Дастур 5А140602 География (ўрганиш объекти бўйича), 5А140603

 
АҲОЛИ ГЕОГРАФИЯСИ, ДЕМОГРАФИЯ АСОСЛАРИ БИЛАН 
фани бўйича: 
Аҳоли географияси демография асослари билан фанининг шаклланиш 
босқичлари ва ривожланиш омиллари. Аҳоли географияси демография 
асослари билан фанининг муаммолари. Аҳоли географияси демография 
асослари билан фани хорижда ва Ўзбекистонда тадқиқ этиш. Демографик 
маълумотлар манбалари хақида умумий тавсифлар. Аҳолини ҳисобга олиш, 
турлари, аҳоли рўйхати, ривожланган, ривожланаётган ҳудудларда аҳоли 
сонини рўйхатга олиш. Аҳолининг ёш - жинс таркиби, меҳнат ресурслари ва 
демографик сиёсат. Аҳоли жинс таркиби шаклланишидаги омиллар. Дунё 
мамлакатлари аҳолиси жинс таркибидаги географик фарқлар. Аҳолининг ёш 
таркиби, унинг шаклланиш омиллари ва ёш гуруҳлари бўйича 
тақсимланиши. Аҳолининг ёш-жинсий таркибининг демографик ва ҳудудий 
хусусиятлари. “Бандлик”, “меҳнат ресурслари”, “иқтисодий фаол аҳоли” 
тушунчалари ва уларнинг таркиби. Меҳнатда банд аҳоли. Меҳнат ресурслари 
баланси. Меҳнат ресурслари шаклланиши ва улардан фойдаланишнинг 
ҳудудий хусусиятлари. Аҳоли бандлиги муаммолари. Меҳнат бозори, унинг 
ҳозирги ҳолати ва ривожланиш хусусиятлари. Демографик сиёсат. 
Демографик сиёсат ўтказиш методлари. Дунё минтақалари аҳолиси табиий 
ҳаракати ва уларнинг ҳудудий хусусиятлари. Аҳоли ўлимининг тарихий 
босқичлари. Ривожланаётган мамлакатларда аҳоли ўлимининг пасайиши. 
Ривожланган давлатларда аҳоли ўлимидаги жинслар фарқи. Туғилиш 
жараёни, даражаси, таъсир этувчи омиллари ва сабаблари. Дунёда туғилиш 
самарадорлиги ва динамикаси. Аҳоли миграцияси, унинг турлари ва 
йўналишлари. Аҳолининг ирқий ва этник таркиби. Дунё аҳолисининг диний 
таркиби. Ўзбекистонда аҳоли географияси. 
 
ЖАҲОН ГЕОГРАФИЯСИ фани бўйича: 
Географик қобиқ ривожланишининг асосий хусусиятлари ва 
ландшафтларнинг умумий табақаланиши. Ерда қуёш радиациясининг 
тақсимланиши. Иқлим минтақалари ва уларнинг ҳосил бўлиши. 
Қуруқликдаги табиат зоналари. 
Океанлар табиий географияси. Регионал бирликлари: Тинч, Атлантика, 
Ҳинд ва Шимолий Муз океани. Океанларга умумий табиий географик 
таъриф. 

