altunin taklif etilgan koeffitsienti, u quyidagi formulasi bo‘yicha aniqlanishi mumkin
A= 1/(V_f)^0,5
Bunda V_f –daryo o‘zanni tashkil etadigan grunti uchun harakat etadigan suv oqimi 1 m chuqurligidagi cho‘kindilar maksimal diametriga muvofiq bo‘lgan yuvilmaydigan kritik tezligi.
U quyidagi jadval bo‘yicha qabul qilinadi

d (mm)	20	25	30	40	45	50	55	60	65
Vf(m/s)	0,98	1,04	1,21	1,35	1,42	1,50	1,65	1,69	1,73

Q_shakl – daryo o‘zanni shakllantiruvchi suv sarfi,

I_u – rostlangan o‘zanining nishabligi
Agarda suv oqimi chuqurligi N > 2,5 m
I_u = 0,00192·(V_f)³ / (Q_shakl)^0,33

2. 
   Daryo gidrouzeli yuqori befdagi normal dimlangan suv sathi belgi (otmetka)si
   

↓NDS >↓k.s.s + 0,3m

3. 
   Daryo gidrouzeli yuqori befdagi maksimal dimlangan suv sathi belgi (otmetka)si
   

↓MDS =↓NDS + (1...1,5)m

4. 
   Rostlangan o‘zanni tubidan kengligini aniqlash
   

V_t= B_t' - 2·m_daryo· N_NDS
Bunda N_NDS - gidrouzel yuqori befining ↓NDS suv sathiga muvofiq suv oqimining chuqurligi
N_NDS=↓NDS - ↓d.t.

5. 
   Quyidagi formulasi bo‘yicha suv oqimini suv olish gidrouzeliga keltiruvchi sun’iy o‘zanning uzunligini aniqlash
   

L_kel = (5…6) B_t'

6. 
   Quyidagi formulasi bo‘yicha suv oqimini suv olish gidrouzeldan olib ketuvchi sun’iy o‘zanning uzunligini aniqlash
   

L_ket = (3…4) B_t'

7. 
   Gidrouzel joylashgan o‘zanining yer topografiyasi planida suv oqimini suv olish gidrouzeliga keltiruvchi va suv oqimini suv olish gidrouzeldan olib ketuvchi rostlangan sun’iy o‘zanlarni ko‘rsatish
   
8. 
   Rostlangan sun’iy o‘zanlar kengligini chegaralovchi ko‘tarmalar va qirg‘oqlarni plandagi burilish radiuslar kerakli o‘lchamlari qo‘yidagi 1 – va 2-rasmlarda ko‘rsatilgan.
   

1-rasm. Gidrouzel joylashgan o‘zani yer topografiyasi planida yon tomonli past bosimli suv olish gidrouzeliga suv oqimini keltiruvchi va ushbu gidrouzeldan suv oqimini olib ketuvchi rostlangan sun’iy o‘zanlar chizilishi sxemasi.

2-rasm. Gidrouzel joylashgan o‘zani yer topografiyasi planida frontal past bosimli suv olish gidrouzeliga suv oqimini keltiruvchi va ushbu gidrouzeldan suv oqimini olib ketuvchi rostlangan sun’iy o‘zanlar chizilishi sxemasi.

3-rasm. Gidrouzel joylashgan o‘zani yer topografiyasi planida farg‘onacha past bosimli suv olish gidrouzeli rostlangan sun’iy o‘zanlar chizilishi sxemasi: 1- yuqori befi suv oqimini keltiruvchi ko‘tarmasi, 2 –suv tashlovchi to‘g‘on, 3 – suv oluvchi inshoot, 4 – kanal, 5 - gruntli to‘g‘on, 6 - gidrouzeldan suv oqimini olib ketuvchi ko‘tarmasi, Vt₁ – yuqori befi sun’iy o‘zani kengligi, Vt₂ – pastki befi sun’iy o‘zani kengligi.