---

Материклар табиий географияси. Евросиё. Евросиёнинг асосий 
хусусиятлари. Материкнинг шаклланиш тарихи. Рельефининг асосий 
шакллари. Фойдали қазилмалари. Иқлимини ҳосил қилувчи омиллар. Ички 
сувлари. Евросиёнинг тупроқлари, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси. Географик 
минтақалари ва табиат зоналари.
Шимолий Америка. Табиий географик хусусиятлари. Шаклланиш 
тарихи. Материкнинг таркиб топишидаги асосий босқичлар. Асосий рельеф 
шакллари. Иқлими. Иқлим минтақалари ва уларнинг таърифи. Ички сувлари. 
Тупроқлари, ўсимликлари ва ҳайвонот дунёси. Географик минтақалар ва 
табиат зоналари, уларнинг жойланишининг ўзига хос хусусиятлари.
Жанубий Америка. Географик жойланиши, қиёфаси, ўлчамлари ва 
табиатининг асосий хусусиятлари. Шаклланиш тарихи, рельефи ва фойдали 
қазилмалари. Иқлим минтақалари ва уларнинг таърифи. Ички сувлари. 
Тупроқ, ўсимлик қоплами ва ҳайвонот дунёсининг асосий хсусиятлари. 
Географик минтақалари ва зоналари. Анд тоғларидаги минтақалар. Йирик 
регионал табиий географик ўлкалари.  
Африка. Материк географик ўрнининг асосий хусусиятлари. 
Шаклланиш тарихи, рельефи ва фойдали қазилмалари. Иқлими. Фаунистик 
областлари, ҳайвонот дунёсининг ўзига хос хусусиятлари. Тупроқлари ва 
уларнинг ҳосил бўлиш жараёни. Асосий қўриқхоналари. Географик 
минтақалари ва табиат зоналари, уларнинг тавсифи. Йирик регионал табиий 
географик ўлкалари.
Австралия. Таркиб топиш тарихи, рельефи ва фойдали қазилмалари. 
Австралия платформасининг тузилиши ва уни рельефда акс этганлиги
Ҳозирги вақтдаги рельеф ҳосил қилувчи омиллар. Рудали фойдали 
қазилмалар, олтин минтақаси, нефть-газ ва кўмир ҳавзалари. Иқлими ва ички 
сувлари. Иқлимини ҳосил қилувчи омиллар. Намлик ва ёғинни 
тақсимланиши. Иқлим минтақалари. Дарёлари. “Криклар”, шўр кўллар, ер 
ости сувлари (артезиан ҳавзалари). Географик минтақалари ва табиат 
зоналари.Регионал табиий географик ўлкалари.
Океания. Табиатнинг асосий хусусиятлари. Геологик тузилиш ва 
рельефи. Асосий рельеф шакллари. Фойдали қазилмалари. Иқлими ва ички 
сувлари. Тупроқ-ўсимлик қоплами ва ҳайвонот дунёси. Тупроқларнинг, 
ўсимликларнинг асосий турлари. Табиий географик ўлкалари: Меланезия, 
Микронезия, Полинезия, Янги Зелландия.
Антарктида. Табиатининг асосий қирралари, ўлчамлари. шаклланиш 
тарихи. Муз усти ва ости рельефи. Иқлимининг ўзига хос хусусиятлари. 
Ўсимлик ва ҳайвонот дунёси.  
Жаҳон мамлакатлари иқтисодий ва ижтимоий географияси курсининг 
объекти, предмети, мақсади ва вазифалари. Фанлар тизимида тутган ўрни ва 
алоқалари. 
Дунёнинг 
ҳозирги 
замон 
сиёсий 
харитаси, 
жаҳон 
мамлакатларининг социал-иқтисодий гуруҳлари. Жаҳон табиий ресурслари 
географияси. Экологик муаммолар. Жаҳон аҳолиси. Жаҳон аҳолиси сони ва 
ўсиши. Жаҳон урбанизацияси. Халқаро меҳнат тақсимоти ва унга таъсир 
этувчи омиллар. Халқаро меҳнат тақсимотининг шаклланиши. Ҳудудий 
меҳнат тақсимоти. Халқаро ва районлараро меҳнат тақсимоти. Адам 
Смитнинг мутлақ афзаллик назарияси. Давид Рикардонинг нисбий (қиёсий) 

---

фзаллик қонуни. Халқаро меҳнат тақсимоти ва жаҳон хўжалигининг 
шаклланиши. Халқаро меҳнат тақсимоти ва унинг омиллари. Жаҳон 
хўжалиги. Жаҳон хўжалиги ва унинг тармоқлар таркиби. Саноатни ҳудудий 
ташкил этиш омиллари. Жаҳон қишлоқ хўжалиги. Жаҳон транспорти. 
Транспортнинг турлари. Халқаро иқтисодий интеграция ва глобаллашув 
жараёнлари. Халқаро иқтисодий интеграция. Жаҳоннинг регионал тафсифи. 
Европа. Европа сиёсий харитаси, унинг жаҳон иқтисодиётида тутган ўрни.
Германия. Буюк Британия. Франция. Италия. МДҲ ва Шарқий Европа 
давлатлари. Осиё мамлакатлари. Шарқий Осиёнинг ривожланган давлатлари. 
Жанубий-шарқий Осиё давлатлари. Жанубий Осиё. Ҳиндистон. Шимолий 
Америка давлатлари. АҚШ. Канада. Лотин Америкаси давлатлари. Африка 
давлатлари. Шимолий Африка давлатлари. Тропик Африка давлатлари. 
Жанубий Африка давлатлари. Австралия ва Океания давлатлари